بۇگىنگى تۋعان كۇنىندە جانىبەك كارمەنوۆتى ەسكە العان شاكىرتى ءانشىنىڭ ۇستازدىق كەلبەتى، انشىلىك، زەرتتەۋشىلىك ەرەكشەلىگى جايلى سىر شەرتەدى.
ءار جەردە ءانى شىرقالىپ، ءار جەردە ءانشىنى ەسكە العانىمىزبەن، ونىڭ مۇراسىن سارالاپ، سالالاپ، زەرتتەپ، جەرىنە جەتكىزگەن دۇنيە – جوقتىڭ قاسى. وسى جاعىنان كەلگەندە جانىبەكتى ءوزىنىڭ زەرتتەۋشىسىن كۇتكەن تۇلعا رەتىندە اتاۋعا ءماجبۇرمىز. ءماجبۇرمىز دەيتىنىمىز، بۇگىندە، 22 ناۋرىزدا تۋعانىنا 76 جىل تولىپ جاتقان كەزدە، ونىڭ ءوزىن دە، انشىلىك مەكتەبىن دە زەرتتەگەن تولىمدى دۇنيە، ءتىپتى شاعىن ماقالا دا ءالى جارىققا شىقپادى.
ونىڭ سىرتىندا كەزىندە جانىبەك شىرقاپ، اقسەلەۋ تەلەديدارعا جازعىزعان اندەردىڭ تولىق ساقتالماۋى جانە مۇحتار ماعاۋين جۇرگىزىپ، جانىبەك جەتكىزگەن شاكەرىم اندەرىنە ارنالعان حاباردىڭ «التىن قوردان» قولدى بولۋى كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەدى.
جانىبەكتى ءداستۇرلى ءانشى دەيمىز. ول ءان شىرقاعاندا ساحنادان تۇسپەي شىرقايتىن ءانشى ەمەس ەدى. ونىڭ ازدى-كوپتى ساقتالعان مۇراسى، بۇگىنگە جەتكەن قازىناسىنا قاراپ، كوزكورگەندەر مەن زامانداستارىنىڭ ايتقانىنا قاراپ، جانىبەكتىڭ ءتۇرلى ورتادا ءان سالعانىن كورەمىز. اسىرەلەي ايتقاندا، كەزىندە جانىبەكتىڭ ءانىن ەستىمەگەن قازاق اۋىلى بولماعان شىعار.
مەيلى ول جەكەلەگەن قوناققا شاقىرعان ادامداردىڭ اق داستارحانىنىڭ باسىندا بولسىن، ساحنا تورىندە بولسىن، تالماي، بالسىنبەي شىرقايتىن ەدى. مۇنىڭ ءوزى ءداستۇرلى ورتا بولاتىن.
جانىبەك ءاننىڭ جاي شىرقاۋشىسى عانا ەمەس، ءاننىڭ ساۋاتتى جەتكىزۋشىسى دە بولدى. وتىرعان جەرىندە ءان تاريحىن ايتىپ، وقيعاسىن تەرگەپ، ەسكى تاريحتى بۇگىنگە جەتكىزىپ، ەرتەڭگە امانات ەتتى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. ونىڭ تاريحتى جەتە ءبىلۋى ءان كوكجيەگىن كەڭەيتە تۇسەدى.
جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ – جۇسەكەڭ مەكتەبىنىڭ كورنەكى وكىلى جانىبەكتىڭ ءوزى دە ءوز مەكتەبىن قالىپتاستىرىپ كەتتى. بىراق سونى پاش ەتۋ، ەلگە جەتكىزۋدە تاعى دا ناسيحات پا، زەرتتەۋ مە، ءبىر شەشۋشى قادام جەتپەي كەلە جاتقانى انىق.
قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريا مەن ءوزىنىڭ تۋعان جەرى شىڭعىستاۋ، اباي اۋدانىندا ونىڭ اتىنا ءبىر-ءبىر ءان كلاسى اشىلعان. ازىرگە جانىبەكتى زەرتتەۋ باعىتىندا وسىنداي ساناۋلى شارالاردى عانا ايتا الامىز. ءانشىنىڭ ءوز شىعارمالارىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، تۇبەگەيلى زەرتتەۋمەن اينالىسقان ادامدار بولعان ەمەس. تالپىنىستار بايقالعان، الايدا ونى جەرىنە جەتكىزۋدە كەمشىلىك بار.
ءان قاناتىنداعى جانىبەك شالقىعان اۋەننىڭ ىشىنە ەنىپ، تابيعاتىن جەتكىزۋدە ەرەكشە كۇيگە ەنەتىن. ءاندى تۇسىنگەن عانا ءاندى جەتكىزە الادى. تۇسىنبەگەننىڭ ءبىر قايناۋى كەم ءتۇسىپ جاتاتىنى انىق. ءاندى بابىنا جەتكىزە باۋلۋ جانىبەك اعانىڭ سۇيىكتى ادەتىنە اينالعان. «ارتىق الۋ، نە كەم سالۋعا» قاتاڭ قارايتىنى، تالاپتى جوعارى قوياتىنى بايقالاتىن.
