بۇگىن “قازاتوموندىرىستىڭ” بۇرىنعى باسشىسى مۇحتار جاكىشەۆ ازاتتىققا شىقتى. ونىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋ تۋرالى ءوتىنىشى وسىمەن ءۇشىنشى رەت قارالىپ، اقىر سوڭى سوت جاكىشەۆتىڭ سوزىنە قۇلاق استى.
سەمەيدە وتكەن وتىرىسقا جاكىشەۆ قاتىسقان جوق، سوتتى اباقتىدا ۆيدەوبايلانىس ارقىلى باقىلادى.
سوت شەشىم شىعاراردىڭ الدىندا سوڭعى ءسوزىن ايتتى.
“سوت بيلىكتىڭ ماڭىزدى تارماعى ءارى بۇگىنگى قوعامنىڭ وكىلى. مەنى قولداۋعا جينالعان ادامنىڭ قاراسى وتە كوپ.
مەن وسى قوعامعا قانشالىقتى قاۋىپتىمىن؟ مەنىڭ بوستاندىققا شىعۋىم قوعامعا قاتەر توندىرە مە؟
بۇعان جاۋاپ العىڭىز كەلسە بۇگىنگى وتىرىسقا مەنى قولداۋعا جينالعان قالىڭ ەلدەن سۇراڭىز. مەنىڭ قازاقستان ازاماتى رەتىندەگى باستى ءوتىنىشىم – قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قابىلدانعان زاڭدار ماعان دا قولدانىلسا دەيمىن”، -دەدى جاكىشەۆ.
تۇنەۋكۇنى اقپارات قۇرالدارىنىڭ بىرىنە سۇحبات بەرگەن توقاەۆ جاكىشەۆ ىسىندەگى سوت شەشىمى ءادىل بولادى دەگەن.
ال وسى جاكىشەۆتىڭ ۇستىنەن ارىز تۇسىرگەن كىم؟ ول مۇحتارعا نەندەي ايىپ تاقتى؟
وسىدان 10 جىل بۇرىنعى وقيعانى وي ەلەگىنەن وتكىزەيىك.
جاكىشەۆ “قازاتوموندىرىسكە” 1998 جىلى ۇلتتىق كومپانيانىڭ بەرەشەگى 85 ملن دوللاردان اسىپ، قارىزعا بەلشەدەن باتقان الماعايىپ كەزەڭدە كەلدى.
اراعا ءبىر جىل سالىپ كومپانيانىڭ ادىمىن اشتىرماي وتىرعان كەدەرگىلەردەن ارىلىپ، قارىزىن وتەدى. قازاقستان ۋرانىن ەكسپورتقا شىعارماي وتىرعان شەكتەۋ الىنىپ تاستالدى.
ارادا 10 جىل وتكەندە “قازاتوموندىرىس” ۋران وندىرۋدە الەمدەگى الپاۋىت كومپانيانىڭ بىرىنە اينالدى.
2009 جىلدىڭ ساۋىرىندە ءماجىلىس دەپۋتاتى، Nur Otan مۇشەسى تاتيانا كۆياتكوۆسكايا جاكىشەۆتى “قازاقستاننىڭ ۋران كەنىشتەرىن مۇحتار ءابليازوۆتىڭ مەنشىگىندەگى كومپانيالارعا سۋ تەگىنگە ساتىپ جىبەردى” دەپ ايىپتادى.
ول تۇستا ءابليازوۆ لوندوندا بوي تاسالاپ جۇرگەن-ءتىن.
“ول ما، ول (جاكىشەۆتى ايتادى، رەد.) “اقدالا، “وڭتۇستىك ىڭكاي”، “قوراسان” سەكىلدى ۋرانعا بوگىپ جاتقان كەنىشتەردى نەبارى 64 مىڭ تەڭگەگە باعالاپ، ءازىر ىزدەۋدە جۇرگەن ءابليازوۆتىڭ “بەتپاق دالا” اتتى كومپانياسىنا ساتىپ جىبەردى”، – دەدى كۆياتكوۆسكايا.
دەپۋتات الگى كومپانيانى ءابليازوۆتىڭ سەنىمدى سەرىگى – ريفات ريزوەۆ باسقارادى دەپ تۇسپالداعان.
جاكىشەۆ مۇنى وزىنە جابىلعان جالا دەپ ءتۇسىندىرىپ، كۆياتكوۆسكايا الدەبىرەۋلەردىڭ تاپسىرىسىن ورىنداپ وتىرعانىن ايتتى.
