- Ádetti «Óner — basqa qonǵan baq» dep jatady emes pe?! Bul rette siz dástúrli án salasyna qalaı keldińiz? Dástúrli án ónerine degen qumarlyq qaı kezde oıandy? Áńgimeni ónerge degen alǵashqy qadamyńyzdan bastasaq…
- Jalpy, áke-sheshem ónerdi jaqsy kóretin, ónerge jany jaqyn jandar bolatyn. Kishkentaı kezimnen án salatynym esimde. Radıodan tyńdaǵan ánderdi jattap alyp, sony umytyp qalmas úshin qaıta-qaıta oryndap, álekke túsetin kezderim bul kúnderi, mine, estelikke aınaldy. Nege ekenin qaıdam, es bilgennen dástúrli ánderdi aıtýǵa áýes bolyppyn. Ásirese, úıdiń bitpeıtin tirliginen qashyp, keıde esiktiń aldynda ósken júgeriniń arasyna jasyrynyp alyp, radıodan estigen ánderimdi beınebir sahnada turǵandaı oryndaıtynmyn. Balalyq qoı, «júgeriniń arasyna tyǵylsam, qaıda ekenimdi eshkim bilmeıdi» dep oılaıtyn bolýym kerek, áıtpese daýysymdy úıdegiler estıdi emes pe?! Qolymnan tórt buryshty Abaı dombyrasy túspeıtin edi. Keıinnen ata-anam maǵan mandolın, syrnaı alyp berdi. Birneshe mýzykalyq aspaptarda oınap úırený arqyly ánderimdi de damyta tústim. Qazirgi kezde Temirbek Júrgenov atyndaǵy Óner akademııasynda dástúrli ánnen dáris beremin.
- Temirbek Júrgenov atyndaǵy qazaq ulttyq óner akademııasynda shákirt tárbıelep júrgen talǵampaz mamandardyń birisiz. Dástúrli ánniń dáripteýshisi retinde shákirtińizdiń tal boıyna birinshi kezekte neni sińirýge tyrysasyz?
- «Bulaq kórseń kózin ash» degen ǵoı. Daryndy da talantty jastardyń talabyn ushqyrlaı túsýde óz bilgenimdi úıretýden jalyqqan emespin. Dástúrli ánniń kóleńkede qalyp qoımaı, dáýirden dáýirge jetýine jetekshi ról atqaratyn eń birinshi kezekte, árıne, ánshiler. Sondyqtan da árbir ánshi halyq ániniń tereń fılosofııalyq mazmunyn túsinip oryndaǵanda ǵana tyńdarmanyna tabıǵı qalpynda jetkize almaq.
Óner akademııasynda dáris bergenime 10 jyldan asa ýaqyt bolypty. Buǵan deıin Qurmanbek Jandarbekov atyndaǵy Jetisaı qazaq mýzykalyq drama teatrynda ánshi-aktrısa bolyp jumys jasadym. Sol jerde akterlik sheberligim men ánshilik ónerimdi qatar alyp júre otyryp, 1996 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen artısi ataǵyn aldym.
- Shákirtterińiz kóp pe?
- Tárbıelep júrgen 30-ǵa jýyq shákirtimniń qaı-qaısysymen bolsa da maqtana alamyn. Shákirtterimniń bári talantty, bári daryndy. Mereke kezderinde Respýblıka alańynda óner kórsetýge alyp shyǵamyn. Shákirtterimniń oryndaýyndaǵy birneshe ándi Qazaq radıosyna da jazdyrdym.
