بيىلعى شىلدەنىڭ العاشقى اپتاسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسكە قول قويعان ەدى. بۇل زاڭدا دونورلىق، ياعني ءمايىتتىڭ ساۋ ورگانىن الۋ تۋرالى دا باپ بار.
قايتىس بولعان ادامنىڭ جارامدى ورگانىن باسقا ناۋقاسقا الۋ تۋرالى ماسەلەنىڭ كوتەرىلگەنىنە كوپ بولمادى. دەسەك تە، بۇل تاقىرىپ قالاي ءسوز بولدى، سول ساتتەن-اق قوعامنىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولعانى ەستە. قازىر دە كوزى جۇمىلا قالسا، ساۋ ورگانىن وزگەگە بەرۋدى ويلايتىندار ارامىزدا كوپ ەمەس. بالكىم، ۋاقىت وتەر، دونورلىققا باسقاشا كوزقاراس قالىپتاسار. ازىرگە نازارلارىڭىزعا ورگانىن باسقا ادامعا بەرۋگە قاتىستى بىرقاتار ەلدەردەگى جاعداي تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەردى ۇسىنامىز.
يسپانيا «اناتوميالىق سىي» جاساۋدان ءبىرىنشى ورىنداعى ەل
2017 جىلى الەم بويىنشا 135 860 ناۋقاس ادامعا وزگەنىڭ ورگاندارى سالىنىپ، جاندارى امان قالىپتى. ال ەندى باسقانىڭ ءومىرىن ساقتاۋ ءۇشىن ورگانىن ويلانباي بەرەتىن بەلسەندىلەر يسپان حالقى ەكەن. جىلىنا يسپاندار ميلليوننان استام ساۋ ورگانىن وزگە ءۇشىن قۇرباندىققا شالادى. بۇل كورسەتكىش اقش سەكىلدى الپاۋىت ەلمەن سالىستىرعاندا -12,5 پايىزعا، فرانتسۋزداردان -48,3, اۆستراليالىقتاردان -25,5 پايىزعا ارتىق. قازىرگى كەزدە دونور بولۋدىڭ يسپانيالىق ۇلگىسى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددسۇ) ۇلكەن قولداۋىنا يە. يسپانيادا مەديتسينانىڭ دونورلىق سالاسىن رەتتەيتىن ءبىر عانا زاڭ بار، ورتالىقتىرىلعان ورگان الۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. ال ەڭ باستىسى، دونورلىق تاقىرىبىندا حالىق اراسىندا كەڭىنەن ناسيحات جۇمىستارى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءاربىر يسپان وزگەگە ءومىر سىيلاۋدى باقىت سانايدى.
ال ەكىنشى ورىندا -حورۆاتيا، بەلگيا، اۆستريا، يتاليا، فرانتسيا، اقش، بەلارۋس، ۇلىبريتانيا، كانادا، اۆستراليا جانە گەرمانيا ەلدەرى. بۇل ەلدەردە دە ءمايىتتىڭ وگانىن الۋ اناعۇرلىم ءبىر ىزگە قويىلعان. دونور بولۋ تالاپتارى ءار ەلدە ارقالاي. ماسەلەن، ەۋروپانىڭ كەي ەلدەرىنە (فينليانديا، فرانتسيا، پولشا، چەحيا، گرەتسيا، ەستونيا، پورتۋگاليا، اۆستريا، يسپانيا، يتاليا، نورۆەگيا، شوتلانديا) قاراعاندا، اقش-تا ورگان بەرۋ جاعى باسقاشالاۋ. قايتىس بولعان ادام مەن ونىڭ جاقىندارىنىڭ زاڭدى كەلىسىمىنسىز، ءمايىت دونور بولا المايدى. ال جوعارىدا ءسوز ەتىلگەن ەۋروپا ەلدەرىندە دونورلىق كوپ جاعدايدا تەك دارىگەر مەن تۋىستاردىڭ ءوزارا كەلىسىمى تۇرىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
145 ميلليون دونور ورگان تاپسىرىلعان
اقش -تا جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الاتىن امەريكاندىق ەگەر دونور بولۋعا قارسى بولماسا، كۋالىگىنىڭ ءبىر بۇرىشىنا ارنايى جۇرەك بەلگىسى سوعىلادى. ءار شتاتتىڭ ءوز زاڭى بارىنا قاراماستان، دونورلىققا قاتىستى زاڭ بارىنە ورتاق.
سوڭعى 25 جىلدا قۇراما شتاتتا تىركەلگەن Donate Life America مەن Donate Life قاۋىمداستىعىنىڭ ەسەبىنشە، شامامەن 145 ميلليون دونور ورگان تاپسىرىلعان.
جالپى، ادام ورگانىن شەتەل اسىرۋ، ساتۋ تۋرالى ستامبۇل دەكلاراتسياسىنا قول قويعان ەلدەر (ولاردىڭ ىشىندە رەسەي دە بار) بۇل كۇندە مۇنداي ارەكەتكە توقتاۋ سالعان. 2014 جىلى ەۋروپا كەڭەسىنىڭ كونۆەنتسياسى ادام ورگانىن ساۋدالاۋعا زاڭمەن تىيىم سالدى. دەسەك تە، ءۇندىستان، پاكىستان سەكىلدى ەلدەر ءالى كۇنگە ءمايىتتىڭ ورگانىن قىرۋار قارجىعا ساتۋمەن اينالىسادى. ال قىتايدا تۇرمەدەگى ادامنىڭ ورگانىن زورلىقپەن الۋ ارەكەتتەرى بۇگىنگە دەيىن توقتاماعان. الىنعان ورگان شەتەل اسىرىلىپ، قىمباتقا ساتىلادى.
