مەنىڭ ءوز اكەمنىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە دە ون جىلعا جۋىقتادى. كەيدە اۋىلعا بارعاندا اكەمدى ساعىنىپ، سۋرەتتەرىن قارايمىن، قارا ديپلوماتىن اقتارامىن. بۇرىندا «ديپلومات» اتالاتىن قول سومكە ۇستاۋ ءسان بولاتىن. سول ديپلوماتىنا جەكە قۇجاتتارىن، وزىنە ۇناعان گازەت قيىندىلارىن جانە ءوزىنىڭ قولجازبالارىن ۇقىپتاپ، جيناپ جۇرەتىن. اۋىلدا زەينەتكە شىققانشا تاريح پانىنەن ساباق بەرە ءجۇرىپ تە، ودان كەيىن دە اۋىلدىڭ ءارالۋان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىن كوتەرىپ، رەسپۋبليكالىق گازەتتەرگە ۇزبەي ماقالا جازىپ تۇردى. ماقالالارىندا ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتاردى، ەل قورعانى بولعان باتىرلاردى، سوعىس ارداگەرلەرىن دە جاس ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە ەتىپ جازعان ەدى. ۇلت ادەبيەتى، حالىق تاريحى ونى ءومىر بويى قىزىقتىردى. ەل اۋزىنداعى ەشكىم ەستىمەگەن شەجىرە-اڭىزداردى جيناقتاپ، گازەت بەتىنە جاريالايتىن دا ادەتى بار-دى. قاجەت بولعان جاعدايلاردا اكىم-قارالاردىڭ الدىنا بارىپ، ءوزىنىڭ ەمەس، اۋىلدىڭ ماسەلەسىن اسقان ادەپتىلىكپەن جەتكىزە الاتىن سوزگە شەشەندىگى دە، قوعامشىل باتىلدىعى دا بار ەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، ونداعان جىل بويى جىرتىعى جامالماعان اۋىلعا كىرەتىن كۇرە جول جوندەلىپ، اۋىل، كوشە اتاۋلارى وزگەرتىلىپ، جاڭا ۋاقىت تالابىنا ساي كەلبەت يەلەندى. ەڭبەگى ەلەۋسىز قالعان جوق، اكەم ءمامي ابدىقۇلۇلى شۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندى، قجو مۇشەسى دە بولاتىن. سول اياۋلى اكەمنىڭ قول سومكەسىندە ساقتالىپ قالعان 300-گە تارتا جاريالانىمدارىن ساعىنا اقتارىپ، قايتارا وقىپ وتىرعانىمدا، سارعايىپ، جۇلىمدانعان قولجازباعا كوزىم ءتۇستى. و باستا اجەپتەۋىر قوماقتى كۇندەلىك بولعانىن مەرزىمدەرىنەن اڭعارۋعا بولادى. وقي جونەلدىم. ورىسشا جازىلعان ۇلى وتان سوعىسى مايدانگەرىنىڭ كۇندەلىگى! سەزگەنىم..
اكەم بۇل كۇندەلىكتى تاۋىپ العان دا، جازىپ-جاريالاپ ۇلگەرمەي ومىردەن وزعان... نە دەگەن وكىنىشتى، ودان بەرى دە ونشاقتى جىل ءوتىپتى. اۋىلدا قالعان ءىنىم كوردى مە، كورمەدى مە، شارۋاقور وعان نە كىنا؟.. مەن دە جۇمىسباستىمىن، قالادان اندا-ساندا عانا ات ءىزىن سالامىن. قويشى، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي بولدىم دەسەم قاتەلەسەرمىن! بىرەسە قۋاندىم، بىرەسە جىلادىم. ءارى كىمگە نە دەرىمدى بىلمەيمىن، بالا-شاعىمدا اۋىل بالالارىمەن سوعىس ويىنىن وينايتىن، اكەم اكەپ بەرەتىن ون سان سوعىس تۋرالى كىتاپتاردى وقىعاندا، سوعىس تۋرالى كينولار كورگەندە، اتالارىمنىڭ سوعىس جايلى اڭگىمەلەرىن تىڭداعاندا، اجەمنىڭ سوعىستا حابارسىز كەتكەن تۋىس-باۋىرلارىن جوقتاعاندا ەڭىرەپ قوسىلا جىلايتىن مەنىڭ وسى ساتتەگى كوڭىل-كۇيىمدى ەشكىم تۇسىنە الماس. سوناۋ «ۇلى وتان سوعىسى اتالعان» قان مايداننان جەتى جىل دەگەندە ەلگە امان ورالعان قازاق ساربازى، مايدانگەر اتام، اياۋلى اكەم عانا ەمەس، ءوزىم دە كوزىن كورگەن، تىزەسىنە وتىرعىزىپ، باسىمنان تالاي سيپاپ، مەيىرلەنە قارايتىن اۋىلدىڭ ارداقتى اقساقالى اتانعان جامبىل وبلىسى، شۋ اۋدانى، اقسۋ اۋىلىنىڭ تۇلەگى ساتار ىسقاقوۆتىڭ 75 جىل ساقتالعان مايدانگەر كۇندەلىگى!.. بۇگىن مەنىڭ قولىمدا!.. ەرىكسىز كوزىمنەن جاس توگىلدى. كولەمى وسى كۇنگى ۇلكەن جالپى داپتەردەي ۇزىنشا، باستاپقى بەتتەرى مەن سوڭعى بەتتەرى جوعالعان، سارعايىپ، توزىعى جەتكەنمەن، قالعان ورتاڭعى بەتتەرى اجەپتەۋىر كولەمدى، بىراق جىرىمدالعان. الايدا، زيالى وفيتسەردىڭ كوك سيالى اۆتوقالاممەن قالىپقا سالعانداي اسەم جازۋى ايقىن وقىلادى. شارۋاقور ىنىممەن قوشتاسىپ، الماتىعا جەدەل ءجۇرىپ كەتتىم.
