قمدب ءباسپاسوز حاتشىسى اعابەك قونارباي مۇفتياتتىڭ تاڭىرشىلدەرگە قاتىستى كوزقاراسىن الەۋمەتتىك جەلىگە جاريا ەتتى. ءباتۋاسى شاعىن ماقالادا انىق كورىنەدى. ونىڭ اۆتورى – قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى حاسان امانقۇلوۆ دەپ جازادى Furkan.kz.
اتالعان ماقالادا اۆتور قازاق دالاسىنداعى تاڭىرشىلدىك ءدىنىن ۇستانۋشىلار تۋرالى ارعى-بەرگى تاريحتى العا تارتا وتىرىپ: «شاريعات ۇكىمىنە كەلسەك، يسلام ءدىنىن مويىندامايتىن، مۇحاممەد پايعامباردى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) كەمسىتەتىن ادام، قازاق بولسا دا، مۇسىلمان سانالمايدى. ونداي ادامنىڭ باۋىزداعان مالى حارام، قايتىس بولسا، وعان جانازا نامازى وقىلمايدى، ولىگى مۇسىلمان زيراتىنا قويىلمايدى، ونداي سەنىمدەگى ادامعا ۇيلەنۋ دە دۇرىس ەمەس»، - دەپ تۇيىندەيدى.
وسىعان بايلانىستى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى بىرقاتار ازاماتتىڭ پىكىرىن سۇراپ ءبىلدى.
شەنەۋنىكتەردىڭ ءدىني ۇستانىمى تەكسەرىلۋى كەرەك
مۇرتازا جۇنىسۇلى، دىنتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى،فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ PhD دوكتورى: «مۇسىلمان زيراتى» دەگەن قايسىسى؟ قاي جەردە ول؟ ال سول زيراتتار كىمدەردىكى، كىمنىڭ مەنشىگىندە، كىمنىڭ باقىلاۋىندا؟»
ءتورتۋىل شوقان، اتەيست: «جالپى، يسلام ءدىنىن ۇستاناتىنداردىڭ ءبارى وزدەرىن مۇسىلمان سانايدى. ال ناماز وقىمايتىنداردى كاپىرلەر دەپ قارايدى. بۇلايشا ءبولىنۋ سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى باستالدى. ال قازىرگى قوعامداعى جىكشىلدىك وسى ءبولىنۋدىڭ سالدارىنان پايدا بولدى. كۇن وتكەن سايىن سونداي مۇسىلمانداردىڭ ەرەجەسىنىڭ اۋقىمى كەڭەيىپ بارادى دا. مىسالى، مۇسىلماننىڭ زيراتىنا كاپىردى جەرلەمەۋ كەرەك، كاپىر تاماقتانعان جەردەن مۇسىلمان تاماق جەمەۋ كەرەك، مۇسىلمان جۋىنعان مونشاعا باسقالار بارماۋ كەرەك ت.ب.
مىنە، وسىلاردىڭ ءبارى قوعامنىڭ جىكتەلۋىنە الىپ كەلەتىن دۇنيەلەر. ماسەلەن، قازىر جۇزدەگەن جىل بۇرىن بولعان قورىمدار ءسۇرىلىپ، ورنىنا ءۇي، قالا، دۇكەن سوعىلۋدا. نەمەسە وتكەن عاسىرداعى زيراتتىڭ ورنىنا قازىر جاڭاسى سالىنۋدا. بالكىم سول ەسكى زيرات بۇرىن حريستياندىكى بولعان شىعار؟ سوندىقتان بۇلاي بولىنۋگە تىيىم سالىنۋعا ءتيىس. ادامدار قاۋىمداسىپ ءومىر سۇرەتىن قوعامدا بىرلىكتە، تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەمەس پە؟ ال ولگەننەن كەيىنگى جاعداي كىمگە كەرەك؟ جالپى، بۇل جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن، بولدىرماۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەردىڭ ءدىني ۇستانىمىنا ءجىتى نازار اۋدارىپ، قاتاڭ تەكسەرىستەن وتكىزۋ كەرەك. شەنەۋنىكتەر بەلگىلى ءبىر ءدىني اعىمنىڭ جاقتاۋشىسى بولماۋعا ءتيىس.
