شەبەرلەر اۋىلى – شەبەرلەر مەكەنى. ساۋساعىنان بال تامعان، تەمىردەن ءتۇيىن تۇيگەن حاس شەبەرلەردى ىزدەسەڭىز، «كوكشوقى» اۋىلىنا ات باسىن بۇرىڭىز. ءومىرىن قولونەرگە ارناعان مۇحتار ناۋرىزباەۆتى وسى «كوكشوقىداعى» شەبەرحاناسىنان تاپقان ەدىك. ويۋ-ورنەكپەن ايشىقتالعان قاڭجاردىڭ بەتىنە كۇمىس قاقتاپ جاتقان مۇحتار اعا بىزگە قولونەر تۋرالى سىر شەرتتى.
– مۇحتار اعا، ءوزىڭىزدى قىسقاشا تانىستىرىپ وتسەڭىز…
– تۋعان جەرىم – قىزىلوردا وبلىسىنا قاراستى تەرەڭوزەك قىستاعى. 1989 جىلى ونەر قۋىپ الماتى قالاسىنا كەلدىم. كوركەم سۋرەت ۋچيليششەسىنە قۇجات تاپسىرىپ، وعان تۇسە الماي قالدىم. 1990-شى جىلى جاز مەزگىلىندە شەبەرلەر اۋىلىنا كەلىپ تۇراقتادىم.
– قانداي بۇيىمدار جاساۋعا بەيىمسىز؟
– نەگىزىنەن اعاش بۇيىمدارىن جاسايمىن. ماسەلەن، مۋزىكالىق اسپاپتار، ءۇي جيھازدارى دەگەن سەكىلدى. ارا-اراسىندا تەمىرمەن دە، تەرىمەن دە جۇمىس ىستەي بەرەمىن. نەگە سۇرانىس بولسا، كۇشتى سوعان جۇمساۋ كەرەك ەمەس پە؟
– قازىرگى تاڭدا نەندەي زاتتارعا سۇرانىس باسىم بولىپ وتىر؟
– قىستاي شىبىن اۋلاپ جەپ، تالعاجاۋ ەتتىك. كوكتەمگە قاراي ازىن-اۋلاق سۇرانىس بولا باستادى. دەگەنمەن، ونىڭ ءوزى بۇرىنعىداي ەمەس. بۇرىن مۇرنىمىزدان شاڭشىلىپ ۇلگەرمەي جاتۋشى ەدىك. داعدارىستىڭ اسەرى شەبەرلەرگە سەزىلىپ جاتىر. قالتالى ازاماتتار اقشانىڭ بەتىنە قاراماي زەرگەرلىك بۇيىمداردى جاساتا بەرەتىن. قازىر ساۋدالاسادى. ساۋدالاسقاننىڭ كوبى بۇرىلىپ كەتىپ قالادى.
– شەبەرلىك ونەر سىزگە كىمنەن دارىعان؟
– اكەم حاس شەبەر بولاتىن. ۇيدە نەشە ءتۇرلى قۇرال-سايماندار تولىپ تۇراتىن. ناعاشىلارىمىز دا قاراجاياۋ بولماعانعا ۇقسايدى. ناعاشى اعالارىمىزدىڭ جاساعان عاجايىپ دۇنيەلەرىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك.
– قانشا جاسىڭىزدان باستاپ تۇبەگەيلى شەبەرلىك ونەرگە بەت بۇردىڭىز؟
– بالا كەزىمدە سۋرەتتى جاقسى سالاتىنمىن. كەيىن تاستاپ كەتتىك. كوپ جىلدار بويى ەلدە كۇرىش تاسىپ، شوپىر بولىپ جۇمىس ىستەدىم. 30 جاسىمنان بەرى قولونەردىڭ ىستىعى مەن سۋىعىنا ءتوزىپ كەلەمىن.
– شەبەرلەر اۋىلىندا تۇرۋ سىزگە قانشالىقتى ءتيىمدى بولدى؟
– ءوزىڭ بىلمەگەندى وزگەلەردەن سۇراپ الاسىڭ. جىگىتتەر بىرىنەن-ءبىرى ۇيرەنىپ جاتادى.
– باسەكەلەستىك تە بار شىعار؟
– باقاستىق-باسەكەلەستىك قاي كەزدە دە بولعان، بولا بەرمەك تە. ءتىپتى ءماشھۇر لەوناردو دو ۆيچي مەن مەكيلاندجەلو دا ءبىر-بىرىمەن قاستاسىپ، باسەكەلەسىپ وتكەنى سىزگە ايان. ەۋروپادا شەبەرلەردىڭ ءبىر جەرگە شوعىرلان مەكەنى جوق. ويتكەنى ولاردىڭ باستارى سىيمايدى. داعىستانداعى ايگىلى كۋباچيدە بىرنەشە عاسىر بويى تەك ونەر ادامدارى تۇرىپ كەلەدى. وسىنداي اۋىلدار رەسەيدە اتام زاماننان بەرى بار.
– كۋباچي زەرگەرلەرى سىزدەردەن نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
– قازاق زەرگەرلەرى تەمىرگە ءتۇزۋ جانە كولدەنەڭ ايقىش-ۇيقىش ەتىپ سىزىقتار ءتۇسىرىپ، ونىڭ بەتىنە كۇمىس قاقتايدى. كۋباچيلىك ءادىس بويىنشا، ءتۇزۋ سىزىقتى تەرەڭ قىلىپ قازىپ، سوعان اشەكەيدى قاعىپ تاستايدى. ءار جەردىڭ ونەرى ءارتۇرلى عوي.
– مۋزىكالىق اسپاپ شاباتىن ادامنىڭ ءوزى دە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە مۋزىكادان حابارى بولۋى كەرەك شىعار…
– ءوزىم دومبىرا جاساسام دا، ونى تارتۋلى بىلمەيمىن. نەشە جىلدىق تاجىريبە بەكەر ەمەس، ارينە. دىبىستىڭ قايتكەندە جاقسى شىعاتىنىن بىلەمىن. گاپتىڭ ءبارى – بەتتاقتايدا. قۇلاقكۇيىنىڭ دۇرىس تۇرۋى دومبىرا مويىن بەتىنىڭ تۇزۋلىگىنە بايلانىستى.
– كەيدە دىبىس زور شىعادى دەپ دومبىراعا قوسىمشا تەسىك جاساپ جاتادى. سول كەرەك پە؟
– ەش قاجەتى جوق نارسە. تەسىك بولسا دا، بولماسا دا دومبىرا دىبىسى وزگەرمەيدى.
– دومبىرا قانداي اعاشتان جاسالادى؟
– قاراعايدان دا، شىرشادان دا شابا بەرەمىز. ەۋروپالىق ايگىلى سكريپكاشىلارى بافعىدا ءبىزدىڭ جەردىڭ شىرشالارىن مۋزىكالىق اسپاپتارىنا پايدالانعان ەكەن.
اڭگىمەلەسكەن ارمان سەرىكۇلى
