دۇنيەجۇزىلىك بانك (دب) ارنايى زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ پاندەميانىڭ سالدارىنان ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ 7 ميلليوننان استام وقۋشىسى مەن ستۋدەنتى وقىپ جۇرگەن ساباقتارىن تاستاپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. سونىمەن قاتار دۇنيەجۇزىلىك بانك زەرتتەۋشىلەرى سovid-19 ەلدىڭ ەكونوميكاسىن عانا ەمەس، ءبىلىم سالاسىن دا قۇردىمعا جىبەرىپ، ونىڭ زاردابى 50-60 جىلعا سوزىلۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاساپ وتىر.
ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە، اسىرەسە قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ءجىتى نازار اۋدارعان دب ماماندارى «قازاقستاندا ساباق وقيتىن وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ سانى كۇرت تومەندەپ، ساپالى ءبىلىم الۋ تەك اۋقاتتى، باي وتباسىلاردىڭ بالالارىنا قولجەتىمدى بولادى» دەگەن پىكىردە. پاندەميا باستالعانشا دا ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ساۋات دەڭگەيى ەۋروپالىق ارىپتەستەرىنەن 1,5 جىلعا ارتتا بولعان. ال ەندىگى جەردە بۇل كورسەتكىش ءتىپتى ۇلعايا تۇسپەك. دب زەرتتەۋشىلەرى 24 جاسقا دەيىنگى جاستار قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان ەلدەرىندە وتە كوپ بولعانىنا قاراماستان، ولاردىڭ بارلىعىنىڭ ءتيىستى ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك تە، جاعداي دا جوق دەگەن پىكىردە.
ەڭ سوراقىسى، بۇل جاستاردىڭ قاتارىندا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دا سانى ۇلكەن كورسەتكىشتە. وقۋشىلارىن ءبىلىم الۋعا كەرەكتى قۇرال جابدىقتارمەن، ينتەرنەتپەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتە الماي وتىرعان بۇل ەلدەردىڭ ەرتەڭى بۇلىڭعىر دەيدى ماماندار. ەڭ اقىرى، كەلەشەكتە ءارىپ تانىپ، سانداردى قوسىپ الۋعا ءبىلىمى جەتەتىن ۇرپاقتى تابۋ مۇڭعا اينالۋى مۇمكىن ەكەن. ساراپشىلار ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن PISA باعدارلاماسى بويىنشا انىقتاعان. پاندەمياعا دەيىن سالىستىرمالى تۇردە ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ 10 وقۋشىسىنىڭ ء8ى ءبىلىمسىز دەگەن دارەجەدە بولعان. ال ەندىگى جەردە بۇل كورسەتكىشكە دە قول جەتكىزۋ قيىنعا سوقپاق. بۇعان ەڭ الدىمەن، ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ساندىق تەحنولوگيالارعا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعى سەبەپ دەيدى ماماندار.
«قازاقستاندا قاشىقتان ءبىلىم الاتىن وقۋشىلاردىڭ 70 پايىزىندا ينتەرنەت گادجەتتەرى بار. تاجىك بالالارىنىڭ بۇل كورسەتكىشى 1 عانا پايىزدى قۇرايدى. وكىنىشكە قاراي، 70 پايىز گادجەتى بار قازاقستاندىق ءبىلىم الۋشىنىڭ سول گادجەتى پايدالانۋعا مۇمكىندىگى جوق. ويتكەنى بۇل ەلدە ينتەرنەت جىلدامدىعى وتە تومەن. قولىندا قانشا گادجەتى بولسا دا، ينتەرنەت دۇرىس بولماسا، ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەس. سونىمەن قاتار قازاقستاندا ءبىر وتباسىنىڭ بىرنەشە بالاسى مەكتەپكە باراتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى. مىنە، وسىنداي وتباسىنىڭ بالاسى ساباق وقۋى ءۇشىن، گادجەتتىڭ كەزەگىن كۇتۋىنە تۋرا كەلەدى»، دەيدى دب ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ءبىلىم سالاسىنىڭ باس مامانى ايشا ۆاۋدا.
بۇل از دەسەڭىز، ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تەحنولوگيا ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيى دە وتە تومەن ەكەن. 2018 جىلى دب جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسى بۇل ەلدەردەگى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ كومپيۋتەر ءتىلىن تۇسىنبەيتىندەرى 54 پايىزدى قۇرايتىنىن كورسەتتى. سايىپ كەلگەندە، تەك ماتەريالدىق مۇمكىندىگى بار وتباسىنىڭ بالاسى عانا ءتيىستى ءبىلىم الا الادى، ال كۇنكورىسى تومەن وتباسىنىڭ بالاسىنا ءبىلىم بيىگىنە شىعۋ تىم قيىنعا سوعادى. ايتسا، ايتقانىنداي راس قوي، باسقا ەمەس، ءدال ءوز ەلىمىزدە ءتيىستى ءبىلىمدى الۋ ءۇشىن قالتاڭ اقشاعا، اينالاڭ «كوكە جاكەگە» تولى بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار شەتەلدىك جوعارى ءبىلىمدى نەگىزىنەن اۋقاتتى وتباسىلاردىڭ بالاسى عانا الۋىنا بارىنشا مۇمكىندىك جاسالعان. مىڭ جەردەن ءبىلىمىڭ تاسىپ تۇرسا دا، ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن اقشاڭ بولۋعا ءتيىس. پاندەمياعا دەيىن دە باي بالاسىنىڭ ءبىلىمى ورتاڭقول وتباسىنىڭ بالاسىنىڭ بىلىمىنەن 2,5 جىلعا الدا بولىپتى. ال ەندى مىناۋ الاساپىران جاعدايدان كەيىن قاراپايىم وتباسىنىڭ بالاسىنىڭ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىن بولجاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
