بەلگىلى ونەرتانۋشى، ءداستۇرلى ءانشى ەرلان تولەۋتايدىڭ «ۇكىلى ىبىراي» اتتى كىتابى جارىق كوردى. بۇل تۋرالى ول ءوزىنىڭ facebook.com-داعى جەكە پاراقشاسىندا جازدى، دەپ حابارلايدى adyrna.kz ۇلتتىق پورتالى.
اتالعان جازباسىندا اۆتور: "2006 جىلى "باياناۋىل ءوڭىرى اندەرىنىڭ تاريحى" اتتى العاشقى كىتابىمدى جازدىم. بۇل كىتابىمنىڭ جارىق كورۋى جاتقان ءبىر قىزىق حيكايا. تۇڭعىش كىتاپ – العاشقى ماحاببات ءتارىزدى ىستىق كەلىپ، ءار "قىلىعى" ەستەن ەش كەتپەيتىن كورىنەدى.
قىسقاشا ايتسام، بۇل كىتابىم ءىنى دوسىم جانبوتا تاسبولاتۇلى كارىپباەۆتىڭ دەمەۋشىلىگىمەن 2006 "قازاقپارات" باسپاسىنان باسىلىپ شىقتى. جانبوتا تاسبولاتۇلى ول كەزدە قاراعاندىنىڭ دوكەي بيزنەسمەنى، پىلدەي كاسىپكەرى بولاتىن. قالتاسىندا اقشا ۇنەمى پورا-پورا بوپ جۇرەدى. كىتاپ جازىپ جاتقان ماعان كۇن سايىن ابدەن بابىمەن ىلجىراپ پىسكەن ءبىر تاۋىق، باسقا دا ءدامدى تاماقتار اكەپ بەرەدى. الگى بايقۇس تاۋىقتار سول كەزدەگى پارلامەنت دەپۋتاتى شاەكيننىڭ قۇس فابريكاسىنىڭ تاۋىقتارى عوي دەيمىن، ايتەۋىر قىركۇيەكتىڭ سۋىرىنداي سۇمدىق سەمىز بولاتىن. جالعىز ءوزىم كۇنىنە ءۇش مەزگىل جاۋكەمدەگەندە ءنان تاۋىقتان قوس ۋىس سۇيەك قانا قالۋشى ەدى. قالتاي اعامىز ايتپاقشى، الگى تاۋىقتاردىڭ اتەشتەن كەيىن قىزىعىن كورگەن مەن شىعارمىن. سودان كەيىنگى قورەگىم قارا شاي، ساقىرلاتىپ قايناتىپ قويىپ دەمبىل-دەمبىل سىڭعىتامىن. جاستىق-اي، وسىلايشا كۇنىنە كەمى 18 ساعاتتان جۇمىس ىستەگەندە ەش شالدىقپاۋشى ەدىم. اقىرى ءبيتىمدى سالىپ قىسقا ۋاقىتتا جازعان سول ەڭبەگىم جاز ورتاسىنا تامام جازىلىپ ءبىتتى. بىردەن الماتىعا تارتتىق. جانبوتا باۋىرىم باسپانىڭ اقشاسىن قولما-قول تولەپ، از كۇندە كىتاپتى قولىما تيگىزدى.
بۇل كىتابىم جايلى جىلى پىكىرلەر (اۋىزشا) ءبىرشاما ايتىلدى. اسىرەسە، مەنى قاناتتاندىرعان ءديدار امانتايدىڭ بۇكپەسىز ايتقان پىكىرى بولدى. ريزا بولعان ديدەكەڭ ءتىپتى كىتاپتىڭ كەي تاراۋلارىن سول كەزدە ءوزى باسقارىپ وتىرعان گازەتتەرىنە ەتەكتەي-ەتەكتەي قىلىپ جاريالاپ، ءجيى-ءجيى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىردى. مارقۇم تالاسبەك اعام دا ءبىر كەزدەسكەندە ماقتاپ، كوڭىلىمدى دەمدەپ قويدى.
مارالتاي قۇرداسىمنىڭ دا ريزاشىلىق تىلەگى ەسىمدە. وقىعاندار تاراپىنان وسىنداي تىلەۋلەس كوڭىلدەن تۋعان جۇرەكجاردى پىكىرلەر وقتىن-وقتىن ايتىلىپ قالاتىن. بىراق مەن شىنىمدى ايتسام مۇنداي باعالاۋلاردى كۇتپەگەن ەدىم.
