ەلدە پروبلەمالىق نەسيە ماسەلەسى ءالى شەشىلگەن جوق. ۇلتتىق بانكتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، جەكە تۇلعالارعا بەرىلگەن بانك نەسيەلەرىنىڭ تولەم مەرزىمى 90 كۇننەن اسىپ كەتكەن قارىزىنىڭ ۇلەسى – 9,5 پايىز. كەيبىر بانكتەردە بۇل كورسەتكىش جوعارى. جىل سوڭىندا ۇلتتىق بانك ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ (ەدب) اكتيۆ ساپاسىن باعالاپ، ءناتيجەسىن جاريالايتىن بولادى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، بانك سەكتورىنىڭ اكتيۆتەر ساپاسىن باعالاۋ (AssetQualityReview – AQR) ءجۇرىپ جاتىر. تامىزدىڭ 1-نە باستالعان شارا ەلىمىزدەگى بانك سەكتورى اكتيۆتەرىنىڭ 87 پايىزىنا يە 14 ءىرى بانككە قاتىستى. 30 جەلتوقساندا ۇلتتىق بانك الماتىدا جوسپاردان تىس ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا بانك اكتيۆتەرىنىڭ (AQR) ساپاسىن باعالاۋدىڭ الدىن-الا قورىتىندىلارى بويىنشا بانكتەردىڭ بالانستارىنا 450 ميلليارد تەڭگە قوسىمشا كاپيتالدى تارتۋ قاجەتتىگىن مويىندادى.
باس بانكتىڭ مالىمەتىنشە، AQR بانك سەكتورىنىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن كەشەندى باعالاۋدى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا الەمدىك نارىقتاعى جالپىعا بەلگىلى تاجىريبە بولىپ تابىلادى. بۇل بانكتەردىڭ كاپيتالعا قاجەتتىلىگىن انىقتاۋعا، پورتفەلدىڭ ساپاسىنا باعا بەرۋگە، كرەديتتەۋ تاجىريبەسىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن دياگنوستيكا. بۇل باعىتتا ۇلتتىق بانك جۇرگىزىپ وتىرعان جۇمىس ءۇش نەگىزگى ماقساتتى كوزدەيدى: بىرىنشىدەن، نەگىزگى بانكتەردىڭ قارجىلىق جاعدايى تۋرالى قولجەتىمدى اقپاراتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ەسەبىنەن بارلىق بانك جۇيەسىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ. ەكىنشىدەن، بانكتەردىڭ قارجىلىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن تۇزەتۋ شارالارىن انىقتاۋ جانە ەندىرۋ ەسەبىنەن قارجىلىق تۇراقتىلىقتى نىعايتۋ (قاجەت بولعان جاعدايدا). ۇشىنشىدەن، قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن بانكتەردىڭ سەنىمدىلىگىن كورسەتۋ ەسەبىنەن ينۆەستورلار مەن سالىمشىلار تاراپىنان سەنىمدى ارتتىرۋ. بانكتەردىڭ قولدانىستاعى بيزنەس-پروتسەستەرىن جەتىلدىرۋ (ۇزدىك حالىقارالىق پراكتيكاعا سايكەس), ناقتى ەكونوميكاعا نەسيە بەرۋدى جانداندىرۋ جانە قازاقستان حالقى ءۇشىن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءراسىمىنىڭ ناتيجەسى بولادى. بۇدان باسقا، الەۋەتتى ينۆەستورلار ءۇشىن قارجى سەكتورىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ ەسەبىنەن جالپى العاندا، قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالى جاقسارادى دەپ بولجانادى.
قاتىسۋشى بانكتەر ءۇشىن نەگىزگى كاپيتالدىڭ ناقتى دەڭگەيىندە 2019 جىلعى 1 ساۋىردەگى جاعداي بويىنشا 2,3 ترلن. تەڭگە نەمەسە اكتيۆتەردىڭ 15,5% مولشەرىندە، AQR ناتيجەسى، ياعني تاۋەكەلدەردى جابۋعا قاجەت قوسىمشا نەگىزگى كاپيتال 3% دەڭگەيىندە باعالانادى اكتيۆتەردەن نەمەسە 450 ملرد. تەڭگەدەن، AQR-گە قاتىساتىن 14 بانك ءۇشىن.
AQR-ءدى قوسپاعاندا، ءنورماتيۆتى مينيمالدى 7,5% دەيىنگى كاپيتال قورى شامامەن 105% نەمەسە 1,2 ترلن تەڭگەنى قۇرايدى، جانە AQR ناتيجەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، 1 ساۋىردەگى جاعداي بويىنشا كاپيتال قورى 775 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى، - دەدى رەتتەۋ جانە دامۋ اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قارجى نارىقتارى ولەگ سمولياكوۆ.
