Elde problemalyq nesie mäselesı älı şeşılgen joq. Ūlttyq banktıŋ mälımetıne qaraǧanda, jeke tūlǧalarǧa berılgen bank nesielerınıŋ tölem merzımı 90 künnen asyp ketken qaryzynyŋ ülesı – 9,5 paiyz. Keibır bankterde būl körsetkış joǧary. Jyl soŋynda Ūlttyq bank ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ (EDB) aktiv sapasyn baǧalap, nätijesın jariialaityn bolady.
Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ tapsyrmasyna säikes, bank sektorynyŋ aktivter sapasyn baǧalau (AssetQualityReview – AQR) jürıp jatyr. Tamyzdyŋ 1-ne bastalǧan şara elımızdegı bank sektory aktivterınıŋ 87 paiyzyna ie 14 ırı bankke qatysty. 30 jeltoqsanda Ūlttyq Bank Almatyda jospardan tys baspasöz mäslihatynda bank aktivterınıŋ (AQR) sapasyn baǧalaudyŋ aldyn-ala qorytyndylary boiynşa bankterdıŋ balanstaryna 450 milliard teŋge qosymşa kapitaldy tartu qajettıgın moiyndady.
Bas banktıŋ mälımetınşe, AQR bank sektorynyŋ qarjylyq tūraqtylyǧyn keşendı baǧalaudy jüzege asyru boiynşa älemdık naryqtaǧy jalpyǧa belgılı täjıribe bolyp tabylady. Būl bankterdıŋ kapitalǧa qajettılıgın anyqtauǧa, portfeldıŋ sapasyna baǧa beruge, kreditteu täjıribesın taldauǧa mümkındık beretın diagnostika. Būl baǧytta Ūlttyq bank jürgızıp otyrǧan jūmys üş negızgı maqsatty közdeidı: Bırınşıden, negızgı bankterdıŋ qarjylyq jaǧdaiy turaly qoljetımdı aqparattyŋ sapasyn arttyru esebınen barlyq bank jüiesınıŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etu. Ekınşıden, bankterdıŋ qarjylyq jaǧdaiyn jaqsartu üşın tüzetu şaralaryn anyqtau jäne endıru esebınen qarjylyq tūraqtylyqty nyǧaitu (qajet bolǧan jaǧdaida). Üşınşıden, Qazaqstanda jūmys ısteitın bankterdıŋ senımdılıgın körsetu esebınen investorlar men salymşylar tarapynan senımdı arttyru. Bankterdıŋ qoldanystaǧy biznes-prosesterın jetıldıru (üzdık halyqaralyq praktikaǧa säikes), naqty ekonomikaǧa nesie berudı jandandyru jäne Qazaqstan halqy üşın körsetıletın qyzmetterdıŋ sapasyn jaqsartu räsımınıŋ nätijesı bolady. Būdan basqa, äleuettı investorlar üşın qarjy sektorynyŋ aşyqtyǧyn arttyru esebınen jalpy alǧanda, Qazaqstannyŋ investisiialyq ahualy jaqsarady dep boljanady.
Qatysuşy bankter üşın negızgı kapitaldyŋ naqty deŋgeiınde 2019 jylǧy 1 säuırdegı jaǧdai boiynşa 2,3 trln. teŋge nemese aktivterdıŋ 15,5% mölşerınde, AQR nätijesı, iaǧni täuekelderdı jabuǧa qajet qosymşa negızgı kapital 3% deŋgeiınde baǧalanady aktivterden nemese 450 mlrd. teŋgeden, AQR-ge qatysatyn 14 bank üşın.
AQR-dı qospaǧanda, normativtı minimaldy 7,5% deiıngı kapital qory şamamen 105% nemese 1,2 trln teŋgenı qūraidy, jäne AQR nätijelerın eskere otyryp, 1 säuırdegı jaǧdai boiynşa kapital qory 775 mlrd teŋgenı qūraidy, - dedı Retteu jäne damu agenttıgı töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary qarjy naryqtary Oleg Smoliakov.
Agenttık töraǧasynyŋ orynbasary atap ötkendei, k1 jäne k2 prudensialdyq normativterın bankter AQR baǧdarlamasynyŋ nätijelerın eskere otyryp, jüielık deŋgeide engızedı.
Şoǧyrlandyrylǧan deŋgeide, kapitaldyŋ k1 normativtı minimumǧa qaraǧanda 70% qūraidy, būl aktivterdıŋ sapasyna qosymşa tüzetuler men AQR kezınde alynǧan qarjy qūraldaryn qaita baǧalaudy eskeredı. Aktivterdıŋ sapasyn baǧalau nätijelerı boiynşa, säuır aiynyŋ basynda negızgı kapital 775 milliard teŋgenı qūrady. Jüielık deŋgeidegı prudensialdyq kapitaldyŋ qory prudensialdyq tūrǧydan täuekelderdı jabu üşın jetkılıktı (brondau modelın baǧalau jäne jyljymaityn mülıktı baǧalau tūrǧysynan).
«Men AQR nätijelerı mındettı türde kapitalǧa äser etpeitının nemese bankterdıŋ qarjylyq eseptılıgınde körınetının eskeremın. Bırınşıden, konservatizmnıŋ ülesı aktivter sapasynyŋ ädısnamasyn baǧalauǧa kıredı, ekınşıden, AQR prosesınde köptegen bankter portfel sapasyn jaqsartu boiynşa şaralar qabyldady », - dep tüsındırdı Smoliakov.
