- ادەتتى «ونەر — باسقا قونعان باق» دەپ جاتادى ەمەس پە؟! بۇل رەتتە ءسىز ءداستۇرلى ءان سالاسىنا قالاي كەلدىڭىز؟ ءداستۇرلى ءان ونەرىنە دەگەن قۇمارلىق قاي كەزدە وياندى؟ اڭگىمەنى ونەرگە دەگەن العاشقى قادامىڭىزدان باستاساق…
- جالپى، اكە-شەشەم ونەردى جاقسى كورەتىن، ونەرگە جانى جاقىن جاندار بولاتىن. كىشكەنتاي كەزىمنەن ءان سالاتىنىم ەسىمدە. راديودان تىڭداعان اندەردى جاتتاپ الىپ، سونى ۇمىتىپ قالماس ءۇشىن قايتا-قايتا ورىنداپ، الەككە تۇسەتىن كەزدەرىم بۇل كۇندەرى، مىنە، ەستەلىككە اينالدى. نەگە ەكەنىن قايدام، ەس بىلگەننەن ءداستۇرلى اندەردى ايتۋعا اۋەس بولىپپىن. اسىرەسە، ءۇيدىڭ بىتپەيتىن تىرلىگىنەن قاشىپ، كەيدە ەسىكتىڭ الدىندا وسكەن جۇگەرىنىڭ اراسىنا جاسىرىنىپ الىپ، راديودان ەستىگەن اندەرىمدى بەينەبىر ساحنادا تۇرعانداي ورىندايتىنمىن. بالالىق قوي، «جۇگەرىنىڭ اراسىنا تىعىلسام، قايدا ەكەنىمدى ەشكىم بىلمەيدى» دەپ ويلايتىن بولۋىم كەرەك، ايتپەسە داۋىسىمدى ۇيدەگىلەر ەستيدى ەمەس پە؟! قولىمنان ءتورت بۇرىشتى اباي دومبىراسى تۇسپەيتىن ەدى. كەيىننەن اتا-انام ماعان ماندولين، سىرناي الىپ بەردى. بىرنەشە مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناپ ۇيرەنۋ ارقىلى اندەرىمدى دە دامىتا ءتۇستىم. قازىرگى كەزدە تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ءداستۇرلى اننەن ءدارىس بەرەمىن.
- تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا شاكىرت تاربيەلەپ جۇرگەن تالعامپاز مامانداردىڭ ءبىرىسىز. ءداستۇرلى ءاننىڭ دارىپتەۋشىسى رەتىندە شاكىرتىڭىزدىڭ تال بويىنا ءبىرىنشى كەزەكتە نەنى سىڭىرۋگە تىرىساسىز؟
- «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەن عوي. دارىندى دا تالانتتى جاستاردىڭ تالابىن ۇشقىرلاي تۇسۋدە ءوز بىلگەنىمدى ۇيرەتۋدەن جالىققان ەمەسپىن. ءداستۇرلى ءاننىڭ كولەڭكەدە قالىپ قويماي، داۋىردەن داۋىرگە جەتۋىنە جەتەكشى ءرول اتقاراتىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، ارينە، انشىلەر. سوندىقتان دا ءاربىر ءانشى حالىق ءانىنىڭ تەرەڭ فيلوسوفيالىق مازمۇنىن ءتۇسىنىپ ورىنداعاندا عانا تىڭدارمانىنا تابيعي قالپىندا جەتكىزە الماق.
ونەر اكادەمياسىندا ءدارىس بەرگەنىمە 10 جىلدان اسا ۋاقىت بولىپتى. بۇعان دەيىن قۇرمانبەك جانداربەكوۆ اتىنداعى جەتىساي قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا ءانشى-اكتريسا بولىپ جۇمىس جاسادىم. سول جەردە اكتەرلىك شەبەرلىگىم مەن انشىلىك ونەرىمدى قاتار الىپ جۇرە وتىرىپ، 1996 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى اتاعىن الدىم.
- شاكىرتتەرىڭىز كوپ پە؟
- تاربيەلەپ جۇرگەن 30-عا جۋىق شاكىرتىمنىڭ قاي-قايسىسىمەن بولسا دا ماقتانا الامىن. شاكىرتتەرىمنىڭ ءبارى تالانتتى، ءبارى دارىندى. مەرەكە كەزدەرىندە رەسپۋبليكا الاڭىندا ونەر كورسەتۋگە الىپ شىعامىن. شاكىرتتەرىمنىڭ ورىنداۋىنداعى بىرنەشە ءاندى قازاق راديوسىنا دا جازدىردىم.
