Bügıngı tuǧan künınde Jänıbek Kärmenovtı eske alǧan şäkırtı änşınıŋ ūstazdyq kelbetı, änşılık, zertteuşılık erekşelıgı jaily syr şertedı.
Är jerde änı şyrqalyp, är jerde änşını eske alǧanymyzben, onyŋ mūrasyn saralap, salalap, zerttep, jerıne jetkızgen dünie – joqtyŋ qasy. Osy jaǧynan kelgende Jänıbektı özınıŋ zertteuşısın kütken tūlǧa retınde atauǧa mäjbürmız. Mäjbürmız deitınımız, bügınde, 22 nauryzda tuǧanyna 76 jyl tolyp jatqan kezde, onyŋ özın de, änşılık mektebın de zerttegen tolymdy dünie, tıptı şaǧyn maqala da älı jaryqqa şyqpady.
Onyŋ syrtynda kezınde Jänıbek şyrqap, Aqseleu teledidarǧa jazǧyzǧan änderdıŋ tolyq saqtalmauy jäne Mūhtar Maǧauin jürgızıp, Jänıbek jetkızgen Şäkerım änderıne arnalǧan habardyŋ «altyn qordan» qoldy boluy köŋılge kırbıŋ tüsıredı.
Jänıbektı dästürlı änşı deimız. Ol än şyrqaǧanda sahnadan tüspei şyrqaityn änşı emes edı. Onyŋ azdy-köptı saqtalǧan mūrasy, bügınge jetken qazynasyna qarap, közkörgender men zamandastarynyŋ aitqanyna qarap, Jänıbektıŋ türlı ortada än salǧanyn köremız. Äsırelei aitqanda, kezınde Jänıbektıŋ änın estımegen qazaq auyly bolmaǧan şyǧar.
Meilı ol jekelegen qonaqqa şaqyrǧan adamdardyŋ aq dastarhanynyŋ basynda bolsyn, sahna törınde bolsyn, talmai, bälsınbei şyrqaityn edı. Mūnyŋ özı dästürlı orta bolatyn.
Jänıbek ännıŋ jai şyrqauşysy ǧana emes, ännıŋ sauatty jetkızuşısı de boldy. Otyrǧan jerınde än tarihyn aityp, oqiǧasyn tergep, eskı tarihty bügınge jetkızıp, erteŋge amanat ettı desek, artyq aitqandyq bolmas. Onyŋ tarihty jete bıluı än kökjiegın keŋeite tüsedı.
Jüsıpbek Elebekov – Jüsekeŋ mektebınıŋ körnekı ökılı Jänıbektıŋ özı de öz mektebın qalyptastyryp kettı. Bıraq sony paş etu, elge jetkızude taǧy da nasihat pa, zertteu me, bır şeşuşı qadam jetpei kele jatqany anyq.
Qūrmanǧazy atyndaǧy konservatoriia men özınıŋ tuǧan jerı Şyŋǧystau, Abai audanynda onyŋ atyna bır-bır än klasy aşylǧan. Äzırge Jänıbektı zertteu baǧytynda osyndai sanauly şaralardy ǧana aita alamyz. Änşınıŋ öz şyǧarmalaryn notaǧa tüsırıp, tübegeilı zertteumen ainalysqan adamdar bolǧan emes. Talpynystar baiqalǧan, alaida ony jerıne jetkızude kemşılık bar.
Än qanatyndaǧy Jänıbek şalqyǧan äuennıŋ ışıne enıp, tabiǧatyn jetkızude erekşe küige enetın. Ändı tüsıngen ǧana ändı jetkıze alady. Tüsınbegennıŋ bır qainauy kem tüsıp jatatyny anyq. Ändı babyna jetkıze baulu Jänıbek aǧanyŋ süiıktı ädetıne ainalǧan. «Artyq alu, ne kem saluǧa» qataŋ qaraityny, talapty joǧary qoiatyny baiqalatyn.
Osy jaǧynan kelgende, onyŋ bekzat tūlǧasy tyŋdauşysyn da, şäkırtterın de biıkke jeteleidı.
