Búgin “QazAtomÓndiristiń” burynǵy basshysy Muhtar Jákishev azattyqqa shyqty. Onyń merziminen buryn bosatý týraly ótinishi osymen úshinshi ret qaralyp, aqyr sońy sot Jákishevtiń sózine qulaq asty.
Semeıde ótken otyrysqa Jákishev qatysqan joq, sotty abaqtyda vıdeobaılanys arqyly baqylady.
Sot sheshim shyǵarardyń aldynda sońǵy sózin aıtty.
“Sot bıliktiń mańyzdy tarmaǵy ári búgingi qoǵamnyń ókili. Meni qoldaýǵa jınalǵan adamnyń qarasy óte kóp.
Men osy qoǵamǵa qanshalyqty qaýiptimin? Meniń bostandyqqa shyǵýym qoǵamǵa qater tóndire me?
Buǵan jaýap alǵyńyz kelse búgingi otyrysqa meni qoldaýǵa jınalǵan qalyń elden surańyz. Meniń Qazaqstan azamaty retindegi basty ótinishim – Qazaqstan Respýblıkasynda qabyldanǵan zańdar maǵan da qoldanylsa deımin”, -dedi Jákishev.
Túneýkúni aqparat quraldarynyń birine suhbat bergen Toqaev Jákishev isindegi sot sheshimi ádil bolady degen.
Al osy Jákishevtiń ústinen aryz túsirgen kim? Ol Muhtarǵa nendeı aıyp taqty?
Osydan 10 jyl burynǵy oqıǵany oı eleginen ótkizeıik.
Jákishev “QazAtomÓndiriske” 1998 jyly ulttyq kompanııanyń bereshegi 85 mln dollardan asyp, qaryzǵa belsheden batqan almaǵaıyp kezeńde keldi.
Araǵa bir jyl salyp kompanııanyń adymyn ashtyrmaı otyrǵan kedergilerden arylyp, qaryzyn ótedi. Qazaqstan ýranyn eksportqa shyǵarmaı otyrǵan shekteý alynyp tastaldy.
Arada 10 jyl ótkende “QazAtomÓndiris” ýran óndirýde álemdegi alpaýyt kompanııanyń birine aınaldy.
2009 jyldyń sáýirinde Májilis depýtaty, Nur Otan múshesi Tatıana Kvıatkovskaıa Jákishevti “Qazaqstannyń ýran kenishterin Muhtar Áblıazovtiń menshigindegi kompanııalarǵa sý teginge satyp jiberdi” dep aıyptady.
Ol tusta Áblıazov Londonda boı tasalap júrgen-tin.
“Ol ma, ol (Jákishevti aıtady, red.) “Aqdala, “Ońtústik Ińkáı”, “Qorasan” sekildi ýranǵa bógip jatqan kenishterdi nebári 64 myń teńgege baǵalap, ázir izdeýde júrgen Áblıazovtyń “Betpaq dala” atty kompanııasyna satyp jiberdi”, – dedi Kvıatkovskaıa.
Depýtat álgi kompanııany Áblıazovtyń senimdi serigi – Rıfat Rızoev basqarady dep tuspaldaǵan.
Jákishev muny ózine jabylǵan jala dep túsindirip, Kvıatkovskaıa áldebireýlerdiń tapsyrysyn oryndap otyrǵanyn aıtty.
Depýtattyń aryzynan keıin “QazAtomÓndiristi” Bas prokýratýra, UQK, Qarjy baqylaýy komıtetiniń ókilderi nysanaǵa alady. Alaıda kózge urar kemshilik tappaıdy.
Soǵan qaramaı 2009 jyldyń mamyrynda Jákishev jumysynan bosap, Bas prokýratýranyń nusqaýy boıynsha qamaýǵa alynady. Muhtardan bólek, onyń úsh orynbasary – Asqar Qasabekov, Malhaz oorıı jáne Dmıtrıı Parfenovtiń ústinen is qozǵalady.
Sol jyldyń jazynda UQK ulttyq kompanııanyń top-menedjerleri Jákishevtyń jemqorlyqqa qatysyn baryn moıyndaǵan vıdeony elge jarııalaıdy.
“2004-2007 jyldary Jákishevtiń jón silteýimen birneshe offshor kompanııasy, astyrtyn jumys isteıtin fırmalar ashylyp ýran satýdan túsken aqsha sol jaqqa aýdarylǵan. 200 myń tonna ýrannyń aqshasy Jákishevtiń jemsaýyna túsken”, – dep málimdegen edi sol tusta UQK baspasóz-hatshysy Kenjebolat Beknazarov.
14 jylǵa sottalǵan Jákishev jazasynyń 10 jylyn tolyq ótedi. Bıyl 11-shi jylǵa aıaq basty.
Jákishevtiń áriptesi, ári jaqyn joldasy Ǵalym Nazarov depýtat Kvıatkovskaıanyń málimdemesinde túıirdeı negiz joǵyn aıtqan.
“Bos sandyraq dese de bolady.
