بۇل تۇرمىس مەرەكەسى.
باعزى زاماندا تۇركىلەر (ونىڭ الدىنداعى ساقتار، عۇندەر) مالدىڭ جايىمەن قىستا دا كيىز ۇيدە ءومىر سۇرە بەرگەن. مالى دا بۇرسەڭ قاعىپ، قىستان قىسىلىپ شىققان. ءتىپتى جۇتقا دا ءجيى ۇشىراعان. وسىنداي جۇرت كوكتەم شىعىسىمەن ارقا-باسى كەڭىپ، تابيعات جادىراعان كەزدە كوكتەمدى قۋانىش قىلىپ تويلاماعاندا، ەندى نەنى تويلاماق؟ «قىلىشىن سۇيرەتكەن كارى قۇدا قىس كەتتى، ەندى الدىمىزدا جادىراعان جازىمىز بار» دەپ، كەۋدەلەرىن الابوتەن قۋانىش كەرنەگەن. ولار قۋانسا، بويىمىز جىلىنادى دەپ قانا ەمەس، قىستان امان شىققان ارىق-تۇراق مالىمىز كوككە ىلىگىپ، سەمىرە باستايدى، سەمىرە باستاسا، ءىش تاستاماي ءتولدى دە توگىپ بەرەدى دەپ قۋانعان. مالىمىز تولدەي باستاسا ۋىزعا جاريمىز دەپ كوڭىلدەنەتىنى ءوز الدىنا ءبىر حيكايا.
ءسويتىپ، سارقىلىپ بىتكەن كەبەجە-قاپتارىنىڭ ءتۇبىن قاعىپ (قاققاندا ۋىسىنا بىردەڭە ىلىكسە), قالعان-قۇتقان بارىن اۋىل ورتاسىنا قۇرىپ قويعان تاي قازانعا سالسا كەرەك. قازاننىڭ استىنا وت جاعىپ قايناتقاندا قويۋ (كەيدە سۇيىق) كوجە پايدا بولعان. قازانعا اركىم قولدا بار ارقيلى ءدامىن اكەپ سالعان سوڭ، كوجە دە ءار اۋىلدا ءارتۇرلى بولا بەرگەن. ەجەلگى تۇركىلەر وسىعان جەتكەنىنە دە قۋانىپ، ارقا-جارقا بوپ ىشپەي مە. سودان كەيىن بۇنداي قويىرتپاق كوجە ءپىسىرۋدى ولار كەلەسى ناۋرىزعا دەيىن ۇمىتا تۇرعان. قازانعا جەتى ءدام سالدى ما، سەگىز ءدام سالدى ما، الدە توعىز ءدام سالعان شىعار، و زاماندا كىم ساناپتى؟ ساناماعان، تابىلعاندى قامداي بەرگەن. كەيىن تىلەۋ كوجە جاساۋدى ادەتكە، داستۇرگە اينالدىرا كەلە كيەلى سانداردى قاتىستىرىپ، ءپالساپا سوعاتىندار پايدا بولسا كەرەك. ونىسى ءجون دە شىعار. جۇدەگەن حالىقتى سولاي دا جۇباتىپ، الداعى كۇنگە ۇمىتتەندىرىپ، اڭگىمە شىعارۋ قاجەت قوي. وسى كۇنگى «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» سياقتى اڭگىمە قۇراستىراتىن پالساپاشىلدارعا ۇقساپ.
نە بولسا دا، بۇل قۋانىشتىڭ (مەرەكە دەپ كەيىنگىلەر عوي شىعارىپ جۇرگەن) يسلامعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. يسلام ءدىنى دەگەندە ويىمىزعا الىستاعى اراپستان ورالادى. ال اراپتار ناۋرىز ايى كەلگەندە نە دەپ قۋانادى، ولاردا ءبىزدىڭ جەردەگىدەي قىس بولمايدى عوي. «قىلىشىن سۇيرەتكەن...» دەگەن تىركەس قاپەرىنە كىرىپ-شىعىپ پا ەكەن؟ اراپتار قايتا «ەندى جەر دۇنيەنىڭ اپشىسى قۋىرىلادى» دەپ، ۋايىم قىلماسا دەڭىز. ولارعا التى اي اپتاپتان گورى قىس مەزگىلى قولايلى ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە وزدەرى جاقيليا دەپ اتاپ جۇرگەن جەزوكشەلىك پەن قۇمار ويىنى جايلاعان قاراڭعىلىق ءداۋىرىن باستان كەشكەن اراپتاردان قاي ءبىر ىزگىلىكتى سۇرايسىڭ؟ مالدىڭ ىڭعايىمەن ءومىر سۇرمەيتىن ولار ءۇشىن ساۋدا جاساۋعا جىلدىڭ قاي مەزگىلى بولسا دا ءبارىبىر ەدى. قيسىن قايدا؟
ال ەندى بىرەۋلەر ناۋرىز كوجەنى نۇق پايعامبارعا اپارىپ تىرەيدى ەكەن. (نۇقتىڭ ءوزى اڭىز). ولار «نۇق پايعامباردىڭ كەمەسى تاۋ باسىنا توقتاعان كەزدە كەمەدە ازىق-تۇلىك تاۋسىلىپ، ءار ءتۇرلى دامنەن ءبىر-ءبىر ۋىستان عانا قالىپتى، سونى ءبىر قازانعا سالىپ، اس ءپىسىرىپتى، ناۋرىزكوجە سول ەكەن» دەگەن ماعىنادا اڭگىمە تاراتىپ، جاڭالىق اشىپ جاتىر. قيسىنعا كەلسىن-كەلمەسىن، جوبالاپ سوعا بەرەتىن، بولماسا بىرەۋ ءبىر اڭگىمە شىعارسا، ويعا سالىپ سارالاماستان ەرە جونەلەتىن مىنەز، وسى بىزگە قايدان جۇققان؟
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى ءوزىنىڭ «نۇق، ناۋرىزناما» دەگەن جازبالارىندا ناۋرىز مەيرامى نۇق پايعامداردىڭ زامانىندا دا بار ەكەن دەسە، بۇل قۋانىشتى تويدى نۇققا بايلانىستىرعانى ەمەس، وتە-موتە ەجەلگى ەكەنىن مەڭزەگەنى.
ادەت-عۇرىپتى قالىپتاستىراتىن ادامنىڭ تۇرمىسى، سوندىقتان بۇنداي شالاعاي اڭىزدارعا يلانا بەرمەگەن ءجون.
نۇرلىبەك ساماتۇلى