اگەنتتىك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى اتاپ وتكەندەي، k1 جانە k2 پرۋدەنتسيالدىق نورماتيۆتەرىن بانكتەر AQR باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، جۇيەلىك دەڭگەيدە ەنگىزەدى.
شوعىرلاندىرىلعان دەڭگەيدە، كاپيتالدىڭ k1 ءنورماتيۆتى مينيمۋمعا قاراعاندا 70% قۇرايدى، بۇل اكتيۆتەردىڭ ساپاسىنا قوسىمشا تۇزەتۋلەر مەن AQR كەزىندە الىنعان قارجى قۇرالدارىن قايتا باعالاۋدى ەسكەرەدى. اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن باعالاۋ ناتيجەلەرى بويىنشا، ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا نەگىزگى كاپيتال 775 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. جۇيەلىك دەڭگەيدەگى پرۋدەنتسيالدىق كاپيتالدىڭ قورى پرۋدەنتسيالدىق تۇرعىدان تاۋەكەلدەردى جابۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى (برونداۋ مودەلىن باعالاۋ جانە جىلجىمايتىن مۇلىكتى باعالاۋ تۇرعىسىنان).
«مەن AQR ناتيجەلەرى مىندەتتى تۇردە كاپيتالعا اسەر ەتپەيتىنىن نەمەسە بانكتەردىڭ قارجىلىق ەسەپتىلىگىندە كورىنەتىنىن ەسكەرەمىن. بىرىنشىدەن، كونسەرۆاتيزمنىڭ ۇلەسى اكتيۆتەر ساپاسىنىڭ ءادىسناماسىن باعالاۋعا كىرەدى، ەكىنشىدەن، AQR پروتسەسىندە كوپتەگەن بانكتەر پورتفەل ساپاسىن جاقسارتۋ بويىنشا شارالار قابىلدادى »، - دەپ ءتۇسىندىردى سمولياكوۆ.
اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن باعالاۋ اياقتالعاننان كەيىن بانكتەر رەتتەۋشىنىڭ ۇسىنىمدارى نەگىزىندە ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارلار جاسايدى. جوسپارلاردى كەلىسۋ 2020 جىلدىڭ 15 اقپانىندا اياقتالادى. ءىس-شارالار كەلىسىلگەننەن كەيىن ولاردىڭ ورىندالۋى رەتتەۋشى تاراپىنان قاتاڭ قاداعالانادى. ناقتى بانكتەرمەن جۇمىستىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەلەرى 2020 جىلدىڭ 28 اقپانىندا ۇسىنىلادى.
سمولياكوۆ بانكتەردىڭ AQR ناتيجەلەرىن ەلەمەۋى ەكىتالاي ەكەنىن اتاپ ءوتتى. 2019 جىلدىڭ قاڭتارىندا كۇشىنە ەنگەن تاۋەكەلگە نەگىزدەلگەن قاداعالاۋ تۋرالى زاڭ ۇلتتىق بانكتىڭ رەتتەۋشى وكىلەتتىكتەرىن كۇشەيتەدى (2020 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ - اگەنتتىكتەر). اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن باعالاۋ اياقتالعاننان كەيىن بانكتەر رەتتەۋشىنىڭ ۇسىنىمدارى نەگىزىندە ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارلار جاسايدى. جوسپارلاردى كەلىسۋ 2020 جىلدىڭ 15 اقپانىندا اياقتالادى. ءىس-شارالار كەلىسىلگەننەن كەيىن ولاردىڭ ورىندالۋى رەتتەۋشى تاراپىنان قاتاڭ قاداعالانادى. ناقتى بانكتەرمەن جۇمىستىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەلەرى 2020 جىلدىڭ 28 اقپانىندا ۇسىنىلادى.
سمولياكوۆ بانكتەردىڭ AQR ناتيجەلەرىن ەلەمەۋى ەكىتالاي ەكەنىن اتاپ ءوتتى. 2019 جىلدىڭ قاڭتارىندا كۇشىنە ەنگەن تاۋەكەلگە نەگىزدەلگەن قاداعالاۋ تۋرالى زاڭ ۇلتتىق بانكتىڭ رەتتەۋشى وكىلەتتىكتەرىن كۇشەيتەدى (2020 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ - اگەنتتىكتەر).