ۇيگە جەتكەن سوڭ، كۇندەلىك يەسى مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆ تۋرالى مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەنىمدە 1974 جىلدىڭ 11 جەلتوقسانىندا اۋداندىق «شۋ ءوڭىرى» (№148, 4313) گازەتىندە جاريالانعان «ەرلىك ەسكىرمەيدى» دەگەن ماقالامدى تاۋىپ الدىم. بۇل ماقالانىڭ جازىلۋىنا ءوزىمنىڭ اتام سەبەپكەر بولعان ەدى. اۋىلدا مايدانگەرلەر ءجيى باس قوساتىن. اسىرەسە، شولاق كوشەدە تۇراتىن ساتار اعا (مەن ول كىسىنى اعا دەيتىنمىن، جاسى اكەمنەن ۇلكەن، اتامنان ازداپ كىشى بولاتىن) مەنىڭ اتاما سالەم بەرىپ، ءجيى كەلەتىن. داستارقان جايىلىپ، شاي كەلگەندە، باسقا كورشى مايدانگەرلەر دە جينالىپ قالادى. كۇرەڭ شايمەن، اق سۋدى قوسا ىشكەن مايدانگەرلەر اڭگىمەسى قىزا تۇسەدى. ءبىز ويىن بالاسى بولساق تا، ولاردىڭ سوعىس تۋرالى اڭگىمەلەرىنە قۇلاق سالا جۇرەمىز. فاشيستەردىڭ كونتسلاگەرىندە بولعان (ول دا ەرلىك ەكەن، كەيىن بىلدىك) استارقۇل تۋعانباەۆ دەگەن ءبىر اعايىنداس اتامىز اتاقتى مۇستافا شوقاي كومەگىمەن تۇتقىننان ازات ەتىلگەندەرىن، شوقايدى كونتسلاگەرگە كەلگەندە ءوز كوزىمەن كورگەنىن ىلعي ايتىپ وتىراتىن. ول كەزدە شوقاي ەسىمىن ەستىگەنمەن، ءبىز – بالا، نە ۇقتىق دەيسىز؟ بىراق، ول اتامىز باسقالاردىڭ اڭگىمەسىنە كوپ قوسىلمايتىن، ءتىپتى سوعىس جاعدايلارى تۋرالى جاق اشپايتىن. تەك اششى سۋدى جۇتىپ السا، ءۇنسىز جىلاي بەرەتىن. ونى كورىپ، كينولاردان نەبىر سوعىس تراگەدياسىن كورىپ، قاتتى اسەرلەنەتىن ءبىز دە جىلاپ الاتىنبىز. كەيىن قوناقتار تارقاعان سوڭ، اتامنان استارقۇل اتا نەگە جىلايدى دەپ سۇراسام، استارقۇل اتانىڭ فاشيستەرمەن قاندى شايقاستا قاپىدا تۇتقىنعا ءتۇسىپ قالىپ، كوپ ازاپ كورگەنىن، الايدا سول ەرلىگى مەن ورلىگىن ەشكىمگە ايتا الماي ىشتەي تۇنشىعىپ جىلايتىنىن ۇقتىرىپ ەدى. كەيىن بىلسەك، كەڭەس تۇسىندا سوعىس تۇتقىندارى قانداي قانكەشۋلەردى باستان وتكىزىپ، شايقاسسا دا، اقتالىپ، ەلگە ورالسا دا، ستاليندىك قاتال ءتارتىپتىڭ قۇرباندارى بولىپ، بۇعىپ ءومىر كەشكەن ەكەن. ال، ساتار اعا مەن مەنىڭ اتام سوعىستا قىرشىن كەتكەن قارۋلاس دوستارىن ەسكە العاندا عانا قامىعىپ قالاتىن. مەن بۇل جايلاردى بىلگەن سوڭ، ول كىسىلەر كەلەسى ءبىر جيىندا تاعى جىلاسا، قوسىلا جىلايتىندى شىعاردىم. اسىرەسە، كوپ ازاپ شەككەن اتانى اياپ جىلايتىنمىن. بۇندايدا اجەم مەنى سىلتاۋمەن سىرتقا جۇمساپ جىبەرەتىن ەدى.
مەنىڭ اتام دا، ساتار اعا دا مايدانگەر، اۋىلدىڭ كوپ ادامدارىنان ءبىلىم-بىلىگى، ساۋاتى دا ارتىق، ەكەۋى دە كىتاپ وقىعىش، ءارى كولحوزدىڭ بەتكە ۇستار بەلسەندىلەرى، ەكەۋى دە كەڭسەدە قىزمەت ىستەيدى. كيىم كيىستەرى دە ۇقسايدى، اسكەردە بولعاندىقتان با، بويلارىن تىك ۇستاپ، تازا جۇرەدى. وزگە اۋىل ادامدارىنان وزگەشە كورىنەدى. ەكەۋى دە ورىسشا كيىمنەن گورى، كيتەل مەن گاليفە كيەدى. مەنىڭ اتام باسىنا قىرىم شلياپا، جىل مەزگىلىنە قاراي اياعىنا تۋفلي نە حروم ەتىك كيەتىن. ال، بويى اتامنان الدەقايدا بيىك، سۇڭعاق دەنەلى ساتتار اعا كيتەل، گاليفەگە قوسا، باسىنا ىلعي اسكەري فۋراجكاعا ۇقساس باس كيىمىن كيىپ جۇرگەندە، اسكەري قولباسشىعا ۇقسايتىن، اسكەردەگى داعدىسىمەن كەيدە ورىسشا دا سويلەپ كەتەتىن. جۇرت ولاردى «سىپا ادامدار» دەپ ەرەكشە قۇرمەت تۇتاتىن. ءيا، ولار مەنىڭ ەسىمدە وسى بەينەلەرىندە قالىپ قويدى.
بىردە مەنىڭ اتام مەن ساتار اعا وڭاشا وتىرىستى. ءسىرا، جۇمىس بابىمەن بولسا كەرەك. ءبارىبىر، ولار قان كەشكەن مايدانداعى ومىرلەرىن ەسكە الماي قويمادى. مەن اتامنىڭ ەركە نەمەرەسى بولعاندىقتان، ادەتتەگىدەي تىزەسىنە شىنتاقتاي وتىرىپ، سوعىس جايىنا قۇلاق تىكتىم. سوندا اتام اڭگىمەسىن ءۇزىپ، ماعان: «قاراعىم، مەن سوعىستا ۇزاق بولعانىم جوق. اياعىمنان جارالانىپ، تەز قايتتىم. ال، مىنا ساتار اعاڭ قاندى سوعىستى كوپ كوردى. اڭگىمەسىن ايتسىن، سەن جازىپ ال دا، ماقالا جاز»، – دەدى. الگى «ەرلىك ەسكىرمەيدى» دەگەن ماقالام وسىلايشا جەڭىستىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالىپ جازىلعان ەدى.