دەپۋتاتتىڭ ارىزىنان كەيىن “قازاتوموندىرىستى” باس پروكۋراتۋرا، ۇقك، قارجى باقىلاۋى كوميتەتىنىڭ وكىلدەرى نىساناعا الادى. الايدا كوزگە ۇرار كەمشىلىك تاپپايدى.
سوعان قاراماي 2009 جىلدىڭ مامىرىندا جاكىشەۆ جۇمىسىنان بوساپ، باس پروكۋراتۋرانىڭ نۇسقاۋى بويىنشا قاماۋعا الىنادى. مۇحتاردان بولەك، ونىڭ ءۇش ورىنباسارى – اسقار قاسابەكوۆ، مالحاز تسوتسوري جانە دميتري پارفەنوۆتىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالادى.
سول جىلدىڭ جازىندا ۇقك ۇلتتىق كومپانيانىڭ توپ-مەنەدجەرلەرى جاكىشەۆتىڭ جەمقورلىققا قاتىسىن بارىن مويىنداعان ۆيدەونى ەلگە جاريالايدى.
“2004-2007 جىلدارى جاكىشەۆتىڭ ءجون سىلتەۋىمەن بىرنەشە وففشور كومپانياسى، استىرتىن جۇمىس ىستەيتىن فيرمالار اشىلىپ ۋران ساتۋدان تۇسكەن اقشا سول جاققا اۋدارىلعان. 200 مىڭ توننا ۋراننىڭ اقشاسى جاكىشەۆتىڭ جەمساۋىنا تۇسكەن”، – دەپ مالىمدەگەن ەدى سول تۇستا ۇقك ءباسپاسوز-حاتشىسى كەنجەبولات بەكنازاروۆ.
14 جىلعا سوتتالعان جاكىشەۆ جازاسىنىڭ 10 جىلىن تولىق وتەدى. بيىل 11-ءشى جىلعا اياق باستى.
جاكىشەۆتىڭ ارىپتەسى، ءارى جاقىن جولداسى عالىم نازاروۆ دەپۋتات كۆياتكوۆسكايانىڭ مالىمدەمەسىندە تۇيىردەي نەگىز جوعىن ايتقان.
“بوس ساندىراق دەسە دە بولادى.
نەگە دەسەڭىز، ەكى جىل بۇرىن كومپانيادا كەشەندى تۇردە تەكسەرۋ ءجۇردى. ءدال وسى ت.كۆياتكوۆسكايانىڭ تۋرا وسى مالىمدەمەسى بويىنشا.
قارجى، ەسەپ كوميتەتىندەگى اۋديتورلىق تەكسەرۋ، ۇقك، پروكۋراتۋرا سەكىلدى ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورىندارى جۇرگىزگەن بۇل تەكسەرىس ءبىر جىلعا سوزىلدى. وسى تەكسەرىستەردە كومپانيادا ەشقانداي زاڭسىزدىقتىڭ بولماعانى انىقتالدى”، – دەگەن ەدى وسىدان 10 جىل بۇرىن “جاس الاشقا” جەدەل سۇحبات بەرگەن نازاروۆ.
ونىڭ ايتىپ وتكەنىندەي، «قازاتومپروم» ءوز قالاۋى بويىنشا مۇلكىن اركىمگە ءبولىپ بەرە سالاتىن جەكەمەنشىك كومپانيا ەمەس.
“بىزدە ديرەكتورلار كەڭەسى بار. قۇرامىنا ۇكىمەتتىڭ، ءتيىستى مينيسترلىكتەردىڭ باسشىلارى كىرەدى. تابىستىڭ بارلىعى سول كەڭەستە تالقىلانادى.
ءىس-ارەكەتىنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ قاداعالاۋىنداعى كومپانيانىڭ باسشىلىعىن عانا قۋدالاپ، ايىپتاۋ اقىلعا سىيمايتىن قىلىق. م.جاكىشەۆ بارلىق ۋاقىتتا كومپانيانىڭ جۇزەگە اسىراتىن بار جۇمىسىن جوعارعى جاقپەن اقىلداسىپ شەشتى. ءوز بەتىنشە ارەكەت ەتكەن ەمەس. م.جاكىشەۆتىڭ ەشقانداي كىناسىنىڭ جوقتىعىنا سەنىمدىمىن. جانە ەكس-دەپۋتاتتىڭ مالىمدەمەسىن اققا كۇيە جاعۋ دەپ بىلەمىن”، – دەگەن عالىم نازاروۆ.
