بيىك توبەنىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان داۋقارانىڭ قۇلپىتاسىنداعى ارابشا جازۋدى جۋرناليست قازىبەك قابجانوۆ وقىپ، سۋرەتكە تۇسىرگەن ەدى.
«باتىس قازاقستان قۇلپىتاستارى» كىتابىندا «دانا. كاz» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى قازىبەك قۇتتىمۇراتۇلى بىلاي دەپ جازىپتى: «بقو، قاراتوبە اۋدانى، ەگىندىكول اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جىگەرلەن ەلدى مەكەنىنىڭ كۇنباتىس جاعىندا 2-3 كم قاشىقتىقتا بيىك توبە باسىنا ورنالاسقان كونە، جاڭا زيراتتار ارالاسقان قورىم. مۇندا كىشى ءجۇز، بايۇلى قۇرامىنا كىرەتىن بايباقتى رۋىنىڭ ۇرانىنا اينالعان داۋقارا باتىردىڭ مولاسى بار. ەل-جۇرت باسىنا ءتاۋ ەتىپ، اقتىق (شۇبەرەك) بايلايتىن زيارات ورىنى سانالادى. قۇلپىتاس شاعىن، بيىكتىگى 110 سم شاماسىنداي. ەشقانداي ويۋ-ورنەك سالىنباعان. ەسكەرتكىش تاستىڭ كەي جەرى سىرتقى اسەر سالدارىنان (بالكىم ماي قۇيعاننان ؟!) قارايعان. قۇلپىتاس ءماتىنى 5 بولىككە ءبولىنىپ جازىلعان، استىنا رۋ تاڭباسى قاشالعان.
سونىمەن، ءبىز قاراتوبە اۋدانى، ەگىندىكول اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جىگەرلەن ەلدى مەكەنىندەگى «داۋقارا قاۋىمىندا» جاتقان داۋقارا قاراقوجاۇلىنىڭ 1751 جىلى 64 جاسىندا قايتىس بولعانىن بىلدىك. سوندا داۋقارا 1687 جىلى تۋعان دەپ ايتا الامىز.
داۋقارانىڭ باسىنا تۇنەۋشىلەردىڭ ۇزىلمەيتىندىگىن، ونىڭ قۇلپىتاسىنا بايلانعان اقتىقتار مەن تەمىر جاشىككە سالىنعان تەڭگەلەردىڭ كوپتىگىن كورۋگە بولادى. كەزىندە بالشىقتان سوعىلعان تاستان قالاعان ءۇيى قۇلاپ قالعان ەكەن. قۇلپىتاسى دا جىل وتكەن سايىن جەرگە شوگىپ، قۇلايىن دەپ تۇر.
داۋقارا جايلى اڭگىمە بولعاندا تىڭداۋشىسىن ەلەڭ ەتكىزەر نارسە – داۋقارا باتىردىڭ دۋلىعاسى، ساۋىتى، قىلىشى بولعاندىعى. «قانداي قيىنشىلىق بولسا دا، باتىر بابامىزدىڭ ساۋىتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايىق» دەگەن داۋقارانىڭ ۇلكەن بالاسى مىرزابولاتتان باستاۋ العان امانات-وسيەت كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى ەكەن.
سونىمەن جۋرناليستىك تىنىمسىز ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا داۋقارانىڭ جاۋعا كيگەن ساۋىتى تابىلدى. ول مەملەكەتتىك مۇراجايدا ەمەس، باتىردىڭ ۇرپاعىنىڭ ۇيىندە، اناسىنىڭ اماناتى بويىنشا ونىڭ ساندىعىندا، اق ورامالعا ورالىپ ساقتالعان.
داۋقارانىڭ دۋلىعاسى دا قولدا بولعان. ونى تايپاق وڭىرىندە تۇرعان التەكەنىڭ ءبىر جىگىتى بابامىزدىڭ ارۋاعىن ارداقتايمىز دەپ الىپ، ارتىنان ول كىسى اقتوبە جاققا كوشىپ كەتكەن. سول كىسىنىڭ ۇرپاعى قازىر قايدا تۇرادى؟ دۋلىعا بار ما ەكەن؟ ول جاعى بەلگىسىز بولىپ تۇر.
تاۋەلسىزدىكتى اڭساپ، ەلىن جاۋدان قورعاعان داۋقاراداي باتىردىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا بايباقتى رۋىنىڭ ءبىر توپ ازاماتتارى داۋقارا باتىر مەن ناۋشا باتىر قارجاۋۇلىنىڭ زيراتىنىڭ باسىن قارايتۋدا.
باتىر بابامىز داۋقارانىڭ ۇرپاقتارى ءابىتۇلى قۋانىشتىڭ بالالارى سەرىك پەن ساۋلەنىڭ كومەگىنىڭ ارقاسىندا كوپ جىلدان بەرى اتادان بالاعا قاسيەتتى مۇرا بولىپ كەلە جاتقان، ۇمسىندىق اجەنىڭ ساندىعىندا ساقتالعان داۋقارا باتىردىڭ ساۋىتىن وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە ءبىرىنشى بولىپ مەن كوردىم.