وسى جاعىنان كەلگەندە، ونىڭ بەكزات تۇلعاسى تىڭداۋشىسىن دا، شاكىرتتەرىن دە بيىككە جەتەلەيدى.
جانىبەك كارمەنوۆ 1949 جىلى قازىرگى اباي وبلىسى، بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءانشى، جازۋشى، قازاق سسر-ءىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى. العاشىندا الماتى ەسترادا-تسيرك ونەر ستۋدياسىنىڭ (قازىرگى كوللەدج) انشىلىك ءبولىمىن، ودان كەيىن قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىردى. جانىبەك "ونەر" باسپاسىندا رەداكتور، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا حالىق اندەرى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ول وزىندىك ءان ورىنداۋشىلىعىمەن ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. كوپتەگەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرى مەن مۇراسىن ناسيحاتتاۋ جانە ولاردىڭ ۇمىتىلعان ءان ماتىندەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ىسىنە زور ۇلەس قوستى. كەزىندە قازاق راديوسى مەن تەلەۆيزياسى ارقىلى حالىق انشىلەرى مەن انشىلىك ءداستۇر جايىندا حابارلار جۇرگىزدى. ونەر تاقىرىبىنا ارنالعان كىتاپتارى («اقىلبايدىڭ ءانى»، «عاشىقتىڭ ءتىلى»، «ماحاببات ءانى») جارىق كوردى. 1984 جىلى كونتسەرتتىك-ورىنداۋشىلىق، زەرتتەۋ قىزمەتتەرى جانە جاستار اراسىندا حالىق ونەرىن ناسيحاتتاۋداعى جۇمىستارى ءۇشىن وعان قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى.
جانىبەك كارمەنوۆ 1992 جىلى كولىك اپاتىنان قازا تاپتى. بۇل ءانشىنىڭ ابدەن دەر شاعىنا جەتكەن، بابىنا كەلگەن، كۇيى كەلىسكەن شاعى ەدى. الايدا تاعدىر تالقانى بۇدان ارىگە بارمادى. از جاساسا دا، كوپ ۇيرەتكەن، كوپ جەتكىزگەن، كوپ شىرقاعان جانىبەكتىڭ ارتىندا مول مۇراسى قالدى.
ونىڭ جارقىن بەينەسىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ نيەتىمەن 1996 جىلى جانىبەكتىڭ ەسىمى تۋعان جەرى قاراۋىل اۋىلىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە بەرىلدى. كەيىننەن وسى اۋىلدا ءانشىنىڭ ەسكەرتكىشى دە اشىلدى.
ءانشىنىڭ اتىنا الماتىدا كوشە دە بەرىلگەن.
وسى ارادا جاكەڭ جايىندا جازىلعان ەستەلىكتىڭ بىرىنە نازار اۋدارتقىم كەلىپ تۇر. شاماسى، ءانشى تۋرالى سوڭعى جازىلعان تۇششىمدى ەسسەنىڭ ءبىرى وسى بولسا كەرەك، بۇگىندە ءوزى دە مارقۇم ايگىلى جازۋشى مۇحتار ماعاۋين 2020 جىلى بىلاي دەپ جازىپتى.
«اۋىر قازا، قازاق مادەنيەتى ءۇشىن ورنى تولماس قايعى. سويتسەك، جانىبەكتىڭ مەزگىلسىز ءولىمى – ۇلكەن اپاتتىڭ ءبىر عانا بولشەگى ەكەن. قايتكەندە ارتىندا قانشاما مۇراسى بار ەدى. تۇپتەپ كەلگەندە قىرۋارى قايدا، جۇقاناسى عانا قالىپتى. ەڭ ءبىرىنشى ولقىلىق – جانىبەك بۇرناعى ءبىر جىلدار بولماسا، تولىسقان، كەمەلىنە كەلگەن وتىز بەس-قىرىقتا ەشبىر ءانىن قازاق راديوسىنا جازدىرماپتى. سوندا، مۋزىكا بولىمىندە وتىرعان جىگىتتەرمەن قىرباي ەكەن. انالار ىقىلاس بىلدىرمەگەن، جانىبەك جازىپ الا قويىڭدار دەپ يىلمەگەن. اقىرى، «التىن قوردا» جوق بولىپ شىقتى. بۇل – بار كەسەلدىڭ باسى عانا ەكەن. قازاق تەلەديدارىندا مول قازىناسى تۇر عوي. ءتىرى داۋىسى عانا ەمەس، ءوزىنىڭ بار سۋرەتى، بەت-بەينەسىمەن. ول دا تۇگەلدەي دەرلىك جويىلىپ كەتىپتى. قيسىنسىز ەرتەگى سياقتى. الايدا انىق، كىسى قولىنان كەلگەن كەساپات... ەسكىنى جاڭاشا پايدالانۋ جولىندا جانىبەك ءانشىنىڭ مۇراسى ءبىرىنشى كەزەكتە قۇربانعا شالىنىپتى. ماناعى، اقسەلەۋ ەكەۋى تۇسكەن توعىز تاباقتىڭ ەكەۋى عانا امان قالادى. ءبىرى – اباي اندەرى. ەكىنشىسى – كەنەن اقساقال. اباي، ارينە، ارۋاق. قول بارماعان. كەنەكەڭنەن دە كىنا جوق، اتا بالاسى، بارىنەن جوعارى تۇر. ال ءبىرجان، اقان، ءمادي، اسەت، ەستاي... تاعى قانشاما عاجايىپ ءان، جاي عانا ءان ەمەس، جانىبەك كارمەنوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى عالامات مۇرا ءبىر-اق كۇندە جويىلىپ كەتە بارعان. انىعى – ءبىر كۇن ەمەس، بىرنەشە كۇن قاتارىنان. ونىڭ ىشىندە وسى كەيىنگى كەزدە عانا تۇسىرىلگەن شاكەرىم اندەرى دە جەلگە ۇشتى»، - دەپ جازادى جازۋشى مۇحتار ماعاۋين.
