ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءدىني احۋالعا بايلانىستى پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن. پرەزيدەنتتىڭ سوزىنەن كەيىن قوزعالىس بار ما؟
پرەزيدەنت سىلتەمە جاساعان دەپۋتات پەن ءدىنتانۋشىنىڭ پىكىرىن بىلدىك.
پرەزيدەنت نە دەپ ەدى؟
القالى جيىندا پرەزيدەنت ءدىني احۋال بويىنشا ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي مەن باسقا دا بىرقاتار قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ پىكىرىن قولداعان بولاتىن.
«ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ ءجۇر. قۇرىلتاي مۇشەلەرى دانيا قىدىرباەۆا جانە ولجاس سۇلەيمەن جات ءدىني اعىمداردىڭ جاستار اراسىندا، اسىرەسە سپورت سالاسىندا ىقپالى كۇشەيىپ بارا جاتقانىن ايتتى. تەرىس اعىمدارعا، قازاقتىڭ بولمىسىنا جات يدەولوگيالارعا توسقاۋىل قويۋ قاجەت ەكەنىنە ەش كۇمان جوق. ەلىمىزدە ءدىن بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرىلگەن. بىراق جۇگەنسىزدىككە، تارتىپسىزدىككە جول بەرۋگە بولمايدى»،- دەگەن پرەزيدەنت توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ءدىننىڭ اسا ماڭىزدى ميسسياسى – ۇلتتى ۇيىستىرۋ.
«ءدىني ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن قۇجاتتار وسى تالاپقا ساي بولۋعا ءتيىس. بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى قاراۋ كەرەك. سونىڭ ىشىندە زاڭنامانى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەپ وتىرۋ وتە ماڭىزدى»، - دەگەن ەل باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتايدا.
«سەڭ قوزعالدى»
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال ءوزىن عانا ەمەس، كوپشىلىكتى الاڭداتىپ وتىرعان دۇنيە ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان دا ول بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ارنايى زاڭ قابىلدانۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
«مەندە پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدا جاساعان اقپاراتىنان باسقا اقپارات جوق. بىراق كەيبىر حابارلارعا قاراعاندا جۋىق ماڭدا ءبىزدىڭ پارلامەنتتىڭ تالقىلاۋىنا بىلتىر ءبىز كوتەرگەن ءدىن ىستەرىنە بايلانىستى زاڭ كەلىپ تۇسەدى دەگەن حابار بار. بىراق ول تۇتاس زاڭ بولىپ كەلە مە، جوق الدە بۇعان دەيىنگى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلەتىن باپ بولىپ كەلە مە، ول جاعىنان حابارىمىز جوق. بىراق پرەزيدەنت پارمەن بەرگەننەن كەيىن سەڭ قوزعالدى دەپ ويلايمىن»، - دەيدى دەپۋتات.
ەرمۇرات باپي ءدىني ماسەلەگە بايلانىستى سوڭعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترىنە بىرنەشە ساۋال قويعانىن ايتادى.
«ماعان بەرىلگەن جاۋاپقا قاراعاندا اتالعان زاڭنىڭ ءتيىستى باپتارىن قولدانىستاعى زاڭدارعا قاراما-قايشى كەلمەس ءۇشىن ساراپتاۋلار جۇرگىزىلىپ جاتىر دەگەن جاۋاپ كەلدى. سەبەبى قانداي زاڭ بولسا دا ازاماتتىق كودەكس سەكىلدى تاعى باسقا دا زاڭدارعا قاراما-قايشى كەلىپ قالماۋى كەرەك. بىلتىر 14 ناۋرىز كۇنى ۇسىنعانبىز، مىنە بۇگىن ناۋرىزدىڭ سوڭى بولدى. سوندىقتان مەن پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىنەن كەيىن ءدىن تۋرالى زاڭدى تالقىلاۋعا سالامىز دەپ ويلايمىن»،- دەيدى ول.
