QMDB baspasóz hatshysy Aǵabek Qonarbaı múftııattyń táńirshilderge qatysty kózqarasyn áleýmettik jelige jarııa etti. Bátýasy shaǵyn maqalada anyq kórinedi. Onyń avtory – QMDB Sharıǵat jáne pátýa bólimi meńgerýshisiniń orynbasary Hasan AMANQULOV dep jazady Furkan.kz.
Atalǵan maqalada avtor qazaq dalasyndaǵy Táńirshildik dinin ustanýshylar týraly arǵy-bergi tarıhty alǵa tarta otyryp: «Sharıǵat úkimine kelsek, Islam dinin moıyndamaıtyn, Muhammed paıǵambardy (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kemsitetin adam, qazaq bolsa da, musylman sanalmaıdy. Ondaı adamnyń baýyzdaǵan maly haram, qaıtys bolsa, oǵan janaza namazy oqylmaıdy, óligi musylman zıratyna qoıylmaıdy, ondaı senimdegi adamǵa úılený de durys emes», - dep túıindeıdi.
Osyǵan baılanysty «Adyrna» ulttyq portaly birqatar azamattyń pikirin surap bildi.
Sheneýnikterdiń dinı ustanymy tekserilýi kerek
Murtaza JÚNISULY, dintanýshy, mádenıettanýshy,fılosofııa ǵylymdarynyń PhD doktory: «Musylman zıraty» degen qaısysy? Qaı jerde ol? Al sol zırattar kimderdiki, kimniń menshiginde, kimniń baqylaýynda?»
Tórtýyl ShOQAN, ateıst: «Jalpy, Islam dinin ustanatyndardyń bári ózderin musylman sanaıdy. Al namaz oqymaıtyndardy kápirler dep qaraıdy. Bulaısha bóliný sonaý toqsanynshy jyldary bastaldy. Al qazirgi qoǵamdaǵy jikshildik osy bólinýdiń saldarynan paıda boldy. Kún ótken saıyn sondaı musylmandardyń erejesiniń aýqymy keńeıip barady da. Mysaly, musylmannyń zıratyna kápirdi jerlemeý kerek, kápir tamaqtanǵan jerden musylman tamaq jemeý kerek, musylman jýynǵan monshaǵa basqalar barmaý kerek t.b.
Mine, osylardyń bári qoǵamnyń jiktelýine alyp keletin dúnıeler. Máselen, qazir júzdegen jyl buryn bolǵan qorymdar súrilip, ornyna úı, qala, dúken soǵylýda. Nemese ótken ǵasyrdaǵy zırattyń ornyna qazir jańasy salynýda. Bálkim sol eski zırat buryn hrıstıandyki bolǵan shyǵar? Sondyqtan bulaı bólinýge tyıym salynýǵa tıis. Adamdar qaýymdasyp ómir súretin qoǵamda birlikte, tatýlyqta ómir súrý kerek emes pe? Al ólgennen keıingi jaǵdaı kimge kerek? Jalpy, bul jaǵdaıdy ózgertý úshin, boldyrmaý úshin eń aldymen bıliktegi sheneýnikterdiń dinı ustanymyna jiti nazar aýdaryp, qatań tekseristen ótkizý kerek. Sheneýnikter belgili bir dinı aǵymnyń jaqtaýshysy bolmaýǵa tıis.
Dinniń saıası máselege aralasýy - zańdy belden basýy
Dilmahambet MYSYRULY, tarıhshy: «Sońǵy ýaqytta din máselesi eldiń saıası, áleýmettik máselelerine kóp aralasatyn boldy. Ata zańymyzda Qazaqstan zaıyrly memleket dep kórsetilgenine qaramastan, bizdegi túrli din ókilderi ashyqtan ashyq eldiń sharýalaryna aralasyp, zańdy shetke ysyryp qoıdy. Bul neni bildiredi? Bul degenimiz, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýııasynyń qurmettelmeýi, bul- zańymyzdyń taptalýy. Islam bolsyn, Táńirshilder bolsyn, qaı qaısysy da Qazaqtyń jerinde ómir súrip jatqandyqtan, qazaqtyń zańyna baǵynýǵa tıis emes pe? Menińshe, Qazaqstandaǵy din ókilderiniń keıbir áreketterine zańmen tyıym salatyn, zańdy jaýapqa tartatyn ýaqyt keldi.