بۇل تۇستا قالامگەردىڭ مەزەپ وتىرعانى – 1986 جىلى جانىبەكتىڭ شىرقاپ، قازاق تەلەديدارى تاسپاعا ءتۇسىرىپ العان شاكەرىم اندەرىنىڭ كەشى. جازۋشى بۇل كەشتى «شاكەرىم – جانىبەكتىڭ ءان كەشى» دەپ اتايدى. مۇحتار ماعاۋين وسى كەش تۋرالى بىلاي سيپاتتاپتى.
«...جازۋشىلار وداعىنىڭ ءماجىلىس زالىندا وتكەرىلىپ ەدى. قازاق تەلەديدارىنان تۇسىرۋشىلەر بار جاراعىمەن جانە كەلگەن. 1986, كۇزدىڭ باسى. شاكەرىم ەندى عانا كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ جاتقان كەز. سول قاتارداعى وزگەشە ءبىر مادەني وقيعا. مەن «تامسانۋشى» عانا ەمەس، تۇسىنىكتەمەشى، دايەكشى بولدىم. اۋەلدە قىزىعا جينالعان جالپى جۇرت، كەيىندە تەلەديدار كورەرمەندەرى ءۇشىن، كوپكە بەيمالىم شاكەرىم، ونىڭ مول مۇراسى، قازاق رۋحانياتىنداعى ورنى تۋرالى قاجەتتى، شاعىن اقپار. سودان سوڭ، كەزەگى كەلگەن ءاربىر ءاننىڭ شىعۋ تاريحىنا، ءمان-ماعناسىنا قاتىستى، قولدا بار ناقتى دەرەكتەر. سول قالپىمەن جانىبەك شاكەرىمنىڭ ون ەكى ءانىن قايتا ءتىرىلتىپ ەدى. بۇرناعىداي، باردى جەتىستىرىپ تولعاعان ەمەس، جوقتى قالپىنا كەلتىرگەن، جالپى جۇرت ءۇشىن مۇلدە سونى، عاجايىپ كونتسەرت بولدى. ارادا ەكى اپتا وتەر-وتپەستە تولىعىمەن، قازاق تەلەديدارىنان بەرىلدى. ەندى سىرتتاي، كولدەنەڭ كوزبەن قاراپ ەدىم. بۇل جولى جانىبەك عاجايىپ ءانشى عانا ەمەس، شاكەرىمنىڭ ءان مۇراسىن قايتادان قالىپتاۋشى، زەرتتەۋشى، ءارى ايگىلەۋشى رەتىندە كورىنگەن. وسى اۋەلگى شاكەرىم – جانىبەك كەشى، مەن كورگەننىڭ وزىندە تاعى دا ەكى قايتارا كوپ الدىنا تارتىلدى. ءتۇيىپ ايتقاندا، ءداپ وسى جولى جانىبەك شاكەرىمنىڭ ساز مۇراسىن، جوعىن تاۋىپ، بارىن تيەسىلى اۋەزىنە قايتارىپ، تولىعىمەن ناقتى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىپ ەدى»، - دەيدى مۇحتار ماعاۋين. جازۋشى وسى كەشتەن ەكى جىل وتكەندە جانىبەكتىڭ كەنجەسىنە شاھكەرىم ەسىمىن قويعانىن جازادى.
وسىنىڭ ءبارىن پايىمداي كەلگەندە، جانىبەكتىڭ اندەرى، جانىبەك جەتكىزگەن اندەر، جانىبەك ورىنداعان اندەردى تولىققاندى زەرتتەمەي، كەرەكتىسىن نوتاعا تۇسىرە الماي كەلە جاتقانىمىز ارينە، وكىنىشتى. سول ءۇشىن دە لەكتسيا-كونتسەرتتەردىڭ سىرتىندا جانىبەك مۇرالارىن، جانىبەك جيناعان قازىنانى اكادەميالىق تۇرعىدان زەرتتەۋدىڭ وتە وزەكتى ماسەلە ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
قايرات قابىشەۆ،
جانىبەك كارمەنوۆتىڭ شاكىرتى
