نەمىس تاريحشىcى، گەردا حەنكەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى كارل شليوگەل رەسەيدى وتە جاقسى بىلەدى. ول رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ "جارقىن بولاشاعى" وتكەننىڭ ەنشىسىندە قالىپ قويعان دەپ تۇجىرادى.
25 قاراشا كۇنى كەشكە ديۋسسەلدورفتە گەردا حەنكەل اتىنداعى بەدەلدى سىيلىقتى تابىستاۋ ءراسىمى ءوتتى. 2024 جىلدىڭ لاۋرەاتى – نەمىس تاريحشىسى كارل شليوگەل اتاندى.
قازىرگى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس كەشتىڭ باستى تاقىرىبىنا اينالدى. بۇرىنعى ايماقتىق پارلامەنت ورنالاسقان ك21 زاماناۋي ونەر مۋزەيىندە وتكەن سالتاناتتى شارادا ۋكرايناداعى سوعىستىڭ قارالى مەجەسى – 1000 كۇندى ارتتا قالدىرعانى تالقىلاندى. بۇل وقيعا عالىمدار مەن قوعامنىڭ ويىنان كەتپەي، ماراپاتتاۋ راسىمىندە دارمەنسىزدىك اتموسفەراسى سەزىلدى.
76 جاستاعى لاۋرەات ءوز تولعانىسىن جاسىرماي، داۋىسىنداعى دىرىلگە قاراماستان رەسەي تۋرالى ايتتى. ول رەسەيدە بىرنەشە رەت بولىپ، ءبىلىم الدى، عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسىپ، دارىستەر وقىعان جانە سۇيىكتى ءىسى «قالالار مەن لاندشافتتاردى ءماتىن رەتىندە وقۋمەن» شۇعىلدانعان. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى وقيعالار ونىڭ جۇرەگىندە تەرەڭ جارا قالدىرۋدا.
بەدەلدى سىيلىقتى العاننان كەيىن نەمىس تاريحشىسى DW تىلشىسىمەن سۇحباتتا ءوز اسەرىمەن ءبولىستى.
- ءسىزدى ماراپاتىڭىزبەن قۇتتىقتايمىز. ءبىز ءسىزدىڭ سۇيىكتى تاعامىڭىز – شپەتسلەنى ءدامىن تاتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق (سىيلىق نەگىزىن قالاۋشىلار سالتاناتتى كەشكە كەلگەن قوناقتار ءۇشىن لاۋرەاتتىڭ سۇيىكتى تاعامىن ارنايى دايىندايدى). ءسىز ورىس نەمەسە ۋكراين اسحاناسىنىڭ سۇيىكتى تاعامدارىن ۇناتاسىز با؟
- ءيا، مەن بورششتى جاقسى كورەمىن. ۋكرايناعا بارعان سايىن، وندا بورششتىڭ قانشالىقتى كەرەمەت دايىندالاتىنىنا ءاردايىم تاڭ قالامىن. ال بەرليندە نەگە ۋكراين مەيرامحانالارى جوق ەكەنىن تۇسىنبەيمىن. كوپتەگەن مەيرامحانالاردا ۋكراينالىق اسپازدار جۇمىس ىستەيدى، بىراق ۋكراين اسحاناسىنا ارنالعان جەكە مەيرامحانا جوق. وسىنداي مەيرامحانالار پايدا بولسا، مەن قاتتى قۋانار ەدىم (Google-دا «بەرليندەگى ۋكراين مەيرامحانالارى» دەگەن سۇرانىس بىرنەشە مەكەنجايدى كورسەتەدى. - رەد.).
- سىيلىقتى تابىستاۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىڭىزدەن ۋكرايناداعى سوعىس باستالعانىنا 1000 كۇن وتسە دە، ءسىزدىڭ ءالى دە شوكتان ارىلا الماعانىڭىز بايقالدى. ەندى ءسىز كوپ جىلدار بويى دايىنداعان ەڭبەكتەرىڭىزدى قايتا قاراستىراسىز با؟
- جوق، بۇل مەنىڭ ەڭبەكتەرىمدە نەمەسە كىتاپتارىمدا جازىلعاندارعا اسەر ەتپەيدى. مەنىڭ ويىمشا، وسى ۋاقىتقا دەيىن ماڭىزدى ءرول اتقارماعان كەيبىر اسپەكتىلەردى جاڭا قىرىنان زەرتتەۋ قاجەت بولادى. مىسالى، يمپەريالىق ورتالىق پەن يمپەريالىق پەريفەريا قۇبىلىستارى جانە ۇلتتىق قوزعالىس پەن بەلگىلى ءبىر مادەنيەتكە ءتان يمپەرياليستىك سيپات ماسەلەسى. اڭگىمە تاريحتى قايتا جازۋ تۋرالى ەمەس، ونى قايتا ءتۇسىنۋ تۋرالى. قالاي ءبىز كانتتى جاڭا قىرىنان وقي باستادىق، سولاي پۋشكين مەن دوستوەۆسكيدى دە جاڭا كوزقاراسپەن وقيمىز. ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدان العاندا، بۇل ورىس ادەبيەتىن اشۋعا وتە قىزىقتى جانە تىڭ ءتاسىل بولادى.
- ءوز سوزىڭىزدە ۆلاديمير پۋتين سوعىسپەن بۇكىل ورىس مادەنيەتىن بىلعاپ جاتقانىن ايتتىڭىز...