Bulaı betimen kete berse, aldaǵy jyldarda bir Qazaqstannyń ishi túrli sektalarǵa bólinip, yryń-jyryńy shyǵady. Qazirdiń ózinde bir otbasyda birneshe dinı ustanymdaǵy adamdar bar. Bári ózin musylman sanaǵanymen, musylmanǵa tán dúnıelerdi túgel ustanbaıtyndar qaptady. Máselen, Islam dininde, qasıetti kitaby Quranda musylmannyń kórkem minezi týraly óte kóp aıtylady. Ókinishke qaraı, sondaı kórkem minezdi kóp musylmannan kórý qıyn qazir. Áleýmettik jelidegi pikirtalasta baıqasańyz, Islam dinin jaqtaýshylardyń aýzyna aq ıt kirip, kók ıt shyǵyp jatady. Qarǵaıdy. Shynaıy musylman ózge pendelerge jamandyq tileýshi me edi? Mine, dál osyny mynaý, «Táńirshilderdi musylman zıratyna jerlemeý» týraly maqala da kórsetedi.
Qazaqtyń jerinde ózge din ustanǵany úshin qazaqty jerlemeı me, sonda? Bul qalaı? Álde biz Islam dini ústemdik etetin, Islam memleketimiz be? Qazaqtyń jerinde kimniń qaıda jerlenip, kimniń qaıda jerlenbeıtinin sheshý quzireti Islam dininiń ókilderine berilip qoıǵan ba? Mysaly, men eshbir dinniń ókili de, ustanýshysy da emespin. Biraq qazaqpyn, Qazaqstan azamatymyn. Sonda men ólsem, meniń máıitimniń máselesin musylmandar sheshe me, bul qalaı? Eń ókinishtisi, osyndaı pátýany bildeı basqarma ókiliniń taratýy -Qazaqstanǵa tóngen úlken qaýipti kórsetpeı me? Qalaı oılaısyz?»
Dinı tartys - nadandyqtyń belgisi
Danııar JAMALBEKULY, IT mamany (Kanadada bilim alyp jatqan magıstrant) : «Qazaq dalasyndaǵy túrli din ókilderi ózara neni bólise almaı jatyr? Meni tolǵandyratyn suraq osy. Tiri kezińde dinińe, tilińe, túrińe qaramaı bir jerde, bir aýlada, bir úıde ómir súrip jatyrsyń. Aýrýhanada dinimizge qaramaı, qatar kereýette jatsaq, bir qubyrdan kelip turǵan sýdy da birge ishemiz ǵoı? Ne jetpeıdi din ókilderine? Tirińde ıyq tirestirip birge kún keshkende, ólgende bólek jatyp ne utady? Musylmandar aıtqandaı, Táńirshilderdi bólek jerleıik, al. Sodan ne ózgeredi?
Musylmandardyń bul áreketinen qorqyp, jurttyń bári Islam dinine ótip kete me? Jurttyń bári sol Islam dinine ótsin delik. Odan Qazaqstanǵa keler paıda bar ma? Qazaqstan musylman eline aınalsa, damyǵan elderdiń qataryna kire me, álde ozyq tehnologııalar oılap taýyp, álemdi aýzyna qarata ma? Ne ózgeredi? Túptep kelgende, bizdegi din ataýly birtindep saıasatymyzdy alqymnan alyp, memlekettiń saıası ustanymynyń basyna shyǵyp bara jatqanyn osyndaı dúnıelerden kórýge bolady. Zaıyrly memlekette kez kelgen din ókiliniń qoǵamǵa óz ustanymyn tyqpalaýyna, minberlerden úndeý jasaýyna jol berilmeıdi. Al bizde baıqasańyz, jaǵdaı kerisinshe. Dinderdiń ózara yryń-jyryńy bıik minberlerde talqylanyp, tipti «óıtip jiberemin, búıtip jiberemin» degen qoqan-loqqylar ashyq jasalady.
Munyń bári zańymyzdyń solqyldaqtyǵynan, saıası bıliktiń júıesizdiginen. «Allah, Táńir» dep ár buryshta bolmaıtyndy ezip otyrǵansha, el máselesin, el erteńin sóz etse ǵoı, din ókilderi. Qoǵamdy saýatsyzdyq, nadandyq jaılap bara jatqany sondaı, arabtyń jáhılát dáýirine bara jatqandaımyz. Áleýmettik jelide ezýi kópirip pikirtalasqa túsken dindarlardyń jazbasyna kóz salyńyzshy. Toqsan paıyzynyń jazbasyndaǵy qateden kóz súrinedi. Al sóılemderinen nadandyqtyń, oqymaǵandyqtyń belgisi anyq kórinip turady. Aınalaıyndar-aý, dinı senimderińdi júrekterińde saqtap, eldiń erteńi úshin qyzmet etýge kúsh salsańdarshy! Senderdiń dinı ustanymdaryń tek ózderińe ǵana kerek qoı! Basqaǵa tańýdyń túkke qajeti joq. Sen senetin qudaıǵa basqa da senýi kerek degen nadandyqtan arylatyn kez keldi emes pe?! Elimizde basqa másele qalmaǵandaı, endi zıratqa talasaıyq, jetpegeni osy edi endi!»
Merýert HÝSAINOVA,
Raýana DIMAShQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly.