"تەرىس اعىم مەن راديكاليزمگە انىقتاما بەرىلۋى كەرەك"
ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقاننىڭ ايتۋىنشا، بىزدە راديكاليزم دەگەننىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى جوق. سوندىقتان دا ول ءدىن تۋرالى زاڭ قابىلدانسا، بىرنەشە ماسەلەگە نازار اۋدارۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى.
«ءبىز «جات اعىمدار، تەرىس اعىمدار» دەپ ايتامىز. بىراق ولاردىڭ قۇقىقتىق ستاتۋسى بولماعاننان كەيىن مەملەكەت ولارعا قارسى بولىپ، قانشالىقتى كۇرەسەدى دەگەن پوزيتسيا انىقتالماعان. بىزدە وڭالتۋ جۇمىستارى سەكىلدى ءار ءتۇرلى ىستەر جاسالىپ جاتىر. ايتسە دە ول ناقتى ءبىر زاڭعا قايشى ارەكەتكە بايلانىستى جاسالىپ جاتقان ارەكەت ەمەس. تەك قانا ادامگەرشىلىك پەن قۇندىلىقتار تۇرعىسىنداعى جۇمىستار عوي»، - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، راديكاليزمگە بەيىم ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋدى زاڭدىق تۇرعىدان نەگىزدەۋ كەرەك. ياعني، اعىمداردىڭ ستاتۋستارى، ءداستۇرلى ءدىن مەن ءداستۇرلى ەمەس اعىم دەگەنىمىز نە جانە قوعامنىڭ تۇتاستىعىن بۇزاتىن دەسترۋكتيۆتى اعىم دەگەنىمىز نە دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلۋ كەرەك. سونداي-اق تەرىس اعىم مەن راديكاليزم دەگەن نە دەگەن ۇعىمدارعا انىقتاما بەرىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى ءدىنتانۋشى.
«ءدىن سالاسىندا قولدانىلىپ جۇرگەن ۇعىمداردىڭ ءبىز تەك اۋىز ەكى تىلدە قولدانعانىمىز بولماسا زاڭدا ەشقانداي ستاتۋسى جوق. زاڭدا ەكسترەميزم مەن تەرروريزم تۋرالى جازىلعان، بىراق ودان باسقا ۇعىمداردىڭ مۇلدە انىقتاماسى جوق»، - دەيدى كەڭشىلىك تىشقان.
ونىڭ ايتۋىنشا، قابىلدانعان جاعدايداد وسى زاڭعا بايلانىستى بىرنەشە تالاپتار ايقىندالۋ كەرەك.
«كيىم كيۋ فورماسىنان باستاپ قوعامدىق ورتادا ءدىندى ۇستاۋ ادەبىنە دەيىنگى ماسەلە قامتىلۋى كەرەك. بىزدە كەيبىر باپتار بار، بىراق ولار ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس جاماي جاتىر. مىسالى، ءدىني الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ءتيىسىپ، سالت-ءداستۇرىمىزدى مانسۇقتاۋ دەگەن سەكىلدى دۇنيەلەردى زاڭ بويىنشا رەتتەپ قويعان دۇرىس. سەبەبى قوعامنىڭ ىشىندە ۇلكەن تەكە-تىرەستى تۋدىرىپ جاتقان دۇنيەلەر وسىلار»، - دەيدى ءدىنتانۋشى.
«مەملەكەت باستامانى ءوز قولىنا الۋى كەرەك»
سونىمەن قاتار ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقان مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناستارىنا بايلانىستى ايقىندالاتىن تۇستار بار ەكەنىن ەسكەرتتى.
