قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 1 ءبولىمى، 1 بابىندا بىلاي دەلىنگەن: قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىردى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى.
دەمەك، زايىرلىلىق پەن ادام قۇقىقتارى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن يگىلىگىنىڭ ماڭىزدى تىرەگى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان، ازاماتتار كەز كەلگەن ءدىندى قابىلداي الادى. مەملەكەتىمىزدىڭ زايىرلىلىعىنىڭ ارقاسىندا وركەندەۋگە دە كوپتەگەن جولدار اشىلىپ جاتىر. ويتكەنى، تاريحقا كوز جۇگىرتسەك كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ابسوليۋتتىك تەوكراتيالى مونارحيالىق باسقارۋ جۇيەسى بولعاندىعى وركەندەۋگە كەسىرىن تيگىزگەن. بۇل ەندى بولەك اڭگىمە...
وكىنىشىكە وراي، كونستيتۋتسيامىزدا زايىرلىلىققا اسا كوڭىل بولىنگەنىمەن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا ارتقا تارتاتىن فاكتورلار كەزدەسەدى. سولاردىڭ ءبىرى حاليفاتتى اڭساۋشى ءدىني توپتار. جاسىراتىنى جوق، ءداستۇرلى دىنشىلدەردىڭ ءبارى تەوكراتيالىق مەملەكەتتىڭ بولعانىن قالايدى. ياعني، زاڭ رەتىندە شاريعاتتى قولداناتىن ەلدى.
شاريعات دەگەنىمىز نە؟ شاريعات - قۇران مەن سۇننەتتەر ارقىلى پىسىقتالعان نۇسقاۋلار جيىنتىعى. ەلىمىزدە زاڭ رەتىندە شاريعات قاراستىرىلسا، ءبارىمىز قۇران مەن سۇننەتتى ۇستانۋىمىز كەرەك دەگەن ءسوز.
سوندىقتان شاريعي تالاپتارعا ساي مەملەكەت قۇرۋ زايىرلىلىققا، حالقىمىزدىڭ قول جەتكىزگەن بوستاندىعىنا، دەموكراتياعا قايشى. ويتكەنى، ءداستۇرلى ءسۇننيزم مەن شيزم اراب-پارسى مادەنيەتى بولىپ تابىلادى، بۇل رەاكتسيوندى داستۇرلەردە ايەل ادامنىڭ ابىرويى مەن قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ ورنىنا اياققا تاپتايدى، زينا جاساعان ادامدى تاسپەن اتۋ جازاسىنا كەسەدى، وزگە كوزقاراستىلاردى كاپىر سانايدى، وركەنيەتتى ەلدەرگە ءتان ومىرلىك قاعيداتتاردى تەرىسكە شىعارادى. مۇنداي شاريعي مەملەكەتتە قايداعى بوستاندىق؟ بىزگە مۇنداي باسقارۋ جۇيەسى كەرەك ەمەس.
اقيقاتىندا شىنايى جاراتۋشىعا سەنىم ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى سياقتى كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىقتاردى قولدايدى.مونوتەيستىك دۇنيەتانىم ادىلەتتىلىك، ادام قۇقىعى، زايىرلىلىق، بوستاندىق سياقتى قۇندىلىقتاردى بيىك قويادى. مونوتەيستىك دۇنيەتانىم ءداستۇرلى دىندەردە بولاتىن زورلىق پەن ۇيىمداسقان ابىزدىق ينستيتۋت جۇيەسىنە ءۇزىلدى-كەسلدى قارسى.
الايدا، ەلىمىزدە حاليفاتتى اڭسايتىن، شاريعي تالاپتارعا ساي مەملەكەتتى قۇرعىسى كەلەتىندەر وتە كوپ. وسى كوزقاراس بويىنشا قازاق جاستارى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەسەم ارتىق كەتپەسپىن. بۇل قازاقستاندا تامىرى كەڭ جايىلعان قاۋىپتى سەكتالاردىڭ تۇسىنىگى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىنە بارساندا سوپى -سالافيلەر ۇستاناتىن ءدىني-ساياسي تانىم مەن شۇكىر-تاۋبەشىل بولعىسى كەلەتىندەردىڭ سانى كۇننەن-كۇنگە كوبەيۋدە. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا «شيركستان» دەگەن لاقاپ ەسىم دە قويعان. بۇل قۇپيا ەمەس، تەك قانا اششى شىندىق. وسىنداي تۇسىنىكتەر ەلىمىزدە وشپەندىلىك پەن ءدىني توزىمسىزدىك تۋعىزىپ وتىر.