ودان كەيىن ءبىر-ەكى جىلدان سوڭ جانبوتا باۋىرىم بانكروت بولدى. قاراعاندى تاريحىندا قازاق تىلىندە كىتاپ شىعارۋ ىسىنە تۇڭعىش دەمەۋشى بولعان العاشقى جانە اقىرعى مەتسەنات بانكروتقا ۇشىراعان سوڭ، بۇل پاقىرلارىڭىز تاعى دا كىتاپ جازعىسى كەلىپ، قانشا جەردەن شابىتى شارىقتاپ تۇرسا دا، ەرىكسىز بوگەلۋىنە، تىزگىن تارتۋىما تۋرا كەلدى. جانبوتا بولسا، ءبارىن تاستاپ عىلىمعا كەتتى. بۇل زاماندا عىلىم دەگەن كەدەيشىلىكتىڭ اۋىلى عوي، سول اۋىلعا جانبوتا دا كەلىپ، ءبىرجولاتا قوڭسى قوندى. قازىر ادەبيەتتانۋمەن اينالىسۋدا. جانبوتا باۋىرىمنان سوڭ مەن كىتاپ باستىرۋعا بيىلعى جىلعا دەيىن ءبىر سپونسور تابا العان ەمەسپىن. اينالايىن مەملەكەتىمنىڭ كومەگىنە، ونىڭ ىشىندە مادەنيەتىمىزدى باسقارعان مەملەكەتشىل، ەل ءىشى ونەرپازدارىنا قامقورشى مينيسترلەرىنە جۇگىنىپ كەلەمىن. (ناشار مينيسترلەر دە بولدى)
ارادا اتتاي التى جىل ءوتتى. بۇل جىلدار ىشىندە كىتاپ جازۋعا، شىعارۋعا ەش مۇمكىنشىلىك بولمادى. قاراعاندىدان استاناعا، ودان الماتىعا قونىس اۋدارىپ، پاتەردەن سوڭ پاتەر جالداپ ءجۇرۋ سەبەپتى كۇن كورىستىڭ ءوزى قيىنداپ كەتتى. تەك 2012 جىلى عانا جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ اياۋلى جارى، سول كەزدە جاسى 96-عا كەلىپ وتىرعان حابيبا ەلەبەكوۆا اپام جۇسەكەڭ تۋرالى كىتاپ جاز دەپ قولقا سالدى. حابيبا اپام جالعىز ەمەس ەدى، جانىندا اتاقتى رەجيسسەر بولات اتاباەۆ اعامىز بار-دى. ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ ەكى بىردەي كورنەكتى تۇلعاسى قولقا سالىپ وتىرعان سوڭ جان قالا ما، 24 باسپا تاباقتىق "جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ" كىتابىن ءبىر جىلدا جازىپ شىقتىم. وڭاي بولعان جوق، كۇندىز "قازاقفيلمنىڭ" جۇمىسىن ىستەپ كەلەسىڭ، كەشكە كوزىڭ تالىپ ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن كىتاپ جازاسىڭ. تاڭەرتەڭ قانباعان ۇيقىڭ داۆلەنيەڭدى كوتەرىپ، كوزىڭ قىزارىپ جۇمىستا وتىراسىڭ. ءسويتىپ 2013 جىلى "جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ" "ونەر" باسپاسى ارقىلى وقىرمانعا جول تارتتى.