- ول ورىس مادەنيەتىن قورعانىس قۇرالى رەتىندە پايدالانىپ وتىر. پۋتين سيمفونيالىق وركەسترمەن بىرگە گاسترولدىك ساپارلارعا گەرگيەۆتى (قازان ايىندا ۆالەري گەرگيەۆ باسقاراتىن سيمفونيالىق وركەستر قىتايعا اۋقىمدى گاسترولدىك ساپارمەن بارىپ كەلدى. بۇعان دەيىن وركەستر تۇركيادا بولىپ، ەفەس قالاسىندا العاش رەت ونەر كورسەتتى. - رەد.) جىبەردى، وندا ولار ورىس كلاسسيكاسىن ورىندادى. بۇل – ورىس مادەنيەتىن رەسەي اگرەسسياسىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن پايدالانۋ. مۇنداي مىسالدار ءاردايىم بولعان. تاريحتا ناتسيستەر باسىپ العان ەلدەردە ۆاگنەر مەن فۋرتۆەنگلەردى جىلدار بويى تىڭداۋعا مۇمكىندىك بولماعان ۋاقىتتار بولدى. قازىر دە سولاي بولادى. بۇل مۋزىكانى جاي عانا تىڭداۋ مۇمكىن ەمەس. قازىر ءبىز ونىمەن بىرگە راكەتالاردىڭ دىبىسىن ەستيمىز جانە بۇل ۇزاق ۋاقىت بويى ۇمىتىلمايدى.
- رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين ءسىزدى رەسەيدى زەرتتەۋدەن العان قۋانىشىڭىزدان ايىردى ما؟
- جوق، مەن ءوز جۇمىسىمدى جالعاستىرامىن. مەنىڭ ءالى دە كوپتەگەن جوسپارلارىم بار. ءپۋتينيزمدى عىلىمي تالداۋ مەن سىنعا الۋ ماڭىزدى. قازىر كوپتەگەن ادامدار رەسەيدى جاۋ رەتىندە قابىلدايدى. بىراق بۇل بىزگە وندا بولىپ جاتقان پروتسەستەردى، رەپرەسسيالىق ساياساتتى جانە ءپۋتينيزمنىڭ ءمانىن زەرتتەۋدى توقتاتۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل مىندەتتى شەشۋ ءالى دە الدا تۇر.
- كوپتەگەن نەمىس باق وكىلدەرى سىيلىقتى تابىستاردىڭ الدىندا ءسىزدىڭ «رەسەي – دۇشپان» دەگەن ءسوزىڭىزدى تاقىرىپقا شىعاردى. الايدا ديۋسسەلدورفتەگى سوزىڭىزدەن مەن ءسىزدىڭ جاقسى دوسىڭىزدى جوقتاپ تۇرعانداي اسەر الدىم. ءسىز رەسەيدى شىنىمەن دۇشپان كورەسىز بە، الدە...؟
- ەگەر سىزدە بۇعان كەلەتىن لايىقتىراق ءسوز بولسا... رەسەي سوعىس جۇرگىزىپ جاتىر. بۇل تەك ءپۋتيننىڭ سوعىسى ەمەس. بۇل – رەسەيلىك ساربازدار، رەسەيلىك زىمىراندار، ۋكرايناعا زىمىرانداردى ۇشىرۋعا قاتىساتىن رەسەيلىك ينجەنەرلەر. سوندىقتان بۇل تۋرالى اشىق ايتۋ كەرەك. پۋتين عانا ەمەس، رەسەي فەدەراتسياسى، رەسەي سوعىس جۇرگىزۋدە. دەگەنمەن، مەن باسقا رەسەيدىڭ بار ەكەنىنە سەنگىم كەلەدى. ول – مادەنيەتتى، ويلانۋعا قابىلەتتى رەسەي. بۇل داۋسىز شىندىق. سول سياقتى، ورىس مادەنيەتى بار ەكەنى دە انىق. بۇل – فاكت. بىراق قازىرگى ۋاقىتتا سوعىس تۋرالى ايتقاندا، سوعىستى جۇرگىزىپ جاتقان رەسەي ەكەنىن ايتۋ كەرەك.
- ءپۋتيننىڭ تاريحتى جاقسى كورەتىنى جانە ونى قايتا جازۋعا تىرىساتىنى بەلگىلى. مىسالى، گەرمانيانىڭ بىرىگۋىن اننەكسيا دەپ اتادى. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ بولاشاعى بار ما؟ الدە ول وتكەنگە بايلانعاندىقتان، تاريحتى ءوز پايداسىنا پايدالانۋعا تىرىسا ما؟
- پۋتين تاريحقا قاشىپ بارادى. ويتكەنى رەسەيدىڭ بولاشاعى تۋرالى ەشقانداي تۇسىنىگى جوق. بۇل – ونىڭ ماسەلەسى، ونىڭ تاعدىرى. ول قازىرگى رەسەيدىڭ قانداي ەكەنىن تۇسىنبەيدى. رەسەي ەندى يمپەريا ەمەس، ول – ناعىز رەسەي فەدەراتسياسى، 21-عاسىردىڭ زاماناۋي رەسەيى. سوندىقتان ءپۋتيننىڭ «جارقىن بولاشاعى» ارتتا، تاريحتا قالىپ قويعان. ونىڭ جاڭا رەسەي ءۇشىن ەشقانداي تۇجىرىمداماسى جوق. پۋتين – تاريحشى ەمەس، ول وزىنە قاجەت تاريحتى ويدان شىعارادى.