جالپى، ءبىزدىڭ ونەر اكادەمياسى تالاپكەرلەردى 48 ماماندىق بويىنشا دايىندايدى. وسىنداعى باسقا فاكۋلتەتتە وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرازى ارنايى كەلىپ، ءداستۇرلى اندەردەن قوسىمشا ساباق الادى. مەنىڭ ماماندىعىمنىڭ قيىندىعى سول، مۋزىكادان ەش حابارى جوق ستۋدەنتتەرگە ۋاقىت ءبولىپ، بارلىعىن باسىنان باستاپ ۇيرەتەمىن. ول ستۋدەنتتەردىڭ ماماندىعى باسقا بولعاندىقتان، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ دە وڭاي ەمەس. بۇرىن دومبىرانى قولىنا الىپ كورمەگەن ستۋدەنتتەرگە «مىناۋ دومبىرا. ىشەگى، تيەگى، قۇلاعى بولادى» دەپ بەينەبىر ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بالاسىنا الىپپەدەگى ارىپتەردى ۇيرەتىپ وتىرعانداي مۇقيات تانىستىرامىن. كىتاپحاناعا بارىپ، قالاعان ءاننىڭ ءماتىنىن جاتتاپ كەلۋدى تاپسىرامىن. سودان اۋەنىن دومبىرامەن سۇيەمەلدەۋدى ۇيرەتەمىن.
مەنى قۋانتاتىنى — سوڭعى جىلدارى جاستاردىڭ اراسىندا باسقا ماماندىقتى تاڭداعان ستۋدەنتتەردىڭ ءداستۇرلى ءاندى ۇيرەنۋگە تالپىنىپ، قىزىعۋشىلىعى ارتقانى. مۇنىڭ ءوزى ەل ءىشىن بىلاي قويعاندا، اسىرەسە جاس بۋىن اراسىندا ءتول ونەرىمىزگە دەگەن ىنتا-ىقىلاس ارتىپ، ونى زەرتتەپ، زەردەلەۋگە، ياكي ءوزىن-ءوزى تانۋعا دەگەن ۇمتىلىستىڭ بەلەڭ العانىن بايقاتسا كەرەك.
- قازىرگى كەزدە ءداستۇرلى اندەردەن گورى، ەسترادالىق اندەر كوپ شىرقالىپ ءجۇر. بۇل انشىلەردىڭ تاڭداۋىنان با، الدە تىڭدارمان قاۋىمنىڭ قالاۋىنان با، قالاي ويلايسىز؟
- قازىرگى جاستاردىڭ كوبى باتىسقا ەلىكتەيتىنى ءمالىم. دەسەك تە، ورتا جانە اعا بۋىن وكىلدەرى ءداستۇرلى اندەردى اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلىكپەن تىڭدايتىنى راس. مەنىڭ ويىمشا، وسى كۇنى ەكەۋىنىڭ ۇلەسى تەڭەسكەن سياقتى. ءبىراز جىل بۇرىن ءداستۇرلى انگە كوڭىل بولىنبەي قالعان سەكىلدى ەدى. بۇگىنگى تاڭدا ەسترادالىق انمەن قاتار، ءداستۇرلى ءاننىڭ دە الار ورنى ايقىندالعان سەكىلدى. كەيدە ەكەۋىنىڭ ءبىر ارناعا توعىسىپ جاتقانىن دا كورۋگە بولادى. وسىدان 20 جىلداي بۇرىن العاش رەت روزا رىمباەۆا كونتسەرتىندە ەسترادالىق ءاندى دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ شىققان ەدى. سودان بەرى بۇل ادەمى ءۇردىس ۇزىلمەي، جاراسىمدى جالعاسىن تاپقان جايى بار. وعان نۇر-مۇقاسان، مەيرامبەك بەسباەۆ جانە باسقا دا انشىلەردىڭ ەسترادالىق اندەردى دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ ايتىپ جۇرگەنى دالەل.
سول ارقىلى حالىقتىڭ ءداستۇرلى انگە دەگەن سۇرانىسى ارتىپ، جاس تىڭدارمانداردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسكەنى انىق.
- ءداستۇرلى اندەر ارقا، جەتىسۋ، وڭتۇستىك، باتىس مەكتەپتەرى بولىپ بولىنەتىنى بەلگىلى. سولاردىڭ ءوزارا ايىرماشىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالا كەتسەڭىز.
- ارقا مەكتەبىنىڭ اندەرى جوعارى داۋىستى قاجەت ەتەدى، اسقاقتاتا ايتىلادى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، سوزىڭقى كەلەدى. باتىس مەكتەبىنىڭ اندەرىن شابىتپەن، ءۇستى-ۇستىنە باستىرتا وتىرىپ ايتادى. ال وڭتۇستىكتە وسى ەكەۋىنە دە ءتان، ورتاق ماقاممەن ورىندالادى.
جالپى، ءداستۇرلى اندەردى وسىنداي مەكتەپتەرگە ءبولىپ جاتادى. بىراق ءوز باسىم بۇعان قارسىمىن. ونىڭ تەك ايتىلۋ ەرەكشەلىكتەرى بولماسا، بارلىعى دا قازاقتىڭ اندەرى، بارلىعى دا بۇكىل حالقىمىزعا ءتان ورتاق رۋحاني قازىنا!