ەندىگى ساتتە ساتار اعانىڭ كۇندەلىگىندەگى دەرەكتەردى باياعى بالا كەزىمدە جازعان ماقالامداعى مالىمەتتەرمەن سالىستىرىپ وقي باستادىم. ماقالادا: «ەل باسىنا كۇن تۋعاندا ساتار اعا تۋعان اۋىلىنان جاستاي مايدانعا اتتانىپ، وڭتۇستىك دون مايداندارىندا، سونداي-اق، ستالينگراد پەن بەلورۋس مايداندارىنا قاتىسىپ، ءوز وتانىن قاندى قول فاشيستەردەن ازات ەتكەن بولاتىن. ءسويتىپ، ساتار اعا بۇكىل حالىق اڭساپ كۇتكەن جەڭىس كۇنىن لاتۆيا رەسپۋبليكاسىنىڭ شاۋلياي قالاسىندا قارسى العان ەدى»، – دەپپىن. بۇعان قوسا، ساتار اعانىڭ بەلسەندى كوممۋنيست، اۋىلدىق سوۆەتتىڭ دەپۋتاتى، كولحوزدىڭ پارتورگى، ودان سوڭ كادرلار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعانىن دا قالدىرماي جازعان ەكەنمىن. سونداي-اق، مايدانگەردىڭ كەۋدەسى تولعان وردەن-مەدالدارىن دا اۋىز تولتىرا ايتىپپىن. ءيا، سولاي دەيىك.
ال، 75 جىلدان بەرى سارعايىپ جاتىپ، ويدا جوقتا تابىلعان ايگىلى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ساڭلاق ساربازى، تالاي قان كەشۋلەردەن وتكەن مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆتىڭ نەبىر سۇراپىل كۇندەردى باستان كەشىرسە دە، جوعالماي ەلگە وزىمەن بىرگە جەتكەن، قاندى سوعىستىڭ سىن ساعاتتارىندا جانىن پيدا ەتۋگە بار جاس جاۋىنگەر ەتجۇرەگىنىڭ ىستىق تابى ساقتالعان ەسكى كۇندەلىك نە دەيدى؟!.
كۇندەلىكتىڭ باستاپقى، ورتاڭعى، سوڭعى بولىكتەرى جىرىمدالىپ، سولاردان قالعاندارى عانا ساقتالعانى ءمالىم. كۇندەلىك زامانىنا ساي ورىسشا سويلەيدى، وعان رەنىشىڭىز بولماسىن.
جاۋىنگەر كۇندەلىگىنىڭ قولىمىزعا تيگەن جىرتىندىسى 48, 74, 126, 143 بەتتەر بولىپ، جامالىپ-جاسقالعان. وسىنداي بەتتەردىڭ بولۋى و باستا كۇندەلىكتىڭ وتە قوماقتى بولعانىن كورسەتەدى. جوعارىداعى ازات جولدى وقي باستاعاننان-اق، مايدان ىشىنە ەنىپ كەتكەندەي بولدىم. جاسىمنان مايدانگەرلەر اڭگىمەسىنە قانىق، ونىڭ ۇستىنە «ياروست» اتتى كينوحيتتى قايتالاپ كورىپ العان مەن ساتار اعانىڭ ساپ-cارى بوپ سارعايىپ كەتكەن، سوعىستان ورالعان جارىمجان جاۋىنگەردەي جارىم-جارتىلاي وسى كۇنگە جەتكەن، مايدانگەر اتالارىمنىڭ مەيىربان ءيسىن تاناۋىما اكەلىپ، جۇرەگىمدى ەلجىرەتكەن كۇندەلىگىن كۇرسىنە وتىرىپ، وقي باستادىم.
كۇندەلىكتە 1944 جىلى ليتۆا دەرەۆنيالارىن ازات ەتكەن كەزدەرىندەگى فاشيستەردىڭ تۇرعىلىقتى حالىقتى قورلاپ، ازاپتاعان جانتۇرشىگەرلىك ارەكەتتەرىن اشىنا جازادى. «ءبىر ۇيگە كىردىك. شال مەن قورلانعان ون جەتى جاسار قىز عانا قالعان. ولار ءبىزدى تۇسىنبەيدى. جاقسى ادامدار» دەيدى.
كۇندەلىك يەسى تابيعاتتى دا ادام سەزىمىنە قابىستىرا سۋرەتتەۋگە شەبەر-اق. بىراق، شىنى سولاي. «ءتورت كۇز بويى سوعىستامىز. كۇزگى سوعىس كۇندەرىن سۋرەتتەۋگە ءسوز تاپپايمىن. ازاپتى كۇندەر. كەيدە ولگىڭ كەلەدى، ال ول جاۋىز ءولىم كۇندە سەنىڭ توبەڭدە جانە بارلىق سۇمدىقتى كورۋگە ءماجبۇر ەتەدى. بىراق، نەگە وسىنداي سۇمدىق كۇندەردە وتكەن جاقسى كۇندەر ەسكە تۇسەدى. قايتىپ كەلمەيتىن...»، – دەپ قامىققانمەن، ارمانشىل جاس قازاق جىگىتىنىڭ رۋحى مىعىم سەكىلدى. كۇندەلىكتىڭ كەيبىر بەتتەرىنە ورىسشا اسكەري ليريكالىق ولەڭدەر دە ءجيى كەزدەسەدى:
«نوچ تەمنا نە ۆيدنو ۆ نەبە لۋنا،
كاك ۋستالىي سولدات درەملەت تايگا،
تولكو ۆدالي زا رەكوي، گدە-تو بوەتس مولودوي
پەسنيۋ پوەت ي زۆۋچيت تيحو ونا...»
ارينە، جاۋىنگەر ساتار سول كەزدەگى ناعىز «سوۆەت سولداتى» ەدى عوي. مايداندا ورىسشا سويلەسكەن، ورىسشا اندەتكەن. ءسىرا، بۇعان ول كىنالى مە؟.. دەگەنمەن، جازبالارىنىڭ كەي تۇستارىندا مىناداي جولدار كەزدەسەدى: «كوڭىل-كۇيىم ونشا ەمەس. اۋىلدان حات جوق». راسىندا، جەتى جىلدان كەيىن ورالعان ساربازدىڭ ساعىنىشى تولاستار ما؟!
كۇندەلىكتىڭ ەندى ءبىر بەتىندە، 1944 جىلدىڭ ماۋسىمىندا نەمىستەردىڭ ۆيتەبسك قورعانىن بۇزعاندارىن، كاۋناستى العاندارىن، شىلدەدەگى ۆيلنيۋستەگى سۇراپىل سوعىستاردى سيپاتتايدى، 600 تۇتقىندى قولعا تۇسىرگەندەرىن باياندايدى. نەمىس تىلىنا تەرەڭ كىرگەندە، تاعى ءبىر سيدوروۆ دەگەن قارۋلاسى كوز جۇمادى. شاتايلو التى نەمىستى جايراتادى. وسى ءبىر ءسات تۋرالى كۇندەلىك يەسى مىناداي جولدار قالدىرىپتى: «ءبىر فريتس شاتايلوعا جالىنىپ: «اربايتەن موسكوۋ» دەپ ايەلى مەن بالالارىنىڭ سۋرەتىن كورسەتتى. ونى دا اتتى». وسى كەزدە ءوز باسى كوزبوياۋشىلىقپەن ارەكەت ىستەپ، ورىس سولداتى فورماسىن كيىپ العان «ەكى ءفريتستى تورعايداي توپ» ەتكىزگەنىن جازعان.
