الماتى قالاسىنىڭ ورتالىعىنداعى تيميريازەۆ كوشەسى تۋرالى نە بىلەمىز؟ بۇل تۋرالى «الماتى كوشەلەرى» باعدارلاماسىنىڭ جاڭا شىعارىلىمىندا ايتىلادى.
بۇل كوشە وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى قالىپتاسا باستادى. كوكتەم-1, كوكتەم-2 شاعىناۋداندارى سالىنىپ، قالانىڭ وڭتۇستىگى دامىعاندا ول دا كوركەيە ءتۇستى. كوشەگە تابيعات زەرتتەۋشىسى كليمەنت تيميريازەۆتىڭ ەسىمى ءاۋ باستان-اق بەرىلگەن، سودان بەرى وزگەرمەدى. سول كەزدە بۇل ماگيسترالگە جاسىل جەلەكتەر مەن از قاباتتى تۇرعىن ۇيلەر ەرەكشە سيپات بەردى. ودان سوڭ زامان تالابىنا ساي زاڭعار عيماراتتار بوي كوتەرىپ، ماڭىزدى نىساندار سالىنا باستادى.
«كوشە كوركەيىپ كەلەدى، بىراق قانشا وزگەرسە دە تاريحي كەلبەتىن ساقتاپ تۇر. بۇرىن بالا كۇنىمدە وسى ماڭدا ءجيى جۇرەتىنمىن، بالالىق شاعىم وسىندا ءوتتى دەۋگە بولادى. عيماراتتار سالىنىپ، اجارلانا ءتۇستى. دەگەنمەن كوزگە جىلى ۇشىرايتىن، كوپ نارسەنى ەسكە تۇسىرەتىن نىساندار از ەمەس»، – دەدى قالا تۇرعىنى رۋسلان بيسەمباەۆ.
كوشە قالانىڭ وڭتۇستىك بولىگىندە بوستاندىق اۋدانىندا ورنالاسقان. جەلتوقسان كوشەسىنەن باتىسقا قاراي جاندوسوۆ كوشەسىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان جولدىڭ ۇزىندىعى 4550 شاقىرىم. بويىنداعى ماڭىزدى نىساننىڭ ءبىرى - ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى. كوشەگە كورىك بەرىپ تۇرعان زاڭعار عيمارات تا - وسى. 1934 جىلى نەگىزى قالانعان وقۋ ورداسى ءوز قىزمەتىن باستاعان جىلداردان-اق ەل دامۋىنا ۇلەس قوسقان مىڭداعان مامان يەلەرىن دايارلاپ شىعاردى. بىلتىر 90 جىلدىعىن اتاپ وتكەن ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەت تە ستۋدەنتتەرگە جايلى جاعداي جاساپ، جىل ساناپ كوركەيىپ كەلەدى.
الماتىنىڭ كورۋگە تاڭسىق كورىكتى عاجاپتارىنىڭ ءبىرى بوتانيكالىق باق تا تيميريازەۆتىڭ بويىندا ورنالاسقان. رەسپۋبليكا تۇگىل، دۇنيەجۇزىنىڭ وسىمدىك الەمىنىڭ اسا باي قازىنا-قورى وسىندا ساقتالىپ كەلەدى. ودان بولەك، كوشەدە ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى، ساياباقتار، شاعىن سكۆەرلەر ورنالاسقان. سونداي-اق قالا تاريحىنان سىر شەرتەتىن نىسان – اتاكەنت ىسكەرلىك-ىنتىماقتاستىق ورتالىعى.
اتاكەنتتى الماتىلىقتار ءجيى كورمە دەپ تە اتايدى. مۇنداعى پاۆيلوندار سول كەزدە سالىنىپ، ءالى كۇنگە دەيىن مۇندا ءتۇرلى سالا ماماندارى كورمە ۇيىمداستىرادى.
ال 2017 جىلى تيميريازەۆ كوشەسىندە برت جەلىسى ىسكە قوسىلدى. اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋستار جۇيتكىپ، ونداعى جولاۋشىلار لەگى ەداۋىر ارتا ءتۇستى. جول قوزعالىسى جەڭىلدەپ، جۇكتەمە ازايدى.
«بولاشاقتا بۇنداي كوريدورلار كوبەيە بەرەدى. ويتكەنى ءبىز الماتىنىڭ كەپتەلىسىنەن ارىلۋ ءۇشىن سونداي-اق ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ ماقساتىندا، جەكە كولىكتەردىڭ سانىن ازايتىپ قوعامدىق كولىككە باسىمدىق بەرۋىمىز ءتيىس»، – دەدى موبيلدىلىك باسقارماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى دانيار نادىرحانوۆ.
مامانداردىڭ سوزىنشە، تيميريازەۆ بايتۇرسىنوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا اياقتالاتىن برت جەلىسى ەندى شىعىسقا قاراي جەلتوقسان كوشەسىنە دەيىن ۇزارادى. ودان سوڭ تومەن قاراي رايىمبەك داڭعىلىنا دەيىن جەتەدى دەپ جوسپارلانىپتى.
مەگاپوليستىڭ بارلىق اۋدانىندا اباتتاندىرۋ جانە جاڭعىرتۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
ايتا كەتۋ كەرەك، ءۇش جىل ىشىندە الماتىدا 85 جاڭا ورىن قۇرىلىپ، 71 قوعامدىق كەڭىستىك قايتا جاڭارتىلدى. 650 شاقىرىم جول جوندەلىپ، 100 شاقىرىم جاڭا جول سالىندى. 2025 جىلى تاعى 300 شاقىرىمدى ورتاشا جوندەۋمەن قامتىپ، 35 شاقىرىمنان استام جاڭا جول سالۋ جوسپارلانۋدا.
سونداي-اق مەگاپوليستى اباتتاندىرۋ اياسىندا «قاسبەتتەن قاسبەتكە دەيىن» جوباسى شاھاردىڭ 10 كوشەسىندە جۇزەگە اسادى. ولاردىڭ قاتارىندا پۋشكين جانە جىبەك جولى، دوستىق بار. جوبا شەڭبەرىندە تروتۋارلار رەتكە كەلتىرىلەدى، جاسىل جەلەك وتىرعىزىلىپ، تۇرعىن ءۇي اۋماقتارى تۇرلەنەدى.