«سونىمەن بىرگە ءبىز اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن باعالاۋ بانكتەرمەن تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىنىن تۇسىنەمىز»، - دەدى سمولياكوۆ.
اگەنتتىك وكىلى AQR-دان كەيىنگى NPL مۇمكىن دەڭگەيىنە تۇسىنىكتەمە بەردى.
« الەمدىك تاجىريبە تالداۋلارىنان ءبىز 90 كۇننەن استام جۇمىس ىستەمەيتىن قارىزدار از دارەجەدە پايدالانىلاتىنىن كورەمىز، ويتكەنى بۇل كورسەتكىش فورمالدى جانە پروبلەمالى نەسيەلەرگە قاتىستى كەيبىر اسپەكتىلەردى ەسكەرمەيدى. مۇنى حالىقارالىق ستاتيستيكانى سالىستىرۋ ءۇشىن كوپ قولدانادى. سونىمەن بىرگە، ستاندارت كەشىكتىرىلگەنگە قاراماستان قارىز الۋشىنىڭ جاعدايىنىڭ جاقسارۋىن باعالاۋدى ۇسىنادى. سوندىقتان، جۇمىس ىستەمەيتىن نەسيەلەر كولەمىنە بايلانىستى AQR جاسالمايدى. ءبىز ىقتيمال تۇزەتۋلەردىڭ كولەمىنەن جانە ونى قولدانىستاعى كاپيتال قورىمەن قانشالىقتى سالىستىرۋعا بولاتىندىعىن بىلدىك. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، بۇل اكتيۆتەردىڭ شامامەن 3% قۇرايدى. AQR باعدارلاماسىنا 14 ءىرى بانك قاتىستى، ولار جيىنتىق بانكتىك اكتيۆتەردىڭ 87% جانە نەسيە پورتفەلىنىڭ 90% قۇرادى» دەيدى و. سمولياكوۆ.
ۇلتتىق بانك پەن اررك-ءنىڭ ەلدىڭ بانك سەكتورىنداعى ناقتى احۋال تۋرالى العان اقپاراتى بانكتەردىڭ وزدەرىنىڭ بيزنەس-پروتسەستەرىن باعالاۋعا دەگەن كوزقاراستارىن وزگەرتۋى ءۇشىن نەگىز بولادى. بۇل تاۋەكەلدەرگە نەگىزدەلگەن قاداعالاۋدى ەنگىزۋگە ىقپال ەتەدى - بانكتىك دەرەكتەردى جيناۋ مەن تالداۋدىڭ دالەلدەنگەن ادىستەرى بانكتىك قاداعالاۋ قۇرالدارىن جەتىلدىرەدى. سەبەبى حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ساراپشىلارى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ بانك سەكتورىنا كومەكتەسۋى جاعدايدى جاقسارتقانىمەن، شىعىنى تىم كوپ بولاتىنىن ەسكەرتىپ جاتىر.
بانكتەردىڭ پورتفەلى قازىر ايتارلىقتاي وڭالعانىمەن، قارجى ۇيىمدارى ءالى دە بولسا بيزنەستى نەسيەلەندىرۋگە اسىعار ەمەس. بانكتەر ءالى دە بيزنەسكە سەنبەيدى دەگەن ءسوز. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ساراپشىلارى بىلتىر دا مەملەكەتتىڭ بيزنەسكە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋىن ازايتۋعا شاقىرعان. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن سۋبسيديا ءبولۋدىڭ بانكتەرگە تىكەلەي مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋدەن ايتارلىقتاي ايىرماشىلىعى جوق.
وتاندىق كەي ساراپشىلار ەندى ەشقانداي بانك جابىلمايدى دەگەن پىكىردە. بىرىگەتىن بانكتەر بىرىكتىرىلدى، «ارتىق» بانكتەر جابىلدى. قازىرگى 28 بانكتىڭ كەيبىرى ايتارلىقتاي ساپالى بولماسا دا، ونىڭ ارتىندا تۇرعان اكتسيونەرلەرى ىقپالدى. سول سەبەپتى ەگەر AQR ناتيجەسى بويىنشا كەي بانكتەردىڭ نەسيە پورتفەلىنىڭ تىم ناشار ەكەنى انىقتالىپ جاتسا، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن تاعى قولداۋ كورسەتۋى مۇمكىن. ياعني، بانك سەكتورى ءالى دە ساۋىقتىرىلۋى ىقتيمال. ال حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ساراپشىلارى بولسا بۇدان بىلاي بانك سەكتورىنا مەملەكەت اقشاسىن ءبولۋدى توقتاتۋ كەرەك دەپ وتىر.
راۋان ءىلياسوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