بۇدان ارى قارايعى كۇندەلىك مازمۇنىن بەرەر بولساق، پولك ۇرىس سالىپ، باتىسقا قاراي جىلجي بەرەدى. پولك كومانديرلەرى ءجيى اۋىسادى: كوۆريگين-كۋركوۆ. پرۋسسيا شەكاراسىنا جەتكەندە بەيبىت تۇرعىندار ازات ەتۋشىلەرىن قۋانا قارسى الادى. سول كەزدە ديۆيزيا كومانديرى، گۆارديا مايورى: «پو فاشيستسكومۋ لوگوۆۋ وگون!» – دەگەن ۇران تاستايدى. سول كۇنى فاشيستىك گەرمانيا شەكاراسىنا جەتكەندە ەرەكشە قۋانعاندارىن، سوعىس ءبىتتى دەپ ويلاعاندارىن جازادى. نەمىس قالالارىن العاندا، كەڭەس اسكەرلەرى نەمىس حالقىنىڭ جايلى تۇرمىستا، باي تۇراتىنىنا كوزدەرى جەتكەنىن، ءسويتىپ ولاردىڭ قاڭىراعان ءزاۋلىم سارايلارى مەن جايلارىن تالان-تاراجعا سالىپ، ولجاعا باتقانىن دا جاسىرماي جازادى. بىراق، قازاق ساربازى ساتار اتا-باباسىنان بويىنا سىڭگەن قاسيەتىمەن «بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى المايدى». كەرىسىنشە، ساتار سەكىلدى سانالى، تەكتى جاۋىنگەرلەر نەمىستەردىڭ سونداي ءساندى، باقۋاتتى تۇرمىستارىنا قاراماستان باسقىنشىلىققا بارعانىن ايىپتايدى. سونىمەن قوسا، كەڭەس وفيتسەرلەرىنىڭ قايسىسى دا ۇلتىنا قاراماستان، سول كەزدەگى نەمىس تۇرعىندارىنىڭ باي، مادەنيەتتى ءومىرىن، ءتىپتى ءساندى كيىم كيىستەرىن كورگەندە، ءوز ومىرلەرىنەن، كەڭەستىك ساياساتتان تۇڭىلگەندەرىن دە بايقاتادى.
1944 جىلدىڭ 1-10 جەلتوقسانىندا جازعان ءبىر جازباسىندا س. ىسقاقوۆ ءوزىنىڭ ۆزۆود كومانديرى 1902 جىلى تۋعان موردوۆالىق شال، كارەلو-فين كومپانياسىنىڭ 1939 جىلعى قاتىسۋشىسى ماترەنين ەكەندىگىن كورسەتەدى. وسى تۇستا ستالين بۇيرىعىن وقىپ-ۇيرەنىپ جاتقاندارىن دا كەلتىرەدى. ءبىز بۇلاردى تاريحي دەرەك بولعاندىقتان قاپەرگە الدىق. وسى 1944 جىلدىڭ 30 جەلتوقسانىندا نەمىستەردىڭ قورعانىسىن بۇزىپ، ولاردى شىعىس پرۋسسيادان قۋ ماقساتى كوزدەلەدى. «1944 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانى جانە 1945 جىلدىڭ 1 قاڭتارى» دەپ بەلگىلەگەن جازباسىندا «1945-ءشى جاڭا جىل كەلدى. ءبىزدىڭ سوتسياليستىك وتاننىڭ جاۋدى جەڭەتىن جىلى. سولداتتار مەن وفيتسەرلەر كوز ىلمەدى، ءبارى الدەقانداي وزگەرىستى كۇتتى. داڭقتى 1944 جىلدىڭ سوڭعى مينۋتىندا ءتۇرلى-ءتۇستى راكەتالارمەن ساليۋت اتىپ، مايدان جاڭا 1945 جىلدى قارسى الدى. جاۋ الىستا ەمەس ەدى. ەكى ساعاتتان كەيىن فريتستەر دە جاڭا جىلدى قارسى الدى. ساعات تۇنگى تورتتە ءولى تىنىشتىق ورنادى. جاڭا جىلدى قارسى الۋ اياقتالدى. 2-قاڭتار كۇنى نەمىستەر ينتەنسيۆتى تۇردە الىسقا اتاتىن قارۋمەن وق اتتى» دەپ جازىپتى. مايدان دالاسى كوز الدىڭا كەلەدى. كۇندەلىك ءىشى تولى قان مايدان، ىشىندە جۇرگەندەيمىن، كوز الماي وقىپ وتىرمىن.
1945 جىلدىڭ 3-4 قاڭتارىندا نەمىستەر كۇشەيە تۇسەدى، بۇلار ورنالاسقان اۋدانعا شابۋىل جاسايدى. وسى كەزدە ماشيناداعى پولكتىڭ تراكتور سلەسارى (دانەكەرلەۋشىسى) جان تاپسىرادى. ساتار سارباز: «وتە جاقسى مامان، جولداس ەدى. ءوزى قارتاڭ ەدى. وتباسى قالدى» دەپ وكىنىش بىلدىرەدى. وسىنداي جاعدايلار كەزىندە جاۋىنگەر جاس ساتار اۋىلدان حات الادى، ۋاقىت بولماعاندىقتان، جاۋاپ جازا المايدى. ويتكەنى، كەزەكتى وپەراتسياعا دايىندالىپ جاتادى. ايماققا باعدار جاساۋ ءۇشىن، قارسىلاستىڭ قورعانىسىن باقىلاۋ ءۇشىن بۇلاردىڭ پولكىنا ەكى ۇشقىش كەلەدى. بلينداجدا سولارمەن اڭگىمەلەسەدى. وسىلايشا سولارمەن ايماقتى باعدارلاپ، شارتتاسىپ الماسا، جاۋ دەپ وزدەرىن بومبالاپ قويۋى دا مۇمكىن ەكەن. ويتكەنى، اۋەدەن ايماقتى انىقتاۋ قيىن ەكەن.