Jänıbek Kärmenov 1949 jyly qazırgı Abai oblysy, būrynǧy Semei oblysy, Abai audany, Qarauyl auylynda düniege kelgen. Änşı, jazuşy, Qazaq SSR-ınıŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı. Alǧaşynda Almaty estrada-sirk öner studiiasynyŋ (qazırgı kolledj) änşılık bölımın, odan keiın Qazaq memlekettık universitetın bıtırdı. Jänıbek "Öner" baspasynda redaktor, Almaty memlekettık konservatoriiasynda halyq änderı kafedrasynyŋ meŋgeruşısı bolyp qyzmet atqardy. Ol özındık än oryndauşylyǧymen erekşe közge tüstı. Köptegen halyq kompozitorlarynyŋ şyǧarmaşylyq ömırı men mūrasyn nasihattau jäne olardyŋ ūmytylǧan än mätınderın qalpyna keltıru ısıne zor üles qosty. Kezınde Qazaq radiosy men televiziiasy arqyly halyq änşılerı men änşılık dästür jaiynda habarlar jürgızdı. Öner taqyrybyna arnalǧan kıtaptary («Aqylbaidyŋ änı», «Ǧaşyqtyŋ tılı», «Mahabbat änı») jaryq kördı. 1984 jyly konserttık-oryndauşylyq, zertteu qyzmetterı jäne jastar arasynda halyq önerın nasihattaudaǧy jūmystary üşın oǧan Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧy berıldı.
Jänıbek Kärmenov 1992 jyly kölık apatynan qaza tapty. Būl änşınıŋ äbden der şaǧyna jetken, babyna kelgen, küiı kelısken şaǧy edı. Alaida taǧdyr talqany būdan ärıge barmady. Az jasasa da, köp üiretken, köp jetkızgen, köp şyrqaǧan Jänıbektıŋ artynda mol mūrasy qaldy.
Onyŋ jarqyn beinesın mäŋgı este saqtau nietımen 1996 jyly Jänıbektıŋ esımı tuǧan jerı Qarauyl auylyndaǧy muzyka mektebıne berıldı. Keiınnen osy auylda änşınıŋ eskertkışı de aşyldy.
Änşınıŋ atyna Almatyda köşe de berılgen.
Osy arada Jäkeŋ jaiynda jazylǧan estelıktıŋ bırıne nazar audartqym kelıp tūr. Şamasy, änşı turaly soŋǧy jazylǧan tūşymdy essenıŋ bırı osy bolsa kerek, bügınde özı de marqūm äigılı jazuşy Mūhtar Maǧauin 2020 jyly bylai dep jazypty.
«Auyr qaza, qazaq mädenietı üşın orny tolmas qaiǧy. Söitsek, Jänıbektıŋ mezgılsız ölımı – ülken apattyŋ bır ǧana bölşegı eken. Qaitkende artynda qanşama mūrasy bar edı. Tüptep kelgende qyruary qaida, jūqanasy ǧana qalypty. Eŋ bırınşı olqylyq – Jänıbek būrnaǧy bır jyldar bolmasa, tolysqan, kemelıne kelgen otyz bes-qyryqta eşbır änın Qazaq radiosyna jazdyrmapty. Sonda, muzyka bölımınde otyrǧan jıgıttermen qyrbai eken. Analar yqylas bıldırmegen, Jänıbek jazyp ala qoiyŋdar dep iılmegen. Aqyry, «altyn qorda» joq bolyp şyqty. Būl – bar keseldıŋ basy ǧana eken. Qazaq teledidarynda mol qazynasy tūr ǧoi. Tırı dauysy ǧana emes, özınıŋ bar suretı, bet-beinesımen. Ol da tügeldei derlık joiylyp ketıptı. Qisynsyz ertegı siiaqty. Alaida anyq, kısı qolynan kelgen kesapat... Eskını jaŋaşa paidalanu jolynda Jänıbek änşınıŋ mūrasy bırınşı kezekte qūrbanǧa şalynypty. Manaǧy, Aqseleu ekeuı tüsken toǧyz tabaqtyŋ ekeuı ǧana aman qalady. Bırı – Abai änderı. Ekınşısı – Kenen aqsaqal. Abai, ärine, aruaq. Qol barmaǧan. Kenekeŋnen de kınä joq, ata balasy, bärınen joǧary tūr. Al Bırjan, Aqan, Mädi, Äset, Estai... taǧy qanşama ǧajaiyp än, jai ǧana än emes, Jänıbek Kärmenovtyŋ oryndauyndaǧy ǧalamat mūra bır-aq künde joiylyp kete barǧan. Anyǧy – bır kün emes, bırneşe kün qatarynan. Onyŋ ışınde osy keiıngı kezde ǧana tüsırılgen Şäkerım änderı de jelge ūşty», - dep jazady jazuşy Mūhtar Maǧauin.
