ەكى اپتا قاتارىنان ەلدە ۇن جانە ۇن ونىمدەرىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسىم بەرگەنى كوزگە ۇرىپ تۇر. ال قازىر قاراپايىم حالىقتىڭ باسىم بولىگى «نان قىمباتتايدى ەكەن» دەپ داۋرىعىپ ءجۇر.
باقساق بىلاي ەكەن دەمەكشى، بايىبىنا ۇڭىلسەك، 1993 جىلدان بەرى جىل سايىن ەلدە نان باعاسى ساتىلاپ قىمباتتاپ وتىرىپتى. ارىگە بارماي-اق وسىدان بەس جىل بۇرىنعى مالىمەتتەرگە كوز جۇگىرتسەك، 2014 جىلى الەۋمەتتىك ناننىڭ ءبىر بولكەسى 40-45 تەڭگەنىڭ مولشەرىندە بولعان. «سودان بەرى ەلدە جىل سايىن ناننىڭ باعاسى وسپەسە كەمىگەن جوق»،-دەيدى ماماندار.
«بارومەتر» تالداۋ ورتالىعىنىڭ قارجىگەرى ارمان ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، وتكەن بەس جىلعا تالداۋ جاساساق، ۇن جانە ۇن ونىمدەرىنىڭ باعاسى، ونىڭ ىشىندە ناننىڭ باعاسى راسىندا دا كەمىگەن جوق. بۇل رەتتە مامان:
«2014 جىلى الەۋمەتتىك نان باعاسى 40-45 تەڭگە بولسا، قازىر الەۋمەتتىك نان باعاسى 75-80 تەڭگە. الداعى ۋاقىتتا نانىڭ باعاسى 80-88 تەڭگەگە دەيىن ءوسۋى مۇمكىن. سەبەبى وسى سالادا جۇرگەن كاسىپكەرلەر ۇندى قىمباتقا الىپ وتىر. ەندى شيكىزاتتى قىمباتقا الىپ وتىرىپ، ودان شىققان ءونىمدى ارزانعا ساتۋ قيسىنعا كەلمەيتىن دۇنيە. سوندىقتان بولاشاقتا ۇن جانە ۇن ءونىمىن وندىرۋشىلەر ەرىكسىز شىققان شىعىندارىن اقتاۋ ماقساتىندا ءونىم باعاسىن قىمباتتاتادى. ول قانداي شىعىندار دەگەنگە توقسالساق، بىزدە جىلۋ-جارىق باعاسى، گاز باعاسى، ترانزيتتىك شىعىندار، جانار-جاعارماي باعاسى سوڭعى بەس جىلدىڭ ىشىندە ايتارلىقتاي ءوستى. ماسەلەن، وسىدان بەس جىل بۇرىن جارىقتىڭ 1 كۆت 16 تەڭگە تولەسەك، قازىر 29 تەڭگە تولەيمىز، سول ءتارىزدى جىلۋ، گاز باعاسى دا جىل سايىن ءوسىپ وتىر. مەملەكەت كوممۋنالدىق تولەم باعالارىن وسىرمەۋگە ماروتوري جاريالاعانمەن، جەكەلەگەن مونوپوليستەرگە شاماسى كەلە بەرمەيدى. وسى قاراپايىم جايتتاردىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە ءونىم وندىرۋشىلەرگە سالماق سالادى. مىسالى، ديقان استىق ورۋ ءۇشىن بيىلعى جىلى قاجەتتى ديزەلدى وتىردى بىلتىرعىدانقىمباتقا الدى دەلىك، سول ءتارىزدى ناۋبايحاناشى دا، بيىل بىلتىرعىدان جارىققا قىمبات تولەپ جاتىر. مىنە، ءونىم وندىرۋشىلەر وسى شىققان شىعىندى تاۋارلارىنىڭ باعاسىن كوتەرۋ ارقىلى اقتاپ العىسى كەلەدى. وسىدان ودان بارىپ، ەرىكسىز ءونىم قىمباتتايدى» دەيدى.