بۇل ەڭبەگىم سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇلمۇحامەدتىڭ كوزىنە بىردەن ءتۇستى. مۇحتار اعا مەنى الماتىدان ۇشاقپەن جەدەل استاناعا الدىرىپ، ارنايى قابىلداپ، جازعان ەڭبەگىمە ريزاشىلىعىن جەتكىزىپ، كوپ-كوپ ىزگى تىلەكتەرىن ءبىلدىردى. مۇحاڭنىڭ ايتقاندارىنىڭ توق ەتەرىن تۇيىندەپ ايتسام، بىلاي بولىپ شىقپاق: "ەرلان، سەنىڭ باسپاسوزدە جازعان ماقالالارىڭدى، تەلەارنالاردان ايتقان پىكىرلەرىڭدى وقىپ، كورىپ جۇرەمىن. كوپ ماسەلەلەردى دۇرىس كوتەرىپ ءجۇرسىڭ. مىنا ەڭبەگىڭدى دە وقىپ شىقتىم. سەن احمەت جۇبانوۆ سياقتى عىلىمي ءارى كوركەم جازادى ەكەنسىڭ. ۇلتتىق مۋزىكا تاريحىن جۇبانوۆتان كەيىن ەشكىم بىلاي جازعان جوق. ءبىز سەنى ۇزاق كۇتتىك. اقاڭ (اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ) جازا ما دەپ ەدىك، ول كىسى تەك كۇيلەردىڭ تاريحىن عانا جازىپ كەتتى. ەندى سەن جۇبانوۆ سياقتى، بىراق جاڭا كوزقاراسپەن قازاق اندەرىنىڭ تاريحىن وسىلاي وقىلاتىن قىلىپ جازىپ شىعۋىڭ كەرەك. احاڭنان كەيىن ءبىراز زەرتتەۋشىلەر جازدى دا، بىراق قاساڭ جازىلعاندىقتان جۇرتشىلىقتىڭ جۇرەگىنە جەتپەيدى. سەن وقىلاتىن قىلىپ، وسى كىتابىڭداعىداي كوركەمدەپ جازىپ شىق. مەن جىلىنا ءبىر كىتابىڭدى شىعارىپ بەرىپ وتىرايىن", – دەدى. مەنىڭ زارەم ۇشىپ كەتتى. "قازاقفيلمدەگى" جۇمىسىم دا كۇنى-ءتۇنى جازۋدى تىلەيدى، ونىڭ ۇستىنە جىلىنا كەم دەگەندە جيىرما باسپا تاباق كىتاپ جازۋ – مۇنداي جان توزگىسىز ەڭبەككە شىداي الامىن با، شىداۋىن شىدارمىن-اۋ، ۇلگەرە الامىن با؟ وسى ويلارىمدى مينيسترگە ايتىپ ەدىم، مۇحاڭ ول جاعىنان ءوزىنىڭ كومەكتەسەتىن، بۇل ءۇشىن قام جەمەۋىمدى ايتتى. مۇنىڭ بارلىعىن ەكەۋ ارا اڭگىمەمىزگە ارنايى شاقىرىپ العان ۆيتسە-مينيستر جازىپ الىپ وتىردى. مينيستر ءوزىنىڭ ورىنباسارىنا مەن جايلى، مەنىڭ بۇدان ارعى شىعارماشىلىعىما ۇزدىكسىز قامقورلىق جاساۋ جونىندە كوپ-كوپ تاپسىرمالار بەردى جانە بۇل تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىن ءوزى قاداعالاپ وتىراتىن قاداپ ايتقاندا، وسىناۋ كول-كوسىر قامقورلىقتىڭ بارلىعى ماعان جاسالىپ جاتقانىنا سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەي، اڭىرىپ وتىرىپ قالىپپىن.
ۆيتسە-مينيستر، باستىعى مۇحتار اعا ايتقان تاپسىرمالاردى تاپتىشتەپ جازىپ الۋمەن بولدى. ەگەر سول جولعى ءمينيستردىڭ تاپسىرمالارى جۇزەگە اسقاندا، اي، بىلمەيمىن، قازىر قايدا جۇرەرىمدى...
ءسويتىپ، "مۇنشاما بەرگەن داۋلەتتى كوتەرىپ تۇرا الار ما ەكەنبىز", – دەپ ىڭىلداي ولەڭدەتىپ، سول كۇنى تۇنگىسىن الماتىعا قايىرا ۇشتىم. كوك جۇزىندە كەلە جاتىپ، مۇحتار قۇلمۇحامەد اعامىزدىڭ اقىل-پاراساتىنا، كورگەندىلىگىنە، زەردەلى بىلىمپازدىعىنا، بيىك ەرۋديتسياسىنا، پارمەندىلىگىنە ريزا بولىپ ءارى مينيستر ايتقان ۇلان-عايىر تاپسىرمانى قالايدا جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن ىزدەپ، تىنىمسىز ويلانۋمەن كەلدىم. الايدا، "تىلەكشى قۇداي بەرمەدى" – دەپ ماحامبەت اقىن ايتپاقشى، ارادا از ۋاقىت وتپەي جاتىپ، مۇحتار اعا باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتتى. ءسويتىپ بۇل جوبالار اياقسىز قالدى. ونىڭ ۇستىنە كوپ ۇزاماي "قازاق حاندىعى" تاريحي ءفيلمى مەن وسى تۋىندىنىڭ 20 سەريالى تاريحي سەريالىنىڭ ستسەناريىن جازۋعا كىرىسىپ كەتتىم جانە بۇل ۇلكەن، كۇردەلى جوباعا مەن ءتورت جىل عۇمىرىمدى اياۋسىز سارپ ەتتىم. "قازاق حاندىعىنان" مەن قاتتى قاجىپ، قالجىراپ، بۇعان دەيىنگى تەمىردەي بەرىك بولعان دەنساۋلىعىمدى بەرىپ شىقتىم سودان ءارى وڭالا الماي كەلەمىن. كينونىڭ سەنى ليمون سورعانداي سورىپ-سورىپ دالاعا لاقتىرىپ كەتەتىن وسىنداي جاۋىزدىعى ءھام ەكى جۇزدىلىگى بار...
