وسى سوت بولادى دەگەلى ءبىراز ۋاقىت بولدى. مەن ەلدەن، ەل مەنەن سۇرايدى. وسىنى ءبىر شەشىپ تاستاۋ كەرەك دەدى تانىسىم. سوڭعى رەت. بۇل سۇراققا قايتا ورالمايتىن بولىپ.
ايتەۋىر وسى سوت بولار كۇن دە جەتتى-اۋ. سوت الدى ىعى-جىعى حالىق. بىردەن كوزگە تۇسەرى كوپشىلىك ەكىگە ءبولىنىپ العان. ءبىر جاعىنداعىلاردىڭ قولىندا «شىڭعىسحان جاساسىن»، ەكىنشىلەرى «شىڭعىسحان جويىلسىن» دەپ جازىپ الىپتى. شىڭعىسحان جويىلسىن دەگەننىڭ قاسىندا ءبىر توپ ورىستار ءجۇر. قولدارىندا توم-توم كىتاپ. مىنە، ءبىزدىڭ بالەن دەگەن عالىم بىلاي دەگەن. جوق، بالەن دەگەن اكادەميگىمىز بىلاي دەگەن. ەگەر اقشا بەرسەڭىزدەر ميلليونداپ، دوللارمەن... قاتقان كينو ءتۇسىرىپ بەرەمىز. قايىرحان... قاي مەتسەنات كوپ اقشا بەرسە، سونىڭ رۋى جاسايمىز. اكەل قولىڭدى. ايتپەسە انالار جاققا كەتىپ قالامىز.
شىڭعىسحان جاساسىن دەگەن جاقتا ءبىر توپ قىتاي ءجۇر. بۇلار دا شۋ-شۋ ەتەدى. بۇلار دا كينو تۇسىرمەك. كىتاپ جازباق. كوزىلدىرىكتى قىتاي ەزەۋرەپ بولمايدى. اتىن قاراڭىزشى. شىڭعىسحان. بۇل قازاقتىڭ اتى عوي. ءبىز دە قانشا قازاقتار وتىر، موڭعولدار ءجۇر. شىڭعىسحان جايلاپ العان جەردىڭ ءبارى بىزگە ورتاق. نە ءبولىنىپ جارىلارى بار. قازاق-قىتاي بىرىگەيىك... قۇداي دا ورتاق. مۇناي دا ورتاق.
سالدەن كەيىن كىرىڭىزدەر دەگەن سوڭ، ءبارى سوت زالىنا ۇمتىلدى. شىڭعىسشىل توپ مۇرتتى جازۋشى اعامنىڭ باستاۋىمەن وڭ جاققا وتىردى.
شىڭعىسحانعا قارسى جۇرت مۇرتسىز اقىن اعامنىڭ باستاۋىمەن سول جاققا جايعاستى.
سوت كەلەدى، تۇرىڭىزدار.
سوت جىگىت كىردى. ءتۇرى قازاققا ۇقسامايدى. قاسىندا وتىرعان سىبىرلادى «اسسامبلەياعا ايتىپ ارەڭ سۇراپ الدىق. مىنا جىگىتتىڭ بويىندا قازاقتىڭ، ۇيعىردىڭ، ورىستىڭ، قىتايدىڭ قانى بار. ءىستى ءادىل شەشەدى دەپ وتىرمىز».
ءبىرىنشى ءسوزدى مۇرتتى اعام الدى. «سىزدەر بىلەسىزدەر، مەن شىڭعىسحاندى ەرتەدەن زەرتتەپ ءجۇرمىن. شىعارعان ەڭبەگىمنىڭ كىرىسپەسىن «جاباي»سايتىنا بەرىپ ەدىم. كەيىن قايتا الدىم. شىڭعىسحانشىلار بىرىگىپ، «داباي» دەگەن سايت اشساق دەپ وتىرمىز. شىڭعىسحان - قازاق. ول قازاق ءتىلىنىڭ قورعاۋشىسى. ماعان، بىزگە قارسى شىققاننىڭ ءبارى قازاققا جاۋ. قارسى شىققاندى قۇداي تابادى».
ەكىنشى جاق شۋىلداپ كەتتى. مۇرتسىز اقىن اعام ورتاعا شىقتى. بىردەن ولەڭمەن باستاپ كەتتى. جىر تاقىرىبى « تاريح بىزگە قاراپ قاقيما نەمەسە ءبىر تاۋدىڭ باسىنداعى وقيعا» دەپ اتالادى. اقىن اعام ۇزاق وقىپ، شارشاپ، اسقىنىپ توقتادى.