سەرىك قۋانىشۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ۇمسىندىق اجە قانشا وجەت، قايسار بولسا دا، اسىرا سىلتەۋ جىلدارىنىڭ قىسپاعىنان قورقىپ، داۋقارا اتاسىنىڭ ساۋىتى مەن قىلىشىن ءوزى بىلەتىن جەرگە كومىپ ساقتاعان. بۇل ساۋىتتىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر.
ءالى بالاسى ءابىت 1903 جىلى تايپاق اۋدانىنىڭ ولەڭتى ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. رۋى – بايۇلىنىڭ بايباقتىسى، ونىڭ التەكەسى، ونىڭ داۋقارا ءبولىمى. ءابىت 1942 جىلى سوعىسقا الىنىپ، 1943 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ستالينگراد مايدانىندا ەرلىكپەن قازا تاپقان. ءابىتتىڭ بايبىشەسى ۇمسىندىق قانالىقىزى اليەۆا 1912 جىلى تايپاق اۋدانىنىڭ جىلاندى ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. ءابىت 1942 جىلى سوعىسقا كەتەر الدىندا ۇمسىندىققا «باتىر بابامىزدىڭ ساۋىتى ساعان امانات. اتانىڭ اتىن ارداقتاپ، ءتاۋ ەتىڭدەر. قينالعان كەزدە اتادان كومەك سۇراڭدار، ول كومەگىن بەرەدى. جۇرتقا جايماي، قاراتوبەدەگى قالدىعايتى وزەنى جانىنداعى داۋقارا اتامىزدىڭ زيراتىنا بارىپ تۇرىڭدار. مەن سوعىستان امان كەلسەم ءسوز جوق، بۇل ساۋىت-سايمانعا ءوزىم قامقورشى بولامىن. باتىر بابام ەلىن، جەرىن قورعايمىن دەپ شەيىت بولعان. مەنىڭ وزگەلەردەن نەم ارتىق؟! وتان قورعاۋدا وپات بولسام – ۇرپاعىما ماقتانىش. ال سەن ومىردەن وتەرىڭدە شاڭىراق يەسى بالاڭا اماناتتا» دەگەن ءابىت سوعىستان ورالماعان.
زامان جاقساردى-اۋ دەگەندە، ۇمسىندىق اجە قارۋلار تىققان جەردى اشسا، قىلىش توتتانىپ، شىرىگەن. قولعا ۇستاۋعا كەلمەي، ورتاسىنان قاق ءبولىنىپتى. ساۋىت ازداپ توتتانعانى بولماسا، باياعى كۇيىن جوعالتپاعان.
سول كۇننەن باستاپ ۇمسىندىق اجە باتىر باباسىنىڭ ساۋىتىن جۇرت كوزىنە كورسەتپەي، ءوزىنىڭ ۇلكەن ساندىعىندا ساقتاپتى. بالالارىنا، تامىر-تانىسقا، كورشى-كولەمگە ساۋىت جايلى ايتۋعا تىيىم سالىپتى.
ومىردەن وتەر شاعىندا ۇمسىندىق ساۋىتتى بالاسى قۋانىشقا تاپسىرعان. ول كىسى 1986 جىلى 74 جاسىندا قايتىپ، اڭقاتىداعى قاۋىمعا جەرلەندى. قۋانىش بولسا قاسيەتتى دۇنيەنى بالاسىنىڭ ۇلكەنى سەرىككە تاپسىرعان.
سەرىك ەكىنشى بولمەدەن اق شۇبەرەككە ورالعان كولەمدى نارسەنى الىپ كەلىپ، مەنىڭ الدىما قويدى. «داۋقارا اتامىزدىڭ باياعىدان بەرى جۇرتتان جاسىرىپ جۇرگەن ساۋىتى مىناۋ» دەپ ورامال بايلامىن شەشىپ، ساۋىتتى كورسەتتى.
داۋقارا باتىردىڭ ساۋىتىن ۇلكەن تولعانىس ۇستىندە قولىما الىپ، قاراپ وتىرمىن. ازداپ توت باسقان، تورلانعان، كىشكەنە شىنجىر كوز ساۋىتقا زەر سالىپ قاراعاندا بايقاعانىم – كىندىكتەن ءسال جوعارى جاعىندا تەسىكتىڭ بارلىعى. ال باسقا جەرلەرى ءبۇتىن.
سونىمەن، جىگەرلەن اۋىلى قاسىنداعى بيىك توبەدەن ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان داۋقارا باتىردىڭ ساۋىتى تابىلدى. ەندى، باتىردىڭ دۋلىعاسى تابىلسا، سوناۋ 1998 جىلدان بەرگى جۋرناليستىك ىزدەنىسىمنىڭ جەتىستىگى بولار ەدى دەپ ويلايمىن. ايتەۋىر، ۇزىن ءجىپتىڭ ەكىنشى ۇشىن ۇستاعالى وتىرمىز، ءساتتى بولعاي!
قايىرجان حاسانوۆ،
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى
ءجۋرناليسى،
ورال
