جولداعى كەپتەلىس، قارا ءتۇتىن، توزعان كوممۋنالدىق جۇيە. بۇگىن الماتى جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسكەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ شاھاردىڭ نەگىزى پروبلەمالارىن اتاپ، ونىڭ شەشۋ جولدارىن ايتتى. وڭتۇستىك استانانىڭ قاڭتار قاسىرەتىنەن كەيىن تولىق قالپىنا كەلتىرىلگەنىن جانە ونى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن نەگىزگى باعىتتاردى ايقىنداپ بەردى.
الماتى جاستاردىڭ قالاسى. ارمان قۋىپ كەلگەن قىز-جىگىتتەر كوپ. بىراق باسپانا ءبارىنىڭ باس اۋرى. باعاسى قىمبات، جالداۋ اقىسى تىم جوعارى دەدى پرەزيدەنت. سول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەل بولاشاعى جاستارعا جاعداي جاسالۋ كەرەك.
«اكىمدىك جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن-ءۇي سالۋ ءۇشىن ينۆەستورلارعا تارتىمدى بولاتىن ءتيىمدى تاسىلدەر ويلاستىرۋعا ءتيىس. بىراق جالدامالى ۇيلەر تىم قىمباتقا تۇسپەۋى كەرەك. ونداي پاتەرلەر ەڭ الدىمەن، قولجەتىمدى بولۋعا ءتيىس. جالپى، الماتى جاستارى ءۇشىن باسپانالى بولۋ قول جەتپەس ارمان بولماۋى كەرەك. باسىندا باسپاناسى بار جاستاردىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمى ارتادى»،- دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ.
تاعى ءبىر تۇيتكىل – تۇرعىن ءۇي تاپشىلىعى. سول ءۇشىن اكىمدىك باسپانا قۇرىلىسىن جىلدا 10 پايىزعا ۇلعايتۋى كەرەك. بىراق ۇيلەر كورىنگەن جەرگە سالىنباۋى ءتيىس. ويتكەنى جەر تاپشى. عيماراتتار ءبىر-بىرىنە جاقىن. قالانىڭ تىنىسىن تارىلتىپ تۇر. سوندىقتان الماتى زاماناۋي ۋربانيستيكا تالاپتارىنا ساي بولۋى كەرەك دەدى توقاەۆ.
«قالامىز بەتوننان سالىنعان ورمانعا اينالماۋعا ءتيىس. سونداي-اق، الاتاۋدىڭ سامالى قالادا ەركىن ەسۋى قاجەت. بۇل قالانىڭ ەكولوگياسى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قالا سالۋ كەزىندە قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ەمەس، ەڭ الدىمەن، تۇرعىنداردىڭ مۇددەسى ەسكەرىلۋى كەرەك. زاڭدارىمىزدا بۇل جاعداي ناقتى رەتتەلمەگەن. ۇكىمەتكە اكىمدىكپەن بىرلەسىپ، وسى ماسەلەنى پىسىقتاپ، زاڭعا ءتيىستى تۇزەتۋلەر ازىرلەۋدى تاپسىرامىن»،- دەپ اتاپ ءوتتى مەملەكەت باسشىسى.
الماتىنىڭ ورتالىعى ءومىر سۇرۋگە قولايلى. قاجەتتىنىڭ ءبارى بار. ال شەت اۋدانداردىڭ دامۋى كەنجە قالىپ وتىر. الەۋمەتتىك نىساندار جەتىسپەيدى. جۇرت سەرۋەنگە باراتىن ساياباقتار تاپشى. جەر ۇيلەر كوپ سالىنعان. ءتىپتى، قىس ايلارىندا قارا ءتۇتىن قاپتايدى دەدى مەملەكەت باسشىسى.
«اكىمدىكتىڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى – ورتالىق پەن شەتتەگى اۋدانداردىڭ اراسىندا پايدا بولعان وسى تەڭسىزدىكتى جويۋ. قالا – بارىنە ورتاق. سوندىقتان، قالانىڭ يگىلىكتەرى دە بارلىق تۇرعىندارعا بىردەي قولجەتىمدى بولۋعا ءتيىس»،- دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
ماسەلەن قازىر بىرنەشە اۋدان تۇرعىندارى اۋىز سۋعا جارىماي وتىر. 30 مىڭعا جۋىق تۇرعىن تىرشىلىك ءنارىن تاسىپ ىشەدى. سول ءۇشىن اكىمدىككە 3 جىلدا الماتىلىقتاردى 100 پايىز سۋمەن قامتۋ تاپسىرىلدى. كولىك كەپتەلىسى دە كوپتى مەزى ەتكەن ماسەلە. مالىمەتكە ساي كۇنىنە 700 مىڭ ماشينا قالاعا كىرىپ شىعادى. ءسويتىپ الماتىلىقتاردىڭ ۋاقىتى جولدا وتەدى. سوندىقتان توقاەۆ جول-كولىك جۇيەسىن جاڭعىرتىپ، مەترو جەلىسىن ۇزارتۋدى تاپسىردى. ويتكەنى قاپتاعان كولىك ەكولوگياعا دا كەرى اسەر ەتىپ جاتىر.
«قالادا كۇن سايىن اتموسفەراعا تارايتىن قالدىق 125 مىڭ توننا. ونىڭ 55 پايىزىن كولىكتەر، 35 پايىزىن كاسىپورىندار مەن جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارى تاراتادى. جەر ۇيلەردىڭ مۇرجاسىنان دا زياندى قالدىقتار شىعىپ جاتىر. سونداي-اق 2025 جىلعا دەيىن قوعامدىق كولىكتەر دە كوگىلدىر وتىن مەن توققا تولىقتاي كوشەدى. ستانسالارى مەن جەكە سەكتوردى گازعا كوشىرۋ ءىسىن شاپشاڭداتۋ قاجەت»،- دەيدى توقاەۆ.
ەكولوگياسىنا عانا ەمەس ەكونوميكاسىنا دا ءجىتۋ ءمان بەرۋ كەرەك. قازىر الماتى ەل دامۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى. جالپى ىشكى ءونىمنىڭ بەستەن ءبىرىن، بيۋدجەتتىڭ تورتتەن ءبىرىن قامتىپ وتىر. بىراق نەگىزگى كىرىس كولىك، تۇرعىن ءۇي جانە ساۋدا سالالارىنا عانا تيەسىلى. بۇل دۇرىس ەمەس. ەكونوميكانى شۇعىل تۇردە ءارتاراپتاندىرۋ قاجەت.
«ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋ دەڭگەيىنىڭ تومەن بولۋى قالا تۇرعىندارى تابىسىنىڭ ءوسىمىن باياۋلاتادى. قالا «ورتاشا تابىس تۇزاعىنا» ءتۇستى، ودان شىعۋ ءۇشىن قالا ەكونوميكاسىن تۇبەگەيلى ءارتاراپتاندىرۋ قاجەت. وڭدەۋ ونەركاسىبىن، ءتۋريزمدى، IT سەكتورىن جانە كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك»،-دەدى پرەزيدەنت.
پرەزيدەنت ايتقان سالالاردى جەتىلدىرۋ ءۇشىن قالادا ۆەنچۋرلىق قور قۇرىلاتىن بولدى. ونداعى 10 ميلليارد تەڭگە ءتۇرلى ايتي جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جۇمسالماق. ءارى مەملەكەت باسشىسى قالاداعى قاۋىپسىزدىككە دە ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك دەدى. ەلدەگى قىلمىستاردىڭ باسىم بولىگى وسىندا جاسالادى.
قازىر مۇندا 128 مىڭ بەينەباقىلاۋ كامەراسى بولسا، سونىڭ تورتتەن ءبىرى عانا پوليتسيانىڭ جۇيەسىمەن ينتەگراتسيالانعان. سوندىقتان ولاردى ىسكە قوسىپ، باقىلاۋدى كۇشەيتۋ تاپسىرىلدى. قىسقاسى الىپ شاھاردى قاۋىپسىز، ءومىر سۇرۋگە قولايلى قالاعا اينالدىرۋ مىندەتى تۇر. ول ءۇشىن پرەزيدەنت 6 باعىتتى ايقىنداپ بەردى. بۇل قالا دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە سەپ بولادى دەيدى ساراپشىلار.