ءبىز ماماننىڭ ءسوزى دالەلدى بولۋى ءۇشىن 2014 جىلدان بەرى ەلدە نان جانە ۇن ونىمدەرىنىڭ باعاسى قالاي قىمباتتاپ كەلگەنىن ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك:
قارجىگەردىڭ پايىمىنشا، ەلدەگى قىمباتشىلىقتىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن ەندىگى ۋاقىتتا مەملەكەت وتاندىق كاسىپورىندارعا دوتاتسيا بەرۋ جاعىن ساۋاتتى قولعا الۋ كەرەك. ولاي ەتپەسە، «ناننىڭ باعاسىن دا، باسقا ونىمدەردىڭ باعاسىن دا نارىق ءوزى رەتتەي المايدى».
«مەنىڭشە، ناندى قىمباتتاتۋ حالىقتى اش قۇرساق ەتۋدىڭ ەڭ توتە جولى. قازىر الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ دەنى تەك نانمەن جانە ۇن ونىمدەرىمەن عانا قورەكتەنىپ وتىر. التى بالاسى بار وتباسى قازىر 1800-1900 تەڭگەگە ءبىر كەلى ەت ساتىپ الۋعا شاماسى كەلە بەرمەيدى. ولار ءۇشىن ءبىر قاپ ۇن ساتىپ الىپ نان سالۋ جانە ەتتەن گورى ماكارون، ۆەرميشەل قۋىرىپ جەۋ ءتيىمدى. اششى دا بولسا، مويىنداۋ كەرەك، بۇل راس. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ۇن جانە ۇن ونىمدەرىن وندىرەتىن وتاندىق كاسىپورىندارعا مەملەكەت جەڭىلدىكتەر بەرۋ جاعىن قولعا الۋ كەرەك. ول ءۇشىن اتالمىش كاسىپورىندارى بەلگىلى ءبىر سالىقتاردان بوساتىپ، «سەن ءونىم باعاسىن قىمباتتاتپايسىڭ، ال ءبىز ساعان مىناداي جەڭىلدىكتەر ۇسىنامىز» دەگەن كەلىسىمدەرگە كەلۋ كەرەك. قاراپايىم حالىقتىڭ جايىن ويلاساق، باعانى وسىرمەۋ تۋرالى ارنايى كەلىسىمدەر جاسالعانى ابزال. وتاندىق ونىدىرىسكە مەملەكەت تاراپىنان تيىسىنشە جەڭىلدىكتەر جاسالعاندا، ىشكى نارىقتا باعانى نەگىزسىز ءوسىرۋ بولمايدى» دەيدى قارجىگەر ارمان مۋسين.
قارجىگەردىڭ بۇل ءسوزىن ەكونوميست-عالىم اتامۇرات شامەنۇلى دا قولداپ وتىر.
«2015 جىلى «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن ايدارمەن سۋپەرماركەتتەردىڭ ءبىر بولىگىندە تەك قانا قازاقستاندىق ونىمدەردى ساتاتىن بۇرىشتار اشىلدى. بۇل اكتسيا وتاندىق ءونىمنىڭ جارناماسىن اجەپتاۋىر اسىرعان بولاتىن. بىراق بۇل جوبانىڭ سوڭى اياقسىز قالىپ كەتتى. بىزگە وسىنداي ناقتى جوبالار كەرەك. قازاقستاندا جاسالعان ونىمدەرگە ارنالعان مەملەكەتتىك دۇكەندەر اشىلىپ، ونداعى ءونىم دەلدالدارسىز تىكەلەي زاۋىتتاعى باعاسىمەن سول دۇكەندەرگە جەتكىزىلىپ وتىرسا، ءونىم باعاسى دا قالتا كوتەرەدى. بۇل ءۇردىس حالىققا دا، وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە دە قولايلى بولار ەدى. بۇدان سوڭ وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە سۋبسيديا ماسەلەلەرىندە قاعازباستىلىققا جول بەرىلمەسە، ول دا ۇلكەن كومەك بولار ەدى. بولاشاقتا ىشكى نارىقتا قىمباتشىلىق بولا بەرمەۋ ءۇشىن، بىزگە وسىنداي قادامدارعا بارۋ كەرەك»،- دەدى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اتامۇرات شامەنوۆ.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