1945 جىلدىڭ ساۋىرىنەن ءارى ۇزبەي جازىپ وتىرادى. «1945 جىل 9 ءساۋىر» دەپ باستالادى. بۇدان جوعارىدا ءبىر ازات جول بار، وسى ازات جول كۇندەلىكتىڭ باسى بۇل بەتتەر ەمەس ەكەنىن تولىق دالەلدەيدى. ال، الگى ازات جولدا: «گورود كەنيگسبەرگ نە پرەستۋپنوي كرەپوست – گوريت ۆو ۆسيۋ. ەتوت دىم، ناستوياششي ۆيد كەنيگسبەرگا ۆسپوميناەت منە، ستالينگرادسكيە دني، كوگدا فريتسى بىلي ۆ ستالينگرادە» دەپ جازىلعان. مەن ءۇزىندىنى ادەيى، اۋدارماي بەرىپ وتىرمىن. ساتار ساربازدىڭ جازۋى قانداي اسەم ەكەنى، سويلەم قۇرۋداعى ساۋاتتىلىعى، ورىس تىلىنە جۇيرىكتىگى بىلاي تۇرسىن، سوعىس كەيپىن جانىمەن سەزىنگەن سۋرەتكەرلىگىن ايتساڭىزشى؟!. دەمەك، دەرەكتەر س. ىسقاقوۆتىڭ ستالينگراد مايدانىندا بولعانىن دايەكتەيدى.
ءبىر قىزىعى، كۇندەلىك جازىلعان جالپى داپتەردىڭ باسپا قويعان بەت ساندارى بار ەكەن. جوعالعان بەتتەردى سوعان قاراپ اجىراتۋعا بولادى.
1945 جىلدىڭ 16 قاڭتارىندا پولكتى وڭ فلانگىگە لاقتىرعانىن، لەيتەنانت شيشكومەن بىرگە شىعىس پرۋسسيادا تاۋلىك بويى فاشيستەرگە قارسىلاسىپ ۇرىس جۇرگىزىپ جاتقاندارىن، پودپولكوۆنيك كيمنىڭ جاياۋ اسكەر پولكىن قولداپ كەلە جاتقاندارىن باياندايدى. «كيم شىنىندا ناعىز باتىر، بۇنداي كومانديردى كورگەنىم جوق» دەپ تاڭىرقايدى. «ءتۇنى بويى فريتستەر باسىپ العان 1-ءشى ترانشەيادا وتىردىق. وتە سۋىق. ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ. بۇيرىق سولاي» دەپ جازادى. پرۋسسيادا نەمىس ترانشەياسى قاسىندا جەدەل پۋنكتتە (وپ) وتىرادى. سۇمدىق بوران. قارسىلاستارى الىستاي باستايدى. پولك قار ۇستىنە تۇنەپ شىعادى. «قار استىندا جاتقاندا جەل سوقپايدى، جىلى» دەگەنىن قايتەرسىڭ.
كۇندەلىك يەسىنىڭ بايانداۋىنشا، كەلەسى كۇنى وڭ فلانگىدەن نەمىستەر قارسى شابۋىلعا شىعادى. بۇلاردىڭ بولىمشەسى وق جاۋدىرىپ، جاۋ شابۋىلىن تويتارادى. جاياۋ اسكەر سەلدىرەپ قالادى. شابۋىل جالعاسا بەرەدى. ەندى باتىسقا بەت الادى. «نەمىستەردىڭ، بىزدىكىلەردىڭ ولىكتەرى جاتىر. سۇمدىق كارتينا!» دەپ جۇرەگى ەزىلە جازادى. وسى ساتتەر تۋرالى بىلاي دەيدى: «مەن قاشان تاماق ءىشىپ، ۇيىقتاعانىمدى ۇمىتتىم. زەڭبىرەكتە وتىرمىن، كەرەڭ سياقتىمىن. ۆولودكانىڭ داۋسىن ازەر ەستىدىم. ول «يا ۋمرۋ، يا ۋمرۋ..» دەگەن ءاندى ايتىپ جاتىر...». وسىلاي پرۋسسيادا ۇرىس سالۋمەن كەلە جاتقان اسكەر قالانىڭ ءبىر سىقاعان بايلىققا تولى ۇلكەن سارايىنىڭ جەرتولەسىنە قاشىپ تىعىلعان اۆتوماتشى فريتستەردى ون سنارياد جىبەرىپ، تالقاندايدى. پولك سوعىس ارەكەتتەرىن جۇرگىزىپ، كۇنى-ءتۇنى ءجۇرىپ كەلە جاتادى. جول جيەگىندە قيراعان تەحنيكا، ولىكتەر. كەنيگسبەرگكە بەتتەپ بارا جاتادى. ينستەنبۋرگ قالاسىن دا جاۋدان ازات ەتەدى. «قالادا ەشكىم جوق. ءبىر شال عانا قالعان ەكەن...» دەيدى. وسى كۇنى جاۋ ارتيللەرياسى وق جاۋدىرىپ، سنارياد بەس شارشىداي جەردەن جارىلىپ، ساتار جارالانادى. كوپتەگەن قارۋلاستارى مەرت بولادى. ءسويتىپ، داركەمەن دەگەن بىردە-ءبىر تۇرعىن قالماعان قالاعا جەتەدى. ءبىر يەسىز ۇيگە كىرىپ، جىلىنادى. بۇدان ءارى وڭتۇستىككە بەت الادى. كەشكە قاراي قاشىپ بارا جاتقان پرۋسساكتاردى قولعا تۇسىرەدى. كۇندەلىك يەسى پرۋسساكتاردىڭ وتە جاقسى كيىنەتىندىگىنە نازار سالادى.
سارباز كۇندەلىگىنىڭ بايانداۋىنشا، پولك اسكەرلەرى كەنيگسبەرگتىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنا قاراي جىلجىپ كەلەدى. «جاۋدى تىقسىرعان جاۋىنگەرلەر كوڭىل-كۇيى جاقسى. جاۋ قارسىلىعى جوق. اۋا-رايى ىلعالدى». ءبىر قىزىعى، اشىققان اسكەرلەر جولدا كەزدەسكەن سيىرلاردىڭ باۋىرىن الىپ جەپ، ەتتەرىن شۇڭقىرعا تاستاپ كەتەدى ەكەن. ويتكەنى، ولاردىڭ ەتتى ءپىسىرىپ جەۋگە مۇرساتى جوق ەكەنى تۇسىنىكتى عوي. ساتار جاۋىنگەر كۇندەلىگىنىڭ وسى ءبىر تۇسىندا گريشا وكسىلەنكو دەگەن قاشاننان بىرگە جۇرگەن دوسىنىڭ تراكتور شىنجىرتابانىنا بورەنە قويماق بولعاندا، تاعى ءبىر ساۋساعىنان ايرىلعانىن كۇيىنىشپەن جازادى.