Nege deseńiz, eki jyl buryn kompanııada keshendi túrde tekserý júrdi. Dál osy T.Kvıatkovskaıanyń týra osy málimdemesi boıynsha.
Qarjy, Esep komıtetindegi aýdıtorlyq tekserý, UQK, prokýratýra sekildi túrli memlekettik oryndary júrgizgen bul tekseris bir jylǵa sozyldy. Osy tekseristerde kompanııada eshqandaı zańsyzdyqtyń bolmaǵany anyqtaldy”, – degen edi osydan 10 jyl buryn “Jas Alashqa” jedel suhbat bergen Nazarov.
Onyń aıtyp ótkenindeı, «Qazatomprom» óz qalaýy boıynsha múlkin árkimge bólip bere salatyn jekemenshik kompanııa emes.
“Bizde dırektorlar keńesi bar. Quramyna úkimettiń, tıisti mınıstrlikterdiń basshylary kiredi. Tabystyń barlyǵy sol keńeste talqylanady.
Is-áreketiniń bári memlekettiń qadaǵalaýyndaǵy kompanııanyń basshylyǵyn ǵana qýdalap, aıyptaý aqylǵa syımaıtyn qylyq. M.Jákishev barlyq ýaqytta kompanııanyń júzege asyratyn bar jumysyn joǵarǵy jaqpen aqyldasyp sheshti. Óz betinshe áreket etken emes. M.Jákishevtiń eshqandaı kinásiniń joqtyǵyna senimdimin. Jáne eks-depýtattyń málimdemesin aqqa kúıe jaǵý dep bilemin”, – degen Ǵalym Nazarov.
Osy suhbattan az-kem úzindi usynsaq.
– Siz M.Jákishevti jaqsy bilesiz be?
– Muhtardy óte jaqsy biletin eki adam bolsa, sonyń biri men desem, artyq aıtqanym emes.
Sebebi Muhtarmen 1977 jyldan beri dospyn. Muhtardyń otbasyn, bala-shaǵasyn jaqsy bilemin. Muhtarmen mektepte birge oqydyq, Máskeýde birge bilim aldyq. Ýaqyt óte bir jerde qyzmet istedik. Zııaly otbasynyń balasy. Ákesi QazUÝ-de muǵalim. Doent, kafedra meńgerýshisi. Sheshesi ǵylym jolyna túsken adam. Muhtar oraıy kelgen jerden paıda kórip qalý, qymqyryp, jymqyryp qalý degendi múldem bilmeıtin óte mádenıetti, adal, taza júrekti adam. «Qazatompromda» ol únemi memleket pen kompanııanyń múddesin qorǵady.
– M.Jákishev osy kompanııaga kelgeli jumysyna qatysty úkimet tarapynan qandaı da bir eskertý alyp pa edi?
– Joq. Kerisinshe, byltyr ǵana ony «Qurmet» ordenimen marapattady. Muhtar bul kompanııaǵa 1998 jyldyń kúzinde keldi. Ol kezde kompanııa bankrot bolǵaly turǵan. Jalpy somasy 805 mıllıon dollardaı, bankterge dollarmen alynǵan 29 paıyzdyq nesıe (43 mıllıondaı), jumysshylardyń jarty jylǵy jalaqysyna qaryz bolatyn. Iaǵnı kompanııany satsań da eshkim almaıtyn kez edi.
Ras, 1998 jyl óte qıyn jyl boldy. Daǵdarys ýran óndirisinen aınalyp ótpedi. Ýran baǵasy únemi quldyrap, 2001 jylǵa deıin tek túsýmen, tómendeýmen boldy.
Jalpy, álemde tabıǵı ýran óndiretin sol kezde 30 shaqty ǵana kompanııa bar. 1998 jyldary «Qazatomprom» osy kompanııalardyń eń sońynda turdy. Sol kezderi kompanııa 890 tonna tabıǵı ýran óndirse, bıyl 8,5 myńdaı tonna ýran óndirdi. Iaǵnı sodan beri kompanııa óndirisi 10 ese ósti. Beınelep aıtsaq, M.Jákishev jerde jatqan kompanııany qabyldap aldy.
Al búgingi kúni tabıǵı ýran óndirýshilerdiń qatarynda «Qazatomprom» álemdegi eń bedeldi kompanııalardyń qatarynda. Kompanııanyń bedeli óte joǵary. Qarjylyq jaǵdaıy turaqty. Kompanııanyń áli de qaryshtap ósýine barlyq jaǵdaı, kerekti baspaldaqtyń bári jasaldy.
Osynyń bári Muhtar Jákishevtiń strategııalyq baǵdarlamasynyń arqasynda júzege asty. Iadrolyq otyn naryǵynda kompanııa jerasty baılyǵyn shıkizat retinde satýǵa mashyqtanyp, jatyp alǵan joq. Qaıta sol shıkizattan ónim jasaýdy jolǵa qoıýynyń arqasynda álemdegi ıadrolyq otyn naryǵynda aıryqsha oryn aldy.
Aqparat Dalanews.kz saıtynan tilshi Dýman BYQAIdyń jazbasynan alyndy