Būl tūsta qalamgerdıŋ mezep otyrǧany – 1986 jyly Jänıbektıŋ şyrqap, Qazaq teledidary taspaǧa tüsırıp alǧan Şäkerım änderınıŋ keşı. Jazuşy būl keştı «Şäkerım – Jänıbektıŋ än keşı» dep ataidy. Mūhtar Maǧauin osy keş turaly bylai sipattapty.
«...Jazuşylar odaǧynyŋ mäjılıs zalynda ötkerılıp edı. Qazaq teledidarynan tüsıruşıler bar jaraǧymen jäne kelgen. 1986, küzdıŋ basy. Şäkerım endı ǧana keŋınen nasihattalyp jatqan kez. Sol qatardaǧy özgeşe bır mädeni oqiǧa. Men «tamsanuşy» ǧana emes, tüsınıktemeşı, däiekşı boldym. Äuelde qyzyǧa jinalǧan jalpy jūrt, keiınde teledidar körermenderı üşın, köpke beimälım Şäkerım, onyŋ mol mūrasy, qazaq ruhaniiatyndaǧy orny turaly qajettı, şaǧyn aqpar. Sodan soŋ, kezegı kelgen ärbır ännıŋ şyǧu tarihyna, män-maǧnasyna qatysty, qolda bar naqty derekter. Sol qalpymen Jänıbek Şäkerımnıŋ on ekı änın qaita tırıltıp edı. Būrnaǧydai, bardy jetıstırıp tolǧaǧan emes, joqty qalpyna keltırgen, jalpy jūrt üşın mülde sony, ǧajaiyp konsert boldy. Arada ekı apta öter-ötpeste tolyǧymen, Qazaq teledidarynan berıldı. Endı syrttai, köldeneŋ közben qarap edım. Būl joly Jänıbek ǧajaiyp änşı ǧana emes, Şäkerımnıŋ än mūrasyn qaitadan qalyptauşy, zertteuşı, ärı äigıleuşı retınde körıngen. Osy äuelgı Şäkerım – Jänıbek keşı, men körgennıŋ özınde taǧy da ekı qaitara köp aldyna tartyldy. Tüiıp aitqanda, däp osy joly Jänıbek Şäkerımnıŋ saz mūrasyn, joǧyn tauyp, baryn tiesılı äuezıne qaitaryp, tolyǧymen naqty bır jüiege tüsırıp edı», - deidı Mūhtar Maǧauin. Jazuşy osy keşten ekı jyl ötkende Jänıbektıŋ kenjesıne Şahkerım esımın qoiǧanyn jazady.
Osynyŋ bärın paiymdai kelgende, Jänıbektıŋ änderı, Jänıbek jetkızgen änder, Jänıbek oryndaǧan änderdı tolyqqandy zerttemei, kerektısın notaǧa tüsıre almai kele jatqanymyz ärine, ökınıştı. Sol üşın de leksiia-konsertterdıŋ syrtynda Jänıbek mūralaryn, Jänıbek jinaǧan qazynany akademiialyq tūrǧydan zertteudıŋ öte özektı mäsele ekenın aitqym keledı.
Qairat Qabyşev,
Jänıbek Kärmenovtıŋ şäkırtı
Ūqsas jaŋalyqtar