ءدىننىڭ ساياسي ماسەلەگە ارالاسۋى - زاڭدى بەلدەن باسۋى
دىلماحامبەت مىسىرۇلى، تاريحشى: «سوڭعى ۋاقىتتا ءدىن ماسەلەسى ەلدىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنە كوپ ارالاساتىن بولدى. اتا زاڭىمىزدا قازاقستان زايىرلى مەملەكەت دەپ كورسەتىلگەنىنە قاراماستان، بىزدەگى ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرى اشىقتان اشىق ەلدىڭ شارۋالارىنا ارالاسىپ، زاڭدى شەتكە ىسىرىپ قويدى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل دەگەنىمىز، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ قۇرمەتتەلمەۋى، بۇل- زاڭىمىزدىڭ تاپتالۋى. يسلام بولسىن، تاڭىرشىلدەر بولسىن، قاي قايسىسى دا قازاقتىڭ جەرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، قازاقتىڭ زاڭىنا باعىنۋعا ءتيىس ەمەس پە؟ مەنىڭشە، قازاقستانداعى ءدىن وكىلدەرىنىڭ كەيبىر ارەكەتتەرىنە زاڭمەن تىيىم سالاتىن، زاڭدى جاۋاپقا تارتاتىن ۋاقىت كەلدى.
بۇلاي بەتىمەن كەتە بەرسە، الداعى جىلداردا ءبىر قازاقستاننىڭ ءىشى ءتۇرلى سەكتالارعا ءبولىنىپ، ىرىڭ-جىرىڭى شىعادى. قازىردىڭ وزىندە ءبىر وتباسىدا بىرنەشە ءدىني ۇستانىمداعى ادامدار بار. ءبارى ءوزىن مۇسىلمان ساناعانىمەن، مۇسىلمانعا ءتان دۇنيەلەردى تۇگەل ۇستانبايتىندار قاپتادى. ماسەلەن، يسلام دىنىندە، قاسيەتتى كىتابى قۇراندا مۇسىلماننىڭ كوركەم مىنەزى تۋرالى وتە كوپ ايتىلادى. وكىنىشكە قاراي، سونداي كوركەم مىنەزدى كوپ مۇسىلماننان كورۋ قيىن قازىر. الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرتالاستا بايقاساڭىز، يسلام ءدىنىن جاقتاۋشىلاردىڭ اۋزىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ جاتادى. قارعايدى. شىنايى مۇسىلمان وزگە پەندەلەرگە جاماندىق تىلەۋشى مە ەدى؟ مىنە، ءدال وسىنى مىناۋ، «تاڭىرشىلدەردى مۇسىلمان زيراتىنا جەرلەمەۋ» تۋرالى ماقالا دا كورسەتەدى.
قازاقتىڭ جەرىندە وزگە ءدىن ۇستانعانى ءۇشىن قازاقتى جەرلەمەي مە، سوندا؟ بۇل قالاي؟ الدە ءبىز يسلام ءدىنى ۇستەمدىك ەتەتىن، يسلام مەملەكەتىمىز بە؟ قازاقتىڭ جەرىندە كىمنىڭ قايدا جەرلەنىپ، كىمنىڭ قايدا جەرلەنبەيتىنىن شەشۋ قۇزىرەتى يسلام ءدىنىنىڭ وكىلدەرىنە بەرىلىپ قويعان با؟ مىسالى، مەن ەشبىر ءدىننىڭ وكىلى دە، ۇستانۋشىسى دا ەمەسپىن. بىراق قازاقپىن، قازاقستان ازاماتىمىن. سوندا مەن ولسەم، مەنىڭ ءمايىتىمنىڭ ماسەلەسىن مۇسىلماندار شەشە مە، بۇل قالاي؟ ەڭ وكىنىشتىسى، وسىنداي ءپاتۋانى بىلدەي باسقارما وكىلىنىڭ تاراتۋى -قازاقستانعا تونگەن ۇلكەن قاۋىپتى كورسەتپەي مە؟ قالاي ويلايسىز؟»
ءدىني تارتىس - ناداندىقتىڭ بەلگىسى