«مەنىڭ ايتارىم شىڭعىسحان وتىراردى ويران ەتتى. قانداي قالا ەدى... پاۋزا. سول قالادا نە جوق ەدى... كىتاپحانا، مونشا، جىلۋ جۇيەسى، تۋالەتنايا بۋماگا... تفۋ... بولعان. مەن ەرتەڭ دەپۋتات بولعاندا وسى ماسەلەنى قوزعايمىن». ەشكىم ۇندەمەي قالدى. الدى دا، «سايلاۋ» دەپ ءبارى كۇبىرلەدى.
سوت اعاسى قازىر ورتاعا شىڭعىسحاننىڭ ارۋاعىن شاقىرامىز دەدى. ەل گۋ ەتە ءتۇستى. توقتاڭىزدار! قايىرحاندى دا شاقىردىق. قازاقتاردىڭ ىشىندە ول جوق. پارسىنىڭ با، ارابتىڭ با ىشىنە ءسىڭىپ كەتىپتى. ال قاراشا دەگەننىڭ ارۋاعى اتىمەن جوق. سيك، رنن-ءىن شىڭعىسحان وڭباعان جاعىپ جىبەرىپتى.
ءوزىڭىزدى تانىستىرىڭىز.
مەن اق اۋليەمىن. سارى اۋليە جوق. ەشكىمنىڭ قارا اۋليە بولعىسى كەلمەيدى. كوك اۋليە بولىپ ەدى. سكينحەرتتەر ءولتىرىپ تاستادى.
مەن ءبارىن بىلەمىن. اللانى دا، حريستوستى دا، بۋددانى دا مويىندايمىن. تاڭەرتەڭ ءمىناجات ەتىپ شوقىنامىن، كەشكە ناماز وقىپ ۇيىقتايمىن. قازىر مەن ترانسقا كىرەمىن. اق اۋليە اسا تاياعىن لاقتىرىپ جىبەردى. اح... ۋح... كوزىن اشتى دا «سەن... سەن ەشتەڭەگە سەنبەيتىن بەيتاراپ جانسىڭدار، سودان سوڭ جۋرناليستەر شىقسىن» - دەدى. قورىقپاڭىزدار. مەنىڭ قازىر دەنەمە شىڭعىسحان رۋحى كىرەدى. مەن ەمەس، حان سويلەيدى.
اۋليە قاتىپ سەمدى. سەكىردى... سالدەن سوڭ قىپ-قىزىل كوزىن اشتى. «سەندەر كىمسىڭدەر»، - دەدى.
ءبىز قازاقتارمىز... سىزدەن سۇرايىق دەگەنىمىز... ءسىز قازاقسىز با؟
مۇرتتى اعام داۋسى دىرىلدەپ، «حان-يەم، مىنا جۇرتقا ايتىڭىزشى. ءسىز قايىرحاندى ازاپقا سالعانى ءۇشىن، قازاقتىقتان كەتكەنى ءۇشىن ءولتىردىڭىز عوي. حان-يەم؟!».
اق اۋليە – شىڭعىسحان كوزىن اشتى دا، - قازاقتار، سەندەر نەگە مەنى مازالايسىڭدار؟ نەمەنە باسقا جۇمىستارىڭ جوق پا؟
مۇرتسىز اقىن اعام سۇرادى: «سىزدەر نەگە قايىرحاندى ولتىردىڭىزدەر؟».
اق اۋليە – شىڭعىسحان: «نەگە ءولتىردىڭ. مەن تۋعان باۋىرىمدى، مەنى حان جاساعان توعىرىلدى، دوسىم جامۋحانى دا ءولتىردىم. بيلىك ءۇشىن. بۇگىن نە باستىقتارىڭ ەشكىمدى ولتىرمەدى مە؟».
ارى قاراي سىرىل ارالاسىپ كەتتى. قايتا سويلەدى.
بۇنىڭ ءبارى بيلىك ءۇشىن. زا ۆلاست. زا ۆلاست. ەسلي نەت درۋگيە ۆوپروسى يديتە ك چەرتۋ. نۋ ي كازاحي... زايميتەس سو سۆويمي پروبلەمامي!
سوت زالى تىپ-تىنىش. ەسىن ءبىرىنشى سوت اعاسى جيدى.
سۋد زاكرىت...، – دەدى شىڭعىرىپ. ەل اقىرىن شىعىپ كەتتى. ەسىكتىڭ الدىندا بوس بوتەلكەلەردى جيناپ ەكى ورىس ءجۇر ەكەن...
كەرەكۋدەن سەرىك ەلىكباي