Jalpy, bizdiń Óner akademııasy talapkerlerdi 48 mamandyq boıynsha daıyndaıdy. Osyndaǵy basqa fakýltette oqıtyn stýdentterdiń birazy arnaıy kelip, dástúrli ánderden qosymsha sabaq alady. Meniń mamandyǵymnyń qıyndyǵy sol, mýzykadan esh habary joq stýdentterge ýaqyt bólip, barlyǵyn basynan bastap úıretemin. Ol stýdentterdiń mamandyǵy basqa bolǵandyqtan, olarmen jumys isteý de ońaı emes. Buryn dombyrany qolyna alyp kórmegen stýdentterge «Mynaý dombyra. Ishegi, tıegi, qulaǵy bolady» dep beınebir birinshi synyptyń balasyna álippedegi áripterdi úıretip otyrǵandaı muqııat tanystyramyn. Kitaphanaǵa baryp, qalaǵan ánniń mátinin jattap kelýdi tapsyramyn. Sodan áýenin dombyramen súıemeldeýdi úıretemin.
Meni qýantatyny — sońǵy jyldary jastardyń arasynda basqa mamandyqty tańdaǵan stýdentterdiń dástúrli ándi úırenýge talpynyp, qyzyǵýshylyǵy artqany. Munyń ózi el ishin bylaı qoıǵanda, ásirese jas býyn arasynda tól ónerimizge degen ynta-yqylas artyp, ony zerttep, zerdeleýge, ıakı ózin-ózi tanýǵa degen umtylystyń beleń alǵanyn baıqatsa kerek.
- Qazirgi kezde dástúrli ánderden góri, estradalyq ánder kóp shyrqalyp júr. Bul ánshilerdiń tańdaýynan ba, álde tyńdarman qaýymnyń qalaýynan ba, qalaı oılaısyz?
- Qazirgi jastardyń kóbi batysqa elikteıtini málim. Desek te, orta jáne aǵa býyn ókilderi dástúrli ánderdi asa bir súıispenshilikpen tyńdaıtyny ras. Meniń oıymsha, osy kúni ekeýiniń úlesi teńesken sııaqty. Biraz jyl buryn dástúrli ánge kóńil bólinbeı qalǵan sekildi edi. Búgingi tańda estradalyq ánmen qatar, dástúrli ánniń de alar orny aıqyndalǵan sekildi. Keıde ekeýiniń bir arnaǵa toǵysyp jatqanyn da kórýge bolady. Osydan 20 jyldaı buryn alǵash ret Roza Rymbaeva konertinde estradalyq ándi dombyramen súıemeldep shyqqan edi. Sodan beri bul ádemi úrdis úzilmeı, jarasymdy jalǵasyn tapqan jaıy bar. Oǵan Nur-Muqasan, Meırambek Besbaev jáne basqa da ánshilerdiń estradalyq ánderdi dombyramen súıemeldep aıtyp júrgeni dálel.
Sol arqyly halyqtyń dástúrli ánge degen suranysy artyp, jas tyńdarmandardyń qatary kóbeıe túskeni anyq.
- Dástúrli ánder Arqa, Jetisý, Ońtústik, Batys mektepteri bolyp bólinetini belgili. Solardyń ózara aıyrmashylyqtary men erekshelikterine toqtala ketseńiz.
- Arqa mektebiniń ánderi joǵary daýysty qajet etedi, asqaqtata aıtylady. Qarapaıym tilmen aıtqanda, sozyńqy keledi. Batys mektebiniń ánderin shabytpen, ústi-ústine bastyrta otyryp aıtady. Al Ońtústikte osy ekeýine de tán, ortaq maqammen oryndalady.
Jalpy, dástúrli ánderdi osyndaı mektepterge bólip jatady. Biraq óz basym buǵan qarsymyn. Onyń tek aıtylý erekshelikteri bolmasa, barlyǵy da qazaqtyń ánderi, barlyǵy da búkil halqymyzǵa tán ortaq rýhanı qazyna!
Dástúrli ánder degenimiz atadan balaǵa jetken ulttyq qundylyq qoı. Ony bir-birinen bóle-jara qaraýdyń esh qısyny joq. Óıtkeni dástúrli án — tamyryn tym tereńnen tarqatar ulttyq ónerdiń ajyramas bir tarmaǵy. Ózim sabaq beretin shákirtterime de solaı túsindiremin.