Aktivterdıŋ sapasyn baǧalau aiaqtalǧannan keiın bankter retteuşınıŋ ūsynymdary negızınde egjei-tegjeilı josparlar jasaidy. Josparlardy kelısu 2020 jyldyŋ 15 aqpanynda aiaqtalady. Is-şaralar kelısılgennen keiın olardyŋ oryndaluy retteuşı tarapynan qataŋ qadaǧalanady. Naqty banktermen jūmystyŋ tüpkılıktı nätijelerı 2020 jyldyŋ 28 aqpanynda ūsynylady.
Smoliakov bankterdıŋ AQR nätijelerın elemeuı ekıtalai ekenın atap öttı. 2019 jyldyŋ qaŋtarynda küşıne engen Täuekelge negızdelgen qadaǧalau turaly zaŋ Ūlttyq banktıŋ retteuşı ökılettıkterın küşeitedı (2020 jyldyŋ qaŋtarynan bastap - agenttıkter). Aktivterdıŋ sapasyn baǧalau aiaqtalǧannan keiın bankter retteuşınıŋ ūsynymdary negızınde egjei-tegjeilı josparlar jasaidy. Josparlardy kelısu 2020 jyldyŋ 15 aqpanynda aiaqtalady. Is-şaralar kelısılgennen keiın olardyŋ oryndaluy retteuşı tarapynan qataŋ qadaǧalanady. Naqty banktermen jūmystyŋ tüpkılıktı nätijelerı 2020 jyldyŋ 28 aqpanynda ūsynylady.
Smoliakov bankterdıŋ AQR nätijelerın elemeuı ekıtalai ekenın atap öttı. 2019 jyldyŋ qaŋtarynda küşıne engen Täuekelge negızdelgen qadaǧalau turaly zaŋ Ūlttyq banktıŋ retteuşı ökılettıkterın küşeitedı (2020 jyldyŋ qaŋtarynan bastap - agenttıkter).
«Sonymen bırge bız aktivterdıŋ sapasyn baǧalau banktermen talqylaudy qajet etetının tüsınemız», - dedı Smoliakov.
Agenttık ökılı AQR-dan keiıngı NPL mümkın deŋgeiıne tüsınıkteme berdı.
« Älemdık täjıribe taldaularynan bız 90 künnen astam jūmys ıstemeitın qaryzdar az därejede paidalanylatynyn köremız, öitkenı būl körsetkış formaldy jäne problemaly nesielerge qatysty keibır aspektılerdı eskermeidı. Mūny halyqaralyq statistikany salystyru üşın köp qoldanady. Sonymen bırge, standart keşıktırılgenge qaramastan qaryz aluşynyŋ jaǧdaiynyŋ jaqsaruyn baǧalaudy ūsynady. Sondyqtan, jūmys ıstemeitın nesieler kölemıne bailanysty AQR jasalmaidy. Bız yqtimal tüzetulerdıŋ kölemınen jäne ony qoldanystaǧy kapital qorymen qanşalyqty salystyruǧa bolatyndyǧyn bıldık. Joǧaryda atap ötkenımdei, būl aktivterdıŋ şamamen 3% qūraidy. AQR baǧdarlamasyna 14 ırı bank qatysty, olar jiyntyq banktık aktivterdıŋ 87% jäne nesie portfelınıŋ 90% qūrady» deidı O. Smoliakov.
Ūlttyq Bank pen ARRK-nıŋ eldıŋ bank sektoryndaǧy naqty ahual turaly alǧan aqparaty bankterdıŋ özderınıŋ biznes-prosesterın baǧalauǧa degen közqarastaryn özgertuı üşın negız bolady. Būl täuekelderge negızdelgen qadaǧalaudy engızuge yqpal etedı - banktık derekterdı jinau men taldaudyŋ däleldengen ädısterı banktık qadaǧalau qūraldaryn jetıldıredı. Sebebı Halyqaralyq valiuta qory sarapşylary Ükımet pen Ūlttyq banktıŋ bank sektoryna kömektesuı jaǧdaidy jaqsartqanymen, şyǧyny tym köp bolatynyn eskertıp jatyr.
Bankterdıŋ portfelı qazır aitarlyqtai oŋalǧanymen, qarjy ūiymdary älı de bolsa biznestı nesielendıruge asyǧar emes. bankter älı de bizneske senbeidı degen söz. Halyqaralyq valiuta qory sarapşylary byltyr da memlekettıŋ bizneske jeŋıldetılgen nesie beruın azaituǧa şaqyrǧan. Şaǧyn jäne orta biznestı damytu üşın subsidiia böludıŋ bankterge tıkelei memlekettık qoldau körsetuden aitarlyqtai aiyrmaşylyǧy joq.
Otandyq kei sarapşylar endı eşqandai bank jabylmaidy degen pıkırde. Bırıgetın bankter bırıktırıldı, «artyq» bankter jabyldy. Qazırgı 28 banktıŋ keibırı aitarlyqtai sapaly bolmasa da, onyŋ artynda tūrǧan aksionerlerı yqpaldy. Sol sebeptı eger AQR nätijesı boiynşa kei bankterdıŋ nesie portfelınıŋ tym naşar ekenı anyqtalyp jatsa, Ükımet pen Ūlttyq bank memleket qarajaty esebınen taǧy qoldau körsetuı mümkın. Iаǧni, bank sektory älı de sauyqtyryluy yqtimal. Al Halyqaralyq valiuta qory sarapşylary bolsa būdan bylai bank sektoryna memleket aqşasyn böludı toqtatu kerek dep otyr.
Rauan ILİIаSOV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
