Elde problemalyq nesıe máselesi áli sheshilgen joq. Ulttyq banktiń málimetine qaraǵanda, jeke tulǵalarǵa berilgen bank nesıeleriniń tólem merzimi 90 kúnnen asyp ketken qaryzynyń úlesi – 9,5 paıyz. Keıbir bankterde bul kórsetkish joǵary. Jyl sońynda Ulttyq bank ekinshi deńgeıli bankterdiń (EDB) aktıv sapasyn baǵalap, nátıjesin jarııalaıtyn bolady.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasyna sáıkes, bank sektorynyń aktıvter sapasyn baǵalaý (AssetQualityReview – AQR) júrip jatyr. Tamyzdyń 1-ne bastalǵan shara elimizdegi bank sektory aktıvteriniń 87 paıyzyna ıe 14 iri bankke qatysty. 30 jeltoqsanda Ulttyq Bank Almatyda jospardan tys baspasóz máslıhatynda bank aktıvteriniń (AQR) sapasyn baǵalaýdyń aldyn-ala qorytyndylary boıynsha bankterdiń balanstaryna 450 mıllıard teńge qosymsha kapıtaldy tartý qajettigin moıyndady.
Bas banktiń málimetinshe, AQR bank sektorynyń qarjylyq turaqtylyǵyn keshendi baǵalaýdy júzege asyrý boıynsha álemdik naryqtaǵy jalpyǵa belgili tájirıbe bolyp tabylady. Bul bankterdiń kapıtalǵa qajettiligin anyqtaýǵa, portfeldiń sapasyna baǵa berýge, kredıtteý tájirıbesin taldaýǵa múmkindik beretin dıagnostıka. Bul baǵytta Ulttyq bank júrgizip otyrǵan jumys úsh negizgi maqsatty kózdeıdi: Birinshiden, negizgi bankterdiń qarjylyq jaǵdaıy týraly qoljetimdi aqparattyń sapasyn arttyrý esebinen barlyq bank júıesiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý. Ekinshiden, bankterdiń qarjylyq jaǵdaıyn jaqsartý úshin túzetý sharalaryn anyqtaý jáne endirý esebinen qarjylyq turaqtylyqty nyǵaıtý (qajet bolǵan jaǵdaıda). Úshinshiden, Qazaqstanda jumys isteıtin bankterdiń senimdiligin kórsetý esebinen ınvestorlar men salymshylar tarapynan senimdi arttyrý. Bankterdiń qoldanystaǵy bıznes-proesterin jetildirý (úzdik halyqaralyq praktıkaǵa sáıkes), naqty ekonomıkaǵa nesıe berýdi jandandyrý jáne Qazaqstan halqy úshin kórsetiletin qyzmetterdiń sapasyn jaqsartý rásiminiń nátıjesi bolady. Budan basqa, áleýetti ınvestorlar úshin qarjy sektorynyń ashyqtyǵyn arttyrý esebinen jalpy alǵanda, Qazaqstannyń ınvestıııalyq ahýaly jaqsarady dep boljanady.
Qatysýshy bankter úshin negizgi kapıtaldyń naqty deńgeıinde 2019 jylǵy 1 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha 2,3 trln. teńge nemese aktıvterdiń 15,5% mólsherinde, AQR nátıjesi, ıaǵnı táýekelderdi jabýǵa qajet qosymsha negizgi kapıtal 3% deńgeıinde baǵalanady aktıvterden nemese 450 mlrd. teńgeden, AQR-ge qatysatyn 14 bank úshin.
AQR-di qospaǵanda, normatıvti mınımaldy 7,5% deıingi kapıtal qory shamamen 105% nemese 1,2 trln teńgeni quraıdy, jáne AQR nátıjelerin eskere otyryp, 1 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha kapıtal qory 775 mlrd teńgeni quraıdy, - dedi Retteý jáne damý agenttigi tóraǵasynyń birinshi orynbasary qarjy naryqtary Oleg Smolıakov.
Agenttik tóraǵasynyń orynbasary atap ótkendeı, k1 jáne k2 prýdenıaldyq normatıvterin bankter AQR baǵdarlamasynyń nátıjelerin eskere otyryp, júıelik deńgeıde engizedi.
Shoǵyrlandyrylǵan deńgeıde, kapıtaldyń k1 normatıvti mınımýmǵa qaraǵanda 70% quraıdy, bul aktıvterdiń sapasyna qosymsha túzetýler men AQR kezinde alynǵan qarjy quraldaryn qaıta baǵalaýdy eskeredi. Aktıvterdiń sapasyn baǵalaý nátıjeleri boıynsha, sáýir aıynyń basynda negizgi kapıtal 775 mıllıard teńgeni qurady. Júıelik deńgeıdegi prýdenıaldyq kapıtaldyń qory prýdenıaldyq turǵydan táýekelderdi jabý úshin jetkilikti (brondaý modelin baǵalaý jáne jyljymaıtyn múlikti baǵalaý turǵysynan).
«Men AQR nátıjeleri mindetti túrde kapıtalǵa áser etpeıtinin nemese bankterdiń qarjylyq eseptiliginde kórinetinin eskeremin. Birinshiden, konservatızmniń úlesi aktıvter sapasynyń ádisnamasyn baǵalaýǵa kiredi, ekinshiden, AQR proesinde kóptegen bankter portfel sapasyn jaqsartý boıynsha sharalar qabyldady », - dep túsindirdi Smolıakov.