- Dástúrli ánderdiń nasıhattalýyna kóńilińiz tola ma?
- Ózderińizge de málim, osydan birer jyl buryn «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń aıasynda Qarshyǵa Ahmedııarovtyń bastamasymen Almatydaǵy oqýshylar saraıynda 600 dombyrashynyń qatysýymen kúı keshi ótkeni. Óte tartymdy da kisi súısinerlik jobany júzege asyrǵan «Nur Otan» HDP Jastar qanatynyń «Zańǵar» shyǵarmashylyq birlestigi bolatyn. Bul mádenı shara kópshiliktiń zor yqylasyna ıe bolǵany shyndyq.
Alaıda sol kezderi sonaý 1957 jyldan keıin qolǵa alynǵan osyndaı aýqymdy sharanyń ótetin ornyn birneshe márte aýystyryp, jurtty ábirjitkenderi janǵa batty. Shetelden keletin kez kelgen ánshige sahnamyzdy saılap, bárin saqadaı saı ázirlep qoıamyz, al endi ózimizdiń tól ónerimizge kelgende osylaı nemquraılylyq tanytqanymyz kórer kózge yńǵaısyz tirlik. Degenmen, sońǵy jyldary dástúrli ánderdi nasıhattaýǵa qatysty biraz jumystar atqarylyp jatyr, kóńil qýantady.
El bar da, halyq bar da dástúrli án eshqashan umytylmaıdy, mánin de mańyzyn da joımaıdy. Sebebi ol — jyldar qaptalynda halyqtyń qym-qýyt tirshiliktiń túıtkilderinen túıgen oı tujyrymy, jyrmen bekemdelgen ózindik bir tereń máni bar ómirlik qaǵıdasy, ıakı toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini ánmen ádiptelip, keń dalany sharlaǵan uly fılosofııalyq týyndy.
Jer-jerdegi otandastarymyz osy dástúrli ánge sýsap otyr. Olar Qazaq radıosyn súıip tyńdaıdy. Men Qazaq radıosymen jaqsy baılanystamyn. Radıoǵa, tipti «maǵan mynadaı ánshi nemese án unaıdy» dep hat joldap ta jatatynyn bilip, qaıran qaldym. Jalpy, álemniń túkpir-túkpirine tarydaı shashyrap ketken qandas baýyrlar arasynda dástúrli án úlken suranysqa ıe.
- Álginde «1957 jyly ótkizildi» degen áńgime aıtyp qaldyńyz. Kimder ótkizgen eken?
- Estýim boıynsha, qazirgi Atyraý oblysynyń stadıonynda myńnan astam dombyrashy bir mezgilde birge kúı shertken eken. Ony uıymdastyrǵan ataqty Nurǵısa Tilendıev pen Seıilhan Qusaıynov deıdi kózkórgender. Keremet emes pe! Endi sol úrdisti araǵa uzaq jyldar salyp Qarshyǵa aǵamyz qaıta jańǵyrtqany málim. Kózi tiri bolǵanda Qarshyǵa aǵa dombyrany, qazaqtyń dástúrli ónerin, kúıdi nasıhattaýǵa baılanysty áli talaı tańdaı qaqtyrar mádenı sharalardyń uıtqysy bolar ma edi?! Keıbir basylymdarǵa bergen suhbatynda josparlarynyń shet jaǵasyn da shyǵarǵan bolatyn. Oıyn júzege asyra almaı ketti. Degenmen Qarshyǵa aǵanyń bastamasy aıaqsyz qalmaıtynyna sengimiz keledi, óıtkeni ulttyq ónerdi dáripteıtin urpaq ósip keledi.
Ulbosyn AITÓLEN
Nazerke INAQYNOVA «Aıqyn».