حوش، سونىمەن بيىلعى جىلى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنەن تاپسىرىس العان مەن وسى جىلدىڭ باسىندا "ۇكىلى ىبىراي" اتتى كىتابىمدى باستاپ كەتتىم. بۇل كىتاپتىڭ جازىلۋىنا دا الدىڭعى مينيستر مۇحتار قۇلمۇحامەد سياقتى قازىرگى مادەنيەت جانە سپورت مينيستر اقتوتى رايىمقۇلوۆا حانىم زور قولداۋ كورسەتتى، ءوز باقىلاۋىنا الىپ، قاداعالاپ وتىردى. وسىنداي قامقورلىقتىڭ ناتيجەسىندە مەنىڭ جيىرما بەس جىلعى ىزدەنىسىمنىڭ جەمىسى - "ۇكىلى ىبىراي" اتتى كىتابىم جارىق كوردى. مەن بۇل ەڭبەگىمنىڭ دەنىن توسەك تارتىپ، اۋىرىپ جاتىپ جازدىم ءارى جازۋعا قىزۋ، قۇلشىنا كىرىسكەن كەزىم ەلىمىزدەگى بىرنەشە ايعا سوزىلعان كارانتينگە تۇسپا-تۇس كەلدى. سوندىقتان قولىما جاڭا تيگەن بۇل ەڭبەگىمدى "كارانتيندە جازىلعان كىتابىم-اي" دەپ سيپاپ، ەركەلەتىپ وتىرعان جايىم بار.
وسىلايشا، قادىرلى وقىرمان، قازاقتىڭ ۇلى كومپوزيتورى ۇكىلى ىبىراي تۋرالى ەڭبەگىم وزدەرىڭىزگە جول تارتتى. "بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ قوي", دەسەك تە بۇل ۇلى كومپوزيتور تۋرالى ەندەي-تەگجەيلى جازىلعان تۇڭعىش كىتاپ. بۇل ەڭبەكتە ۇكىلى ىبىراي تۋرالى ايتىلماعان ەشتەڭە قالدىرمادىم دەسەم دە بولادى. سونىڭ ايعاعىنداي كىتاپتا وقۋعا اۋىر مالىمەتتەر بار، بىراق تاريحي شىندىق ءۇشىن مەن مۇنىڭ بارلىعىن جابا سىركەلەمەي، انىق ايتتىم، اشىق جازدىم. ايتسە دە مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ كولەمىنە بايلانىستى "ۇكىلى ىبىرايدىڭ داۋلى اندەرى" جانە " ۇكىلى ىبىرايدىڭ شاكىرتتەرى" تاراۋلارى، سونداي-اق ۇلى كومپوزيتورىڭ قىرىق شاقتى ءانىنىڭ نوتاسى كىتاپقا ەنبەي قالدى. (اندەرىنىڭ كانوندىق نۇسقالارىنىڭ نوتاسى تۇگەل ەندى) ەشتەڭە ەتپەس، ەڭ باستىسى ەڭبەكتىڭ ۇلى دەنەسى امان! ءسويتىپ بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا بىتىرگەن ءىسىم وسى بولدى.
جولىڭ بولسىن، "ۇكىلى ىبىراي"! ەندىگى تاعدىرىڭدى وقىرمانعا تاپسىردىم!", دەپ جازدى.