دانيار جامالبەكۇلى, ءىت مامانى (كانادادا ءبىلىم الىپ جاتقان ماگيسترانت) : «قازاق دالاسىنداعى ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرى ءوزارا نەنى بولىسە الماي جاتىر؟ مەنى تولعاندىراتىن سۇراق وسى. ءتىرى كەزىڭدە دىنىڭە، تىلىڭە، تۇرىڭە قاراماي ءبىر جەردە، ءبىر اۋلادا، ءبىر ۇيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرسىڭ. اۋرۋحانادا دىنىمىزگە قاراماي، قاتار كەرەۋەتتە جاتساق، ءبىر قۇبىردان كەلىپ تۇرعان سۋدى دا بىرگە ىشەمىز عوي؟ نە جەتپەيدى ءدىن وكىلدەرىنە؟ تىرىڭدە يىق تىرەستىرىپ بىرگە كۇن كەشكەندە، ولگەندە بولەك جاتىپ نە ۇتادى؟ مۇسىلماندار ايتقانداي، تاڭىرشىلدەردى بولەك جەرلەيىك، ال. سودان نە وزگەرەدى؟
مۇسىلمانداردىڭ بۇل ارەكەتىنەن قورقىپ، جۇرتتىڭ ءبارى يسلام دىنىنە ءوتىپ كەتە مە؟ جۇرتتىڭ ءبارى سول يسلام دىنىنە ءوتسىن دەلىك. ودان قازاقستانعا كەلەر پايدا بار ما؟ قازاقستان مۇسىلمان ەلىنە اينالسا، دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرە مە، الدە وزىق تەحنولوگيالار ويلاپ تاۋىپ، الەمدى اۋزىنا قاراتا ما؟ نە وزگەرەدى؟ تۇپتەپ كەلگەندە، بىزدەگى ءدىن اتاۋلى بىرتىندەپ ساياساتىمىزدى القىمنان الىپ، مەملەكەتتىڭ ساياسي ۇستانىمىنىڭ باسىنا شىعىپ بارا جاتقانىن وسىنداي دۇنيەلەردەن كورۋگە بولادى. زايىرلى مەملەكەتتە كەز كەلگەن ءدىن وكىلىنىڭ قوعامعا ءوز ۇستانىمىن تىقپالاۋىنا، مىنبەرلەردەن ۇندەۋ جاساۋىنا جول بەرىلمەيدى. ال بىزدە بايقاساڭىز، جاعداي كەرىسىنشە. دىندەردىڭ ءوزارا ىرىڭ-جىرىڭى بيىك مىنبەرلەردە تالقىلانىپ، ءتىپتى «ءويتىپ جىبەرەمىن، ءبۇيتىپ جىبەرەمىن» دەگەن قوقان-لوققىلار اشىق جاسالادى.
مۇنىڭ ءبارى زاڭىمىزدىڭ سولقىلداقتىعىنان، ساياسي بيلىكتىڭ جۇيەسىزدىگىنەن. «اللاھ، ءتاڭىر» دەپ ءار بۇرىشتا بولمايتىندى ەزىپ وتىرعانشا، ەل ماسەلەسىن، ەل ەرتەڭىن ءسوز ەتسە عوي، ءدىن وكىلدەرى. قوعامدى ساۋاتسىزدىق، ناداندىق جايلاپ بارا جاتقانى سونداي، ارابتىڭ ءجاھيلات داۋىرىنە بارا جاتقاندايمىز. الەۋمەتتىك جەلىدە ەزۋى كوپىرىپ پىكىرتالاسقا تۇسكەن ءدىندارلاردىڭ جازباسىنا كوز سالىڭىزشى. توقسان پايىزىنىڭ جازباسىنداعى قاتەدەن كوز سۇرىنەدى. ال سويلەمدەرىنەن ناداندىقتىڭ، وقىماعاندىقتىڭ بەلگىسى انىق كورىنىپ تۇرادى. اينالايىندار-اۋ، ءدىني سەنىمدەرىڭدى جۇرەكتەرىڭدە ساقتاپ، ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە كۇش سالساڭدارشى! سەندەردىڭ ءدىني ۇستانىمدارىڭ تەك وزدەرىڭە عانا كەرەك قوي! باسقاعا تاڭۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. سەن سەنەتىن قۇدايعا باسقا دا سەنۋى كەرەك دەگەن ناداندىقتان ارىلاتىن كەز كەلدى ەمەس پە؟! ەلىمىزدە باسقا ماسەلە قالماعانداي، ەندى زيراتقا تالاسايىق، جەتپەگەنى وسى ەدى ەندى!»
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
راۋانا ديماشقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