بايانشىنىڭ ايتۋىنشا، اقپان ايىندا اۆياتسيا جاقسى ارەكەت ەتەدى. ەكى كۇن قاتتى سوعىس بولادى. نەمىستەر دە ولتىرە وت شاشادى. جاياۋ اسكەر، ارتيللەريا جانە مينومەت كۇشىمەن جاۋدى الادى. بىراق، جاياۋ اسكەر قاتتى قىرىلادى. وسىنداي ءبىر جاۋدى ىقتىرىپ، ءسال تىنىستاعان ءبىر ساتتەردى ەسكە الىپ: «ورمان ىشىندەمىز. شالاش، پەش جىلى سياقتى. باستان سنارياد جاۋعاندا شالاش قاۋىپتى» دەپ جازادى.
1945 جىلدىڭ 13 قاڭتارىنداعى جازباسىندا جاڭا كومانديرى پودپولكوۆنيك سپەسيپتسەۆتى تانىستىرادى. سونداي ءبىر ءسال دامىلداعان كەزدە، ەكى ءجۇز گرامم «ءدارى» ۇلەسىپ الاتىندارىن دا جاسىرمايدى. اۋىلعا حات تا جازادى. كۇندەلىكتىڭ وسى ءبىر تۇسىندا: «قورعانىسقا كوشتىك. ۆولوديا كۋروچكين ەكەۋمىز جاقسى بلينداج جاسادىق. بارلاۋ كۇشەيەدى. بۇل كوپ نارسەدەن حابار بەرەدى. قىس سۋىق ەمەس، قار جۇقا. اۋا رايى كەرەمەت. وسىنداي جاعدايدا، ءبارىن ۇمىتىپ، ءومىر سۇرگىڭ كەلەدى، ءومىر سۇرگىڭ كەلەدى. ءار سولدات اينالاسىندا كولەڭكەدەي جۇرگەن ءولىمدى ۇمىتادى. مۇمكىن، ءومىر سولاي شىعار. ءار ادام وسىلاي بولاشاعىن ويلايدى جانە ءوز باسىندا قيالدايدى. مەن ويلايمىن، ءاربىر ادام اينالاسىندا جۇرگەن ولىمگە سەنبەيدى. ءار سولدات سوعىسقا بارا جاتىپ، تەك ءومىردى ارماندايدى» دەپ جازادى-اي، قايران جاس. دوسىنىڭ ءولىمىن، ارمانىن ايتادى. «ول مەنىڭ الدىمدا جاتىر. جاۋ ميناسى جۇرەگىنە تيگەن، باسىن جارىپ كەتكەن، ميى باس سۇيەگىنەن شىعىپ جاتىر... ول ەندى ارمانداي المايدى. ول جاس ءومىرىن بەردى. ول تابيعات بەرگەن ماحابباتىن بەردى، ماڭگىگە سۇيىكتى ايەلىمەن قوشتاستى. ايەلى دە ونىڭ ورالۋىن ارماندايدى عوي!..»، – دەپ الدەبىر دوسىن زار شەگە جوقتايدى.
مايدانگەر س. ىسقاقوۆتىڭ ءوز اۋزىنان جازىپ العان مەنىڭ بالا كەزدەگى ماقالامداعى مالىمەتتەر ونىڭ ءوز قولىمەن جازعان دەرەكتەرىمەن سايكەسىپ جاتىر: «1945-جىلدىڭ 14-قاڭتارىندا ارميا گەنەرالى چەرنياحوۆسكيدىڭ قولباسشىلىعىمەن ءۇشىنشى بەلارۋس مايدانىنا ءوتۋ تۋرالى بۇيرىق الىندى» دەپ جازادى. سول كۇنگى سوعىس جاعدايىن ورىس تىلىندە انىق تا قانىق جازادى. دەرەكتەر ناقتى كۇندەلىك بەتىنەن الىنىپ وتىرعاندىقتان، ۇزىندىلەر بەرگەندە ساندار مەن تىنىس بەلگىلەرىن، سويلەم قۇرىلىسىن، ءسوز ەكپىنىن وزگەرتپەۋگە تىرىستىق: «ساعات 7-دە ارتدايىندىق باستالدى، مىڭداعان سناريادتار مەن مينالار ىسقىرىپ، وكىرىپ فريتستەر باسىنا جاۋىپ جاتتى. جەر جارىلىپ، اسپان قاقىرادى. اۋەدە ءبىزدىڭ شتۋرموۆيكتەردىڭ ءبىرىنشى توبى پايدا بولدى، ولار دا وزدەرىنىڭ اجال قۇشتىراتىن وتتارىن قارعىس اتقىر فريتستەردىڭ باسىنا جاۋدىرىپ بارادى. وڭباعان نەمىستەر ءوزىنىڭ سوڭعى وتتارىن ءبىزدىڭ جاققا باعىتتاۋدا. بەس مينۋتتان كەيىن ءبىزدىڭ جاياۋ اسكەر كوتەرىلۋى كەرەك. نەمىستەردىڭ الدىڭعى قورعانىسىنا شابۋىل جاسايتىن بولامىز». مىنە، ساتار ساربازدىڭ وسى جازۋ مانەرىنەن-اق، ونىڭ تەكتى ادامنىڭ ۇرپاعى عانا ەمەس، سانا-سەزىمى، وي-ءورىسى وتە جوعارى ازامات بولعاندىعى تانىلادى.
ساۋىردە پرۋسسيانى ازات ەتكەندەرىن، فاشيستەردى تۇتقىنداعاندارىن باياندايدى. ال، مامىر ايىندا پولك اسكەرلەرى لاتۆياعا جول تارتادى. جەڭىس كۇنىن كىشكەنتاي ستانتسيادا قارسى الادى. سول جىلدىڭ 10 ماۋسىمىندا بۇل پولك ەشالونعا وتىرىپ، بەلگىسىز ءبىر جاققا بەت الادى. جاۋىنگەرلەر وزدىگىنشە جاپون سوعىسىنا بارا جاتقاندارىن بولجايدى. جول بويى گريشا، ۆولوديا اتتى دوستارىمەن ءازىل-اڭگىمە ايتىسىپ، جول قىسقارتىپ كەلە جاتادى. اسكەري ەشالون سمولەنسك، ساراتوۆ قالالارىن ت.ب. ەلدى مەكەندەردى باسىپ ءوتىپ قازاق دالاسىنا جەتكەندەگى كەۋدەسى ساعىنىشقا تولعان ساڭلاق ساتاردىڭ قانداي كوڭىل-كۇيدە بولعانىن مەن سىزدەرگە ايتىپ جەتكىزە الماسپىن. اسىرەسە، 1945 جىلدىڭ 11-ماۋسىمى كۇنى شۋ ستانتسياسىنان پويىز جۇيتكىپ ءوتىپ بارا جاتقاندا تەرەزەسىنەن تەلمىرىپ، جەڭىستەن سوڭ دا تۋعان جەرىنىڭ توپىراعىن سۇيە الماي، ءوز ۇيىنە باس سۇعىپ كىرە الماي ورالار-ورالماسى بەلگىسىز الىس ساپارعا اتتانىپ بارا جاتقان جاۋىنگەر ساتاردىڭ كۇندەلىگىندە كوز جاسىمەن جازىلعان جولداردى مەنىڭ دە وقۋعا ءداتىم شىدامادى.