وسى سۇحباتتان از-كەم ءۇزىندى ۇسىنساق.
– ءسىز م.جاكىشەۆتى جاقسى بىلەسىز بە؟
– مۇحتاردى وتە جاقسى بىلەتىن ەكى ادام بولسا، سونىڭ ءبىرى مەن دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس.
سەبەبى مۇحتارمەن 1977 جىلدان بەرى دوسپىن. مۇحتاردىڭ وتباسىن، بالا-شاعاسىن جاقسى بىلەمىن. مۇحتارمەن مەكتەپتە بىرگە وقىدىق، ماسكەۋدە بىرگە ءبىلىم الدىق. ۋاقىت وتە ءبىر جەردە قىزمەت ىستەدىك. زيالى وتباسىنىڭ بالاسى. اكەسى قازۇۋ-دە مۇعالىم. دوتسەنت، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى. شەشەسى عىلىم جولىنا تۇسكەن ادام. مۇحتار ورايى كەلگەن جەردەن پايدا كورىپ قالۋ، قىمقىرىپ، جىمقىرىپ قالۋ دەگەندى مۇلدەم بىلمەيتىن وتە مادەنيەتتى، ادال، تازا جۇرەكتى ادام. «قازاتومپرومدا» ول ۇنەمى مەملەكەت پەن كومپانيانىڭ مۇددەسىن قورعادى.
– م.جاكىشەۆ وسى كومپانياگا كەلگەلى جۇمىسىنا قاتىستى ۇكىمەت تاراپىنان قانداي دا ءبىر ەسكەرتۋ الىپ پا ەدى؟
– جوق. كەرىسىنشە، بىلتىر عانا ونى «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتادى. مۇحتار بۇل كومپانياعا 1998 جىلدىڭ كۇزىندە كەلدى. ول كەزدە كومپانيا بانكروت بولعالى تۇرعان. جالپى سوماسى 805 ميلليون دوللارداي، بانكتەرگە دوللارمەن الىنعان 29 پايىزدىق نەسيە (43 ميلليونداي), جۇمىسشىلاردىڭ جارتى جىلعى جالاقىسىنا قارىز بولاتىن. ياعني كومپانيانى ساتساڭ دا ەشكىم المايتىن كەز ەدى.
راس، 1998 جىل وتە قيىن جىل بولدى. داعدارىس ۋران وندىرىسىنەن اينالىپ وتپەدى. ۋران باعاسى ۇنەمى قۇلدىراپ، 2001 جىلعا دەيىن تەك تۇسۋمەن، تومەندەۋمەن بولدى.
جالپى، الەمدە تابيعي ۋران وندىرەتىن سول كەزدە 30 شاقتى عانا كومپانيا بار. 1998 جىلدارى «قازاتومپروم» وسى كومپانيالاردىڭ ەڭ سوڭىندا تۇردى. سول كەزدەرى كومپانيا 890 توننا تابيعي ۋران وندىرسە، بيىل 8,5 مىڭداي توننا ۋران ءوندىردى. ياعني سودان بەرى كومپانيا ءوندىرىسى 10 ەسە ءوستى. بەينەلەپ ايتساق، م.جاكىشەۆ جەردە جاتقان كومپانيانى قابىلداپ الدى.
ال بۇگىنگى كۇنى تابيعي ۋران وندىرۋشىلەردىڭ قاتارىندا «قازاتومپروم» الەمدەگى ەڭ بەدەلدى كومپانيالاردىڭ قاتارىندا. كومپانيانىڭ بەدەلى وتە جوعارى. قارجىلىق جاعدايى تۇراقتى. كومپانيانىڭ ءالى دە قارىشتاپ وسۋىنە بارلىق جاعداي، كەرەكتى باسپالداقتىڭ ءبارى جاسالدى.
وسىنىڭ ءبارى مۇحتار جاكىشەۆتىڭ ستراتەگيالىق باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە استى. يادرولىق وتىن نارىعىندا كومپانيا جەراستى بايلىعىن شيكىزات رەتىندە ساتۋعا ماشىقتانىپ، جاتىپ العان جوق. قايتا سول شيكىزاتتان ءونىم جاساۋدى جولعا قويۋىنىڭ ارقاسىندا الەمدەگى يادرولىق وتىن نارىعىندا ايرىقشا ورىن الدى.
اقپارات Dalanews.kz سايتىنان ءتىلشى دۋمان بىقايدىڭ جازباسىنان الىندى