ءداستۇرلى اندەر دەگەنىمىز اتادان بالاعا جەتكەن ۇلتتىق قۇندىلىق قوي. ونى ءبىر-بىرىنەن بولە-جارا قاراۋدىڭ ەش قيسىنى جوق. ويتكەنى ءداستۇرلى ءان — تامىرىن تىم تەرەڭنەن تارقاتار ۇلتتىق ونەردىڭ اجىراماس ءبىر تارماعى. ءوزىم ساباق بەرەتىن شاكىرتتەرىمە دە سولاي تۇسىندىرەمىن.
- ءداستۇرلى اندەردىڭ ناسيحاتتالۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- وزدەرىڭىزگە دە ءمالىم، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا قارشىعا احمەدياروۆتىڭ باستاماسىمەن الماتىداعى وقۋشىلار سارايىندا 600 دومبىراشىنىڭ قاتىسۋىمەن كۇي كەشى وتكەنى. وتە تارتىمدى دا كىسى سۇيسىنەرلىك جوبانى جۇزەگە اسىرعان «نۇر وتان» حدپ جاستار قاناتىنىڭ «زاڭعار» شىعارماشىلىق بىرلەستىگى بولاتىن. بۇل مادەني شارا كوپشىلىكتىڭ زور ىقىلاسىنا يە بولعانى شىندىق.
الايدا سول كەزدەرى سوناۋ 1957 جىلدان كەيىن قولعا الىنعان وسىنداي اۋقىمدى شارانىڭ وتەتىن ورنىن بىرنەشە مارتە اۋىستىرىپ، جۇرتتى ابىرجىتكەندەرى جانعا باتتى. شەتەلدەن كەلەتىن كەز كەلگەن انشىگە ساحنامىزدى سايلاپ، ءبارىن ساقاداي ساي ازىرلەپ قويامىز، ال ەندى ءوزىمىزدىڭ ءتول ونەرىمىزگە كەلگەندە وسىلاي نەمقۇرايلىلىق تانىتقانىمىز كورەر كوزگە ىڭعايسىز تىرلىك. دەگەنمەن، سوڭعى جىلدارى ءداستۇرلى اندەردى ناسيحاتتاۋعا قاتىستى ءبىراز جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر، كوڭىل قۋانتادى.
ەل بار دا، حالىق بار دا ءداستۇرلى ءان ەشقاشان ۇمىتىلمايدى، ءمانىن دە ماڭىزىن دا جويمايدى. سەبەبى ول — جىلدار قاپتالىندا حالىقتىڭ قىم-قۋىت تىرشىلىكتىڭ تۇيتكىلدەرىنەن تۇيگەن وي تۇجىرىمى، جىرمەن بەكەمدەلگەن وزىندىك ءبىر تەرەڭ ءمانى بار ومىرلىك قاعيداسى، ياكي توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى انمەن ادىپتەلىپ، كەڭ دالانى شارلاعان ۇلى فيلوسوفيالىق تۋىندى.
جەر-جەردەگى وتانداستارىمىز وسى ءداستۇرلى انگە سۋساپ وتىر. ولار قازاق راديوسىن ءسۇيىپ تىڭدايدى. مەن قازاق راديوسىمەن جاقسى بايلانىستامىن. راديوعا، ءتىپتى «ماعان مىناداي ءانشى نەمەسە ءان ۇنايدى» دەپ حات جولداپ تا جاتاتىنىن ءبىلىپ، قايران قالدىم. جالپى، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارىداي شاشىراپ كەتكەن قانداس باۋىرلار اراسىندا ءداستۇرلى ءان ۇلكەن سۇرانىسقا يە.
- الگىندە «1957 جىلى وتكىزىلدى» دەگەن اڭگىمە ايتىپ قالدىڭىز. كىمدەر وتكىزگەن ەكەن؟
- ەستۋىم بويىنشا، قازىرگى اتىراۋ وبلىسىنىڭ ستاديونىندا مىڭنان استام دومبىراشى ءبىر مەزگىلدە بىرگە كۇي شەرتكەن ەكەن. ونى ۇيىمداستىرعان اتاقتى نۇرعيسا تىلەنديەۆ پەن سەيىلحان قۇسايىنوۆ دەيدى كوزكورگەندەر. كەرەمەت ەمەس پە! ەندى سول ءۇردىستى اراعا ۇزاق جىلدار سالىپ قارشىعا اعامىز قايتا جاڭعىرتقانى ءمالىم. كوزى ءتىرى بولعاندا قارشىعا اعا دومبىرانى، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرىن، كۇيدى ناسيحاتتاۋعا بايلانىستى ءالى تالاي تاڭداي قاقتىرار مادەني شارالاردىڭ ۇيتقىسى بولار ما ەدى؟! كەيبىر باسىلىمدارعا بەرگەن سۇحباتىندا جوسپارلارىنىڭ شەت جاعاسىن دا شىعارعان بولاتىن. ويىن جۇزەگە اسىرا الماي كەتتى. دەگەنمەن قارشىعا اعانىڭ باستاماسى اياقسىز قالمايتىنىنا سەنگىمىز كەلەدى، ويتكەنى ۇلتتىق ونەردى دارىپتەيتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى.
ۇلبوسىن ايتولەن
نازەركە يناقىنوۆا «ايقىن».