ءسويتىپ، ەشالون شىلدەدە مونعوليا جەرىنە جەتەدى. سۋسىز دالامەن جۇرەدى، بىردە ىستىق، بىردە سۋىق، اۋا رايى اينىمالى ەكەن.
كۇندەلىك بايانىنشا، 1945 جىلدىڭ 9 تامىزىندا جاپونيادا بولادى. تاڭعى ۋاقىتتا مانچجۋريا شەكاراسىنا وتەدى. «ەشكىمدى كەستەستىرە المايسىڭ. ادام عانا ەمەس، جاپوندى دا، ءتىپتى توبەشىك، قىراتتان باسقا ەشتەڭە جوق. ۇلكەن حينگان قىراتى الىس ەمەس. تامىز تۇگەل جەر كەزۋ بولدى، ازاپتى جولدار. ستالين سولداتى ءۇشىن ەش قيىندىق بولماۋعا ءتيىس» دەپ «سوۆەت سولداتى» ءوزىن جىگەرلەندىرىپ قويادى.
كۇندەلىكتىڭ ءبىر تۇسىندا: «17 تامىز 1945 جىل. حينگان تاۋىندا تۇرمىن. بارلاۋدامىز. ونشا تەرەڭ ەمەس وزەن اعىپ جاتىر. مەن زادورينمەن دەرەۆنياعا باردىم. ەكەۋمىز قاڭعىرىپ جۇرگەن سامۋرايدى ۇستاپ الدىق، ولتىرمەدىك. ءبىز ونى كيىندىردىك، تاماق بەردىك...» دەپ جازىپتى. وسى جىلى تامىزدا مانچجۋريانىڭ ۆانەمياو قالاسىنا كەلگەن اسكەرلەر لاگەر قۇرادى. وسى تۇستا جات ەلدە كورگەندەرىن بايانداپ: «باراتىن جەر جوق. گريشا، ۆولوديا ۇشەۋمىز سۋرەتكە تۇستىك. بۇل قالادا مەن قىتاي قيارىن كوردىم. ۇزىندىعى ءبىر مەتر، ەنى جەڭنەن ءسال قىسقا» دەپ جازادى. جانە 3 قىركۇيەكتەگى جازباسىندا: «سوۆەت حالقىنىڭ جاپوندى جەڭگەن كۇنى! جىلىنا ەكى تاريحي جەڭىس!» دەپ قۋانىشىن بىلدىرەدى. وسى جىلى ءوزىنىڭ اۋىلدان ەلۋ سەگىز حات العان قۋانىشىن دا ءتۇرتىپ قويادى.
اتالمىش جىلدىڭ قازان ايىندا شىعىسقا قاراي 180 شاقىرىم جىلجىپ، تاعى لاگەر قۇرادى. بىراق، قاتارلارىنداعى قارت جاۋىنگەرلەردى ۇيلەرىنە قايتارادى. ال، وتە ۇقىپتى، جاۋاپكەرشىلىگى مەن پاتريوتتىعى ەرەكشە س. ىسقاقوۆقا اسكەري قىزمەت بويىنشا كۋرسانتتارعا ساباق جۇرگىزۋ مىندەتى جۇكتەلەدى.
سونىمەن، سارباز س.ىسقاقوۆ ءوز بولىمشەسى قۇرامىندا 1946 جىلى 15 قاڭتاردا كورەيانىڭ حەيدزيو قالاسىنا كەلەدى. بۇندا دا كۋرسانتتار مەكتەبىنە ساباق بەرەدى. سونداعى سىبىرلىك ۆيكتور پيانتوەۆ، ۆلاديمير اندرەەۆسكي، ۆيكتور پاسەكا دەگەن سۇيىكتى شاكىرتتەرىن ىقىلاسپەن اتايدى. ونەگەلى ساياسي جەتەكشىلىگى ءۇشىن ۆزۆود كومانديرى، گۆارديا لەيتەنانتى كوۆيكوۆتىڭ، گۆارديا كاپيتانى كۋركوۆتىڭ العىس حاتتارىن الادى.
ال، 21 قاڭتار كۇنگى جازباسىندا «سوۆەت سولداتى» بىلاي دەپتى: «تراۋرنىي دەن دليا ناس. دەن سمەرتي ۆ.ي. لەنينا. بىل ميتينگ». بۇل كۇنى ساتار شاكىرتتەرىمەن بىرگە تەاترعا دا بارماي، اۋىلدان زارىعا حات كۇتىپ، كوڭىلسىزدەۋ كۇي كەشەدى. التى جىلعا سوزىلعان اسكەري جاعداي، اسكەري ءتارتىپ، بىرىڭعاي سۇرقاي ءومىر كىمدە دە بولسا سارعايتپاي ما؟! بىلاي قاراعاندا، شىعىستا سيىر قۇيمىشاقتانىپ بىتپەي قويعان سول سۇم سوعىستىڭ اياعىندا دا تالاي كەلەڭسىز جايلار بولعانعا ۇقسايدى: «17-ناۋرىز كۇنى سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى، كاپيتان كۋركوۆ ويدا-جوقتا ءوزىن-ءوزى اتىپ مەرت بولدى». كۇيىنىش بىلدىرەدى.
1946 جىلدىڭ 23 اقپانىنداعى جازباسىنىڭ ورىسشا نۇسقاسىن كەلتىرەيىك: «پاراد پرينيال چلەن ۆوەننوگو سوۆەتا 25 ارمي گەنەرال-مايور... ۆرۋچيل تام جە وردەن I كۋتۋزوۆا ي 2/3 بريگادى وردەن سۋۆوروۆا. رادوستنىي دەن. تەپەر ۋ ناشەي گۆاردەيسكي زناميا پريكرەپلەن 3 وردەنا». وسى تۇستاعى «2/3» دەگەندەگى «2» نەمەسە «چ» ءارىپى ەكەنى بەلگىسىزدەۋ ەكەنىن، بولجاممەن جازعانىمدى اشىق ايتۋعا ءتيىسپىن. دەگەنمەن، ساتار مايدانگەردىڭ گۆارديا بولىمشەسى وردەندەر يەلەنگەنى انىق دەۋگە نەگىز بار.