ءمايىتتىڭ ورگانىن باسقا ادامعا بەرۋ جاعىنان ءوزىمىزدىڭ تۇرىك باۋىرلارىمىز دا كوش ىلگەرى الدا ەكەن. ون شاقتى جىل بۇرىن قايتىس بولعان تۋىسىنىڭ ءمايىتىن ءبۇتىن كومۋگە كۇش سالسا، قازىر ءاربىر تۇرىك ءوزىن بولاشاق دونور سانايدى ەكەن. بۇل ەلدە ەگەر ساۋ ورگاندى بەرۋگە قارسىلىق تانىتسا، تۋىستارىنىڭ بۇل ارەكەتى ۇيات، قاتىگەزدىك سانالادى. زاڭ تۇرعىسىنان ارينە، تۋىستارىنىڭ كەلىسىمى كەرەك جانە ءمايىت وسيەت حات قالدىرعانى ءجون. الايدا بۇل كۇندە دونور بولۋدى ۇلكەن ادامدىق دەپ قارايتىندار سانى ارتىپتى. ويتكەنى ولگەننەن كەيىن باسقا ادامعا ءومىر سىيلاپ كەتۋ باعا جەتپەس ەرلىككە بالانادى. وسى تۇرعىدان كوپتەگەن ناسيحات جۇمىستارى تۇركيادا قارقىندى جۇرگىزىلىپ، ناتيجەسىندە جىل سايىن قان تاپسىرۋ، سۇيەك كەمىگىنە (كوستنىي موزگ) دونور بولۋدى تۇرىكتەر كوزى تىرىسىندە جاساۋدى ادەتكە اينالدىرسا، ال كەۋدەسىنەن جانى ۇشقاندا، ساۋ ورگانىن الۋدى وسيەتتەيتىن تۇرىك وتە كوپ ەكەن.
«نيكولاس اسەرى»
ادام قايتىس بولعان سوڭ، ونىڭ جارامدى ورگانىن باسقا بىرەۋگە بەرۋ تۋرالى تۇسىنىكتى بەرىك قالىپتاستىرعان ەرەكشە وقيعا بار. ترانسپلانتولوگيادا بۇل وقيعاعا «نيكولاس اسەرى» دەپ ات قويىلعان. بۇل قانداي اسەر؟
1994 جىلى كاليفورنيادان كەلگەن گريندەر وتباسى يتاليادا ساياحاتتاپ جۇرەدى. كۇتپەگەن جەردەن ۇرىلار گرين وتباسىنا تاپ بەرەدى. سالدارىنان جەتى جاسار نيكولاس قاپىدا قايتىس بولادى. اتا-اناسى نيكولاستىڭ ساۋ ورگاندارىن دونور رەتىندە بەرمەككە بەل بۋادى. ءبىر نيكولاس بەس بىردەي ادامدى اجالدان قۇتقارىپ، ءوزى باقيلىققا اتتانادى. نيكولاستىڭ جۇرەگى، بۇيرەكتەرى، باۋىرى، كوك باۋىرى جانە كوز قاراشىعى وسىنداي ورگان كۇتكەن ناۋقاستارعا بەرىلەدى. وسى وقيعاعا دەيىن يتاليادا بىرەۋگە دونور بولۋ تۇسىنىگى ءالى تولىق قالىپتاسپاسا، نيكولاستان كەيىن دونور بولۋعا ىنتا بىلدىرگەندەر سانى كۇرت اسقان. ال نيكولاستىڭ اتا-اناسى كوپ وتپەي، «The Nicholas Green Foundation» اتتى كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم قۇرىپ، بۇگىنگە دەيىن دونورلىقتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىن ناسيحاتتاۋمەن اينالىسادى.
2015 جىلى رەسەيدە وتكەن «ترانسپلانتاتسيا جانە ورگان دونورى» تاقىرىبىنداعى كونگرەسسكە قاتىسقان نيكولاستىڭ اكەسى رەدجينالد گرين: «ءبىز ۇلىمىزدىڭ باسقا ادامداردا ءومىر سۇرەتىنىن ەش ويلامادىق. ءبىز باسقا ادامدارعا ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەردىك. نيكولاس بار بولعانى جەتى جاس قانا جاسادى. ال ونىڭ باسقالارعا قالدىرعان ورگاندارى ءالى تالاي جىل ءومىر سۇرەدى. ۇلىمنىڭ باۋىرى ءولىم تاۋزىندا جاتقان قىزعا بەرىلگەن. بۇل كۇندە ول قىز وتباسىلى، ەكى بالالى. ءبىر ۇلىنىڭ اتى -نيكولاس. مىنە، ناعىز ءومىر دەگەنىمىز وسى ەمەس پە؟» دەپ جۋرناليستەرگە سۇحبات بەردى.
P.S قازاق قوعامى ءۇشىن، ارينە، مۇنداي جاعدايلار ءالى دە تۇسىنىكسىز بولارى انىق. ويتكەنى، قايتىس بولعان جاقىنىنىڭ ءبىر تال شاشىن تۇسىرمەي، اقتىق ساپارعا ارۋلاپ شىعارۋ كەرەك دەگەن ۇستانىم باسىمىراق. دەسەك تە، ارۋلاپ شىعارىپ سالۋدىڭ استارىندا ءدىني نانىم-سەنىمنىڭ دە بارى راس. سودان بولسا كەرەك، قازاقستاندا دونور بولۋ تۋرالى زاڭعا پرەزيدەنت قول قويعانعا دەيىن دە، كەيىن دە بۇل تاقىرىپ تەك قارسىلىققا ۇشىراۋدا. ايتسە دە، زاڭعا قول قويىلدى. ەندىگى جەردە بۇل ماسەلەنى تەك زاڭدى وسيەت حات پەن تۋىستاردىڭ كەلىسىمى عانا شەشەدى.
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