«ماسەلەن، ءدىن مەملەكەتتەن بولەك دەگەننىڭ وزىندە مەملەكەت ءوزىنىڭ فۋنكتسياسىن ناقتىلاۋ كەرەك شىعار. ناقتىراق ايتسام، قاي دەڭگەيدە مەملەكەت پەن ءدىن بولەك، قاي دەڭگەيدە مەملەكەت ءدىن ىسىنە ارالاسادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىلۋ كەرەك. ەگەر مەملەكەت ءدىن سالاسىن دۇرىستاي المايتىن بولسا، ۇيىمدار مەن اعىمداردىڭ وكىلەتتىلىگىندە قالىپ قويادى. سودان كەيىن ولار ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس جاساي بەرەدى. كەيىن ول مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددەگە قايشى بولسا، وعان كىم جاۋاپ بەرەدى؟ سوندىقتان مەملەكەت وسى باعىتتاعى باستامانى ءوز قولىنا الاتىنداي تەتىكتەردى قالىپتاستىرۋى كەرەك»، - دەيدى ءدىنتانۋشى.
پايىمداۋىنشا، ءدىني ۇيىمداردىڭ كوبى شەتەلدەن كەلەدى.
«سوندىقتان دا شەتەلدىڭ كوڭىلىنە الاڭداپ، ءبىز كوبىنەسە تىكەلەي تيىسپەي، جاناما جۇمىس ىستەيمىز. ال ول ناتيجەسىن بەرمەيدى. ءار اعىمنىڭ ارتىندا ءبىر ەل تۇر عوي. سوندىقتان بۇل جەردە ءوزىمىزدىڭ پوزيتسيامىزدى، ۇلتتىق مۇددەمىزدى نەگىزگە الا وتىرىپ، سولارعا قارسى قوياتىنداي تەتىكتەردى قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ال ەندى «ويباي ءبىز دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق سەنىم بوستاندىعى بەرىلگەن مەملەكەتپىز» دەپ جالپاقشەشەيلىككە سالىنعاننان كەيىن حالىقتىڭ سەنىمى بولەك-بولەك بولىپ كەتتى. سوندىقتان وسى ماسەلەگە مۇقيات قاراۋ كەرەك دەپ ويلايمىن»، - دەيدى ول.
«قوعامعا جارىقشاق ءتۇستى»
ەرمۇرات باپي ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال ۋشىعىپ تۇرعانىن ەسكەرتتى. سوندىقتان دا ول ءدىني ماسەلەگە ءجۇردىم-باردىم قاراۋعا بولمايتىنىن ايتادى.
«ءدىني احۋالدىڭ ۋشىعىپ تۇرعان جەرى – مەشىتتەردىڭ توڭىرەگى، الەۋمەتتىك جەلى مەن قوعامدىق ورتالار. ءتىپتى كەيبىر ريتۋالدى اسقا بارعان كۇننىڭ وزىندە دە وسى ءدىن ماسەلەسى قاتتى تالقىلانىپ جاتىر. مىسالى جاقتاستار مەن قارسىلاستاردىڭ اراسىندا دۇردارازدىققا دەيىن اپارىپ جاتقان وقيعالار بار. قوعامعا جارىقشاق ءتۇستى. ونى جاسىرۋعا بولمايدى. ءدىننىڭ نەگىزىندە جارىقشاق ءتۇسۋ دەگەن مەملەكەتتىڭ بولاشاق تۇتاستىعىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جاعداي عوي»، - دەگەن دەپۋتات سول سەبەپتى بۇل ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويۋعا بولمايدى دەپ سانايدى.
«قوعام دۇرلىگىپ كەتەدى ەكەن» نەمەسە «پارلامەنتتە تالقىلاسا، بۇل ماسەلە ۋشىعىپ كەتەدى» دەپ ساقتىق جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، اسىرەدىنشىلدىك مەملەكەتتىڭ بولاشاعى مەن ەلدىڭ مىڭ جىلدىق سالت-داستۇرىىنە سىزات ءتۇسىرىپ جاتىر. سوندىقتان دا ءدىني ماسەلەدەگى پروبلەمانى كورسەكتە كورمەگەندەي سىعاي تانىتىپ، جىلى جاۋىپ قويۋعا استە بولمايدى»، - دەيدى دەپۋتات ەرمۇرات باپي.