ناۋرىز ايىندا دا سول حەيدزيودا بولادى. قالانى باقىلايدى. ءار جەردە كىسى ءولتىرۋ بايقالادى. سوعىستىڭ سوڭعى ءۇنى وشەر ەمەس. ساباق بەرەتىن اسكەري مەكتەبى حالىق گارنيزونىنا وتەدى. قالادا كومەندانتتىق باقىلاۋ جۇرگىزۋ س. ىسقاقوۆقا تاپسىرىلادى. مىنە، كۇندەر وسىلاي سىرعي بەرگەنگە ۇقسايدى. كۇندەلىكتىڭ اياعى ساقتالماعان. سوندىقتان، جاۋجۇرەك جاۋىنگەر ساتاردىڭ سوعىستان ناقتى قاي كۇنى ەلگە قايتارىلعانى ءمالىم ەمەس. الايدا، وسى 1946 جىلى ەلگە ورالدى دەپ جوبالاۋعا ابدەن بولادى. سوعىستىڭ سۇمدىعىنا ونىڭ كۇندەلىگى ارقىلى كوز جەتكىزە وتىرىپ، ساتار ساربازدىڭ وسىنداي وت مايداننان ەلگە امان ورالعانىنا تاڭقالاسىڭ، تاۋبە ەتەسىڭ.
مەن بالا شاعىمدا ارداقتى ەل اعاسى بولعان، جاۋجۇرەك مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆتىڭ كوزىن كورىپ، از-كەم تىلدەسىپ قالعانىما ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن. بىراق، مەن 1976 جىلى مەكتەپتى ءبىتىرىپ، الماتىعا وقۋعا اتتانعاننان كەيىن سوعىس ارداگەرى ساتار ىسقاقوۆتى كورمەدىم دەسەم بولادى. ول ءجيى ىزدەپ كەلەتىن اتام دا سول جىلى دۇنيە سالدى. اۋىلعا ءبىر كەلگەنىمدە، اجەمنەن اتامنىڭ سىردەسكە جولداسى، ءارى ءىنىسى ساتار اعا جايىن سۇراپ ەدىم: «ە-ە، ساتار اعاڭداي ناركەسكەن جىگىتتەردىڭ باعاسىن بىلەتىن ادامدار بۇل زاماندا ازايدى عوي. زەينەتكە شىعىپ، اۋرۋحانا كۇزەتشىسى بولىپ ىستەپ ءجۇر. وتباسى قامى عوي. اندا-ساندا: «جەڭەشە، قالايسىز؟» – دەپ توبە كورسەتىپ قويادى. ءوزى دىمكاستاۋ ما، قالاي؟..»، – دەدى. بۇدان ءارى قوزعامادىم. ۇزاق جىلداردان كەيىن ابزال ازاماتتىڭ ءوزى دە، اياۋلى جارى مارياگۇل اپايدىڭ دا دۇنيەدەن وتكەنىن ەستىدىم. ارتىندا قالعان ۇلى راحات، قىزدارى رايا مەن ءلاززات اۋدان ورتالىعى شۋعا قونىس اۋدارىپتى. جاقىندا مايدانگەردىڭ ۇلى راحاتتى ىزدەپ تاۋىپ، تەلەفون ارقىلى حابارلاستىم. شۇكىر، ايبىندى ساربازدىڭ نەمەرە-شوبەرەلەرى بار ەكەن. سۇراعىما وراي، راحات ارداقتى اكەسى ساتار ىسقاقوۆتىڭ 1988 جىلى 69 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەنىن ايتتى. بىراق، مەن سودان بەرگى ۋاقىتتا جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىنىڭ اقسۋ اۋىلىندا ءومىر ءسۇرىپ، قىزمەت ەتكەن مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆتىڭ ەسىمى ەشبىر ەسكەرۋسىز-ەلەۋسىز قالعانىن سەزىندىم.
ال، ساتار ىسقاقوۆتىڭ ۇرپاقتارى عانا ەمەس، قالىڭ شۋ ەلى سوناۋ ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قان مايدانىندا وت پەن سۋ كەشىپ، قاندىاۋىز باسقىنشىلارمەن بەتپە-بەت شايقاستا ايبارىن اسىرا بىلگەن، باتىستاعى فاشيست پەن شىعىستاعى سامۋرايدى جەڭۋ جولىندا جەر توسەنىپ، مۇز جاستانسا دا قازاق دەگەن باتىر بابالارىنىڭ نامىسىن بەرمەي، ەلگە جەتكەندە دە ەلەۋلى ەڭبەگىمەن ەل اعاسى بولا بىلگەن، بەكزات مىنەزدى، ءبىلىمدار ازامات، قابىرعاسى قايىسپاس قايسار مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆتىڭ اسىل بەينەسىن الداعى ۇلى جەڭىستىڭ 75 جىلدىعىندا عانا ەمەس، قاشاندا ۇمىتپاي، ۇرپاققا ۇلگى ەتەر دەگەن سەنىمدەمىز. سەبەبى، بەيبىت ومىردە دە ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەن، قان مايداندا دا قاجىر تانىتىپ، سانداعان مەدالدار مەن ەكى بىردەي داڭق وردەندىن يەلەنگەن س. ىسقاقوۆتىڭ رۋحى بۇگىنگى تاڭدا قانداي قۇرمەتكە دە لايىقتى بولسا كەرەك.
جالپى، ءبىز وسى ماقالامىزدا داڭقتى ارداگەر س. ىسقاقوۆتىڭ ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىستىڭ 75 جىلدىعى قارساڭىندا تابىلعان، وسىنشاما ۋاقىت بويى مايدانگەردىڭ ءوزى تۋعان اۋىلىندا جاتسا دا، كوپتىڭ كوزىنە ىلىنبەگەن قۇندى دا قۇپيا، جۇرەك قانى، كوز جاسى تامعان كۇندەلىك-مۇراسىنىڭ جالپى مازمۇنىن، مەملەكەتتىك سوعىس مۇراعاتتارىنا قاجەتتى مايدان شىندىعى جايلى دەرەكتەرىن جانە كۇندەلىك يەسىنىڭ جان سەزىمى مەن ءماندى ويلارىن بارىنشا تولىق بەرۋگە تىرىستىق. ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، مايتالمان مايدانگەر ساتار ىسقاقوۆتىڭ 75 جىل ساقتالعان قولىمىزداعى ساپ-سارى ساربازداي سارعايعان كۇندەلىگىن مەملەكەتتىك مۇراعاتقا تابىستاۋدى ءجون كورەمىز.
راۋشان ابدىقۇلوۆا،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ دوتسەنتى،
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