Aktıvterdiń sapasyn baǵalaý aıaqtalǵannan keıin bankter retteýshiniń usynymdary negizinde egjeı-tegjeıli josparlar jasaıdy. Josparlardy kelisý 2020 jyldyń 15 aqpanynda aıaqtalady. Is-sharalar kelisilgennen keıin olardyń oryndalýy retteýshi tarapynan qatań qadaǵalanady. Naqty banktermen jumystyń túpkilikti nátıjeleri 2020 jyldyń 28 aqpanynda usynylady.
Smolıakov bankterdiń AQR nátıjelerin elemeýi ekitalaı ekenin atap ótti. 2019 jyldyń qańtarynda kúshine engen Táýekelge negizdelgen qadaǵalaý týraly zań Ulttyq banktiń retteýshi ókilettikterin kúsheıtedi (2020 jyldyń qańtarynan bastap - agenttikter). Aktıvterdiń sapasyn baǵalaý aıaqtalǵannan keıin bankter retteýshiniń usynymdary negizinde egjeı-tegjeıli josparlar jasaıdy. Josparlardy kelisý 2020 jyldyń 15 aqpanynda aıaqtalady. Is-sharalar kelisilgennen keıin olardyń oryndalýy retteýshi tarapynan qatań qadaǵalanady. Naqty banktermen jumystyń túpkilikti nátıjeleri 2020 jyldyń 28 aqpanynda usynylady.
Smolıakov bankterdiń AQR nátıjelerin elemeýi ekitalaı ekenin atap ótti. 2019 jyldyń qańtarynda kúshine engen Táýekelge negizdelgen qadaǵalaý týraly zań Ulttyq banktiń retteýshi ókilettikterin kúsheıtedi (2020 jyldyń qańtarynan bastap - agenttikter).
«Sonymen birge biz aktıvterdiń sapasyn baǵalaý banktermen talqylaýdy qajet etetinin túsinemiz», - dedi Smolıakov.
Agenttik ókili AQR-dan keıingi NPL múmkin deńgeıine túsinikteme berdi.
« Álemdik tájirıbe taldaýlarynan biz 90 kúnnen astam jumys istemeıtin qaryzdar az dárejede paıdalanylatynyn kóremiz, óıtkeni bul kórsetkish formaldy jáne problemaly nesıelerge qatysty keıbir aspektilerdi eskermeıdi. Muny halyqaralyq statıstıkany salystyrý úshin kóp qoldanady. Sonymen birge, standart keshiktirilgenge qaramastan qaryz alýshynyń jaǵdaıynyń jaqsarýyn baǵalaýdy usynady. Sondyqtan, jumys istemeıtin nesıeler kólemine baılanysty AQR jasalmaıdy. Biz yqtımal túzetýlerdiń kóleminen jáne ony qoldanystaǵy kapıtal qorymen qanshalyqty salystyrýǵa bolatyndyǵyn bildik. Joǵaryda atap ótkenimdeı, bul aktıvterdiń shamamen 3% quraıdy. AQR baǵdarlamasyna 14 iri bank qatysty, olar jıyntyq banktik aktıvterdiń 87% jáne nesıe portfeliniń 90% qurady» deıdi O. Smolıakov.
Ulttyq Bank pen ARRK-niń eldiń bank sektoryndaǵy naqty ahýal týraly alǵan aqparaty bankterdiń ózderiniń bıznes-proesterin baǵalaýǵa degen kózqarastaryn ózgertýi úshin negiz bolady. Bul táýekelderge negizdelgen qadaǵalaýdy engizýge yqpal etedi - banktik derekterdi jınaý men taldaýdyń dáleldengen ádisteri banktik qadaǵalaý quraldaryn jetildiredi. Sebebi Halyqaralyq valıýta qory sarapshylary Úkimet pen Ulttyq banktiń bank sektoryna kómektesýi jaǵdaıdy jaqsartqanymen, shyǵyny tym kóp bolatynyn eskertip jatyr.
Bankterdiń portfeli qazir aıtarlyqtaı ońalǵanymen, qarjy uıymdary áli de bolsa bıznesti nesıelendirýge asyǵar emes. bankter áli de bızneske senbeıdi degen sóz. Halyqaralyq valıýta qory sarapshylary byltyr da memlekettiń bızneske jeńildetilgen nesıe berýin azaıtýǵa shaqyrǵan. Shaǵyn jáne orta bıznesti damytý úshin sýbsıdııa bólýdiń bankterge tikeleı memlekettik qoldaý kórsetýden aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy joq.
Otandyq keı sarapshylar endi eshqandaı bank jabylmaıdy degen pikirde. Birigetin bankter biriktirildi, «artyq» bankter jabyldy. Qazirgi 28 banktiń keıbiri aıtarlyqtaı sapaly bolmasa da, onyń artynda turǵan akıonerleri yqpaldy. Sol sebepti eger AQR nátıjesi boıynsha keı bankterdiń nesıe portfeliniń tym nashar ekeni anyqtalyp jatsa, Úkimet pen Ulttyq bank memleket qarajaty esebinen taǵy qoldaý kórsetýi múmkin. Iaǵnı, bank sektory áli de saýyqtyrylýy yqtımal. Al Halyqaralyq valıýta qory sarapshylary bolsa budan bylaı bank sektoryna memleket aqshasyn bólýdi toqtatý kerek dep otyr.
Raýan ILIIaSOV,
"Adyrna" ulttyq portaly