مىنە، وسىنداي دىنشىلدەر تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ شاريعي تالاپتارعا ساي حاليفات بولعانىن اڭسايدى. بۇنىڭ ءبارى سىرتتان كەلگەن جاۋلاردىڭ قازاق جاستارىنىڭ اراسىنا سالىپ وتىرعان ىرىتكىسى دەۋگە بولادى. قازاق جاستارى شەت ەلدەن (پاكىستان، ارابيا، مىسىر،تۇركيا ت.ب) وقىپ كەلگەندەردىڭ ۋاعىزىن تىڭداپ ، ءدىني ەمەس پاندەردى ءدۇنياۋي دەپ ەسەپتەپ، عىلىم- بىلىمگە كوڭىل بولمەي، ماعىناسىز «ۋاعىزداردى» تىڭداپ ءومىر سۇرۋدە.
ءالى كۇنگە دەيىن رينات زاينۋللليننىڭ (ايگىلى ءسالافي ۋاعىزداۋشى) حاليفات جونىندە ايتقانى ەسىمدە. قاسىنداعى ەرۋشىلەردىڭ ءبىرى سۇراق قويعان ەدى:
- حاليفاتتىڭ قۇرىلۋىنا ۇمىتتەنۋگە بولا ما؟
- ارينە بولادى، بىراق، سەندەر ءالى دايىن ەمەسسىڭدەر. سەبەبى، مىنا كوشەلەردەگى باعدارشامداردى الىپ تاستاساق، كولىكتەرمەن جۇرە الماي قالاسىندار عوي. سوندىقتان حاليفات قۇراتىن بولساق، باعدارشامسىز جۇرە الاتىنداي بولۋعا دايىندالۋ كەرەك، - دەگەن ەدى.
نە دەگەن ساندىراق دەسەڭىزشى. باعدارشامسىز كۇنىمىز نە بولماق سوندا؟ الدە، سوپىلار مەن سالافتار باعدارشامنان دا مىقتى تەحنيكا ويلاستىرۋدى ايتتى ما ەكەن؟
قۇدايعا شۇكىر، ايتەۋىر ەسىك الدىمىزدا ەشكىم زيناقورلارعا تاس اتىپ، ۇرىنىڭ قولىن كەسىپ جازالاپ جاتقان جوق. دەمەك، ءالى ەشتەڭە دە كەش ەمەس. بىزدەر ءالى دە تۇگەلدەي زايىرلى، ءسوز بوستاندىعى بار، مادەني قۇندىلىقتارى بار، عىلىم مەن فيلوسوفياسى دامىعان، ادام قۇقىعى قورعالعان، اسكەرى مىقتى، دامىعان پروگرەسسيۆتى ەلدەردىڭ قاتارىندا بولاتىن، ەكونوميكاسى تىعىرىققا كىرمەيتىن، داعدارىستاردان وڭاي قۇتىلاتىن، الىپ دەرجاۆالارمەن باسەكەلەسۋگە قابىلەتى جەتەتىن، حالقى ەلدىڭ بولاشاعىنا سەنەتىن مەملەكەت قۇرا الامىز.
قازاقستان نەلىكتەن راتسيونالدى اقىل-ويدى ۇستاناتىن زايىرلى، دەموكراتيالىق ەل بولا المايدى؟ ارينە، بولا الادى. ول ءۇشىن تەك قانا ءپوزيتيۆتى - راتسيونالدى پرينتسيپتەردى ۇستانۋ قاجەت. شاريعي تالاپتارعا ساي جۇيەسى بار مەملەكەتتەرگە قاراعاندا ءبىزدىڭ ەلدە مودەرنيستىك ۇعىمدار كەڭ تارالعان. بۇل ءبىزدىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى جەتىستىگىمىز.
ءبارىمىز ۇيىمشىل بولساق، ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكسەك، زايىرلى جانە سانالى بولساق، جالعىز جاراتۋشىنىڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى ءتۇسىنىپ مويىنداساق، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن نىعايتساق، جەمقور نەمەسە قۇلدىق ساناعا شاقىراتىن ويدان شىعارىلعان دىندەردەن ادا بولساق، دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەن الاش ارىستارى اڭساعان مەملەكەتتى وڭاي قۇرا الامىز. سول ءۇشىن شاريعات- حاليفات دەگەن شۇكىرشىل-تاۋبەشىل ورتاعاسىرلىق ۋتوپيالىق ءدىني-ساياسي ساناعا جول بەرمەيىك !
تۇراربەك قۇسايىنوۆ،
"دەموس" قب توراعاسى
