بۇگىن قازاق ەلىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بيلىكتەن كەتكەنىنە 6 جىل تولدى. جوعارعى بيلىكتەن ءوز ەركىمەن كەتكەن ول ەل قۇرمەتىنە بولەنىپ، جاقسى جينالسا ورتادان ويىپ الاتىن سۇيكىمدى ساياساتكەر بولا الدى ما؟
قازاقستاندى سوۆەت وداعىنان باستاپ باسقارعان، بۇكىل تۋعان-تۋىسقاندارىمەن بىرىگىپ ەلدەگى رەسۋرستارعا يەلىك ەتكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2019 جىلى ناۋرىزدىڭ 19 كۇنى ساعات 19:00-دە ول ۇندەۋ جاساپ، مەملەكەت باسشىسى قىزمەتىنەن كەتەتىنىن مالىمدەدى. بىراق قاڭتار وقيعاسى تۇتانعانشا وزىنە ارنالعان زاڭدار شىعارتىپ، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ وتىرىپ الدى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەن 6 جىلدا ءوزىن قالاي ۇستادى؟ سونداي-اق ەكس-پرەزيدەنت ەلدى جايلاعان جەمقورلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەك پە؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى ساراپشى مەن ەكونوميسكە قويدىق.
ءماسىموۆ نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىن ورىندادى ما؟
ساراپشى قازىبەك بەيسەباەۆ «نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەن 6 جىلدا ءوزىن قالاي ۇستادى؟» دەگەن سۇراقتى قويعاندا بىردەن قاڭتار قىرعىنىن ەسكە الدى.
«قولىمىزدا ناقتى رەسمي مالىمەت جوق، بىراق قاڭتار وقيعاسىنىڭ ارتىندا كىم تۇر، سول ايتىلماي كەلەدى. اشىق ايتىلماسا دا قايعىلى جاعدايعا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسى بار دەپ ويلايمىن. ناقتىراق ايتسام، قاڭتار وقيعاسىنا قاتىناسقاندار ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ادامدارى دەپ ەسەپتەيمىن. ياعني، قازىرگى بيلىكتى ورنىنان الىپ، وزدەرىنىڭ ادامدارىن قويعىسى كەلدى. بۇعان دەيىن «ەلدە مەملەكەتتىك توڭكەرىس ۇيىمداستىرىلدى» دەپ ايتىلدى ەمەس پە؟ ءبىز ءبارىمىز قازاق ازاماتى بولىپ قازاقستاننىڭ ساياسي جاعدايىن جاقسى بىلگەندىكتەن توڭكەرىستى ۇيىمداستىرعان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى كارىم ءماسىموۆ دەگەنگە سەنەمىز بە؟» - دەگەن ساياساتتانۋشى ءماسىموۆتى نازارباەۆقا بەرىلگەن ادام دەپ ەسەپتەيدى.
«بۇعان دەيىن ول ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت «مەن نازارباەۆتىڭ كومەكشىسىمىن جانە بولا بەرەمىن» دەپ ايتتى. ارينە، ءبىزدىڭ قولىمىزدا ناقتى مالىمەت جوق، بىراق وسى قيسىنمەن كەلگەندە كارىم ءماسىموۆ نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىن ورىندادى دەپ ويلايمىن. ول بيلىكتەن كەتسە دە 2022 جىلعى قاندى قىرعىندى نازارباەۆتىڭ ءىزى دەپ ەسەپتەيمىن»،- دەيدى ول.
«نازارباەۆتىڭ ءنان ءىزى جاتىر»
ەكونوميست جانگەلدى شىمشىقوۆ تا ەكس-پرەزيدەنتكە قاتىستى سۇراقتى ەستىگەندە قازىبەك بەيسەباەۆ سەكىلدى قاڭتار وقيعاسىن ەسكە الدى.
«نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتەن وڭاي كەتكەن جوق. ونىڭ كەتكەنى ۇلكەن قىرعىنعا ۇلاستى، ونى ءبارىمىز بىلەمىز. بۇگىندە قاڭتار وقيعاسى، قاڭتار قىرعىنى نەمەسە قاڭتار توڭكەرىسى دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. سونىڭ ءبارىنىڭ ارتىندا كىمنىڭ ءىزى جاتىر؟ ءسوز جوق، نازارباەۆتىڭ ءنان ءىزى جاتىر»، - دەپ توپشىلايدى ول.
بۇل تۇستا جانگەلدى شىمشىقوۆ جەلتوقسان وقيعاسىن دا ەسكە الىپ، نازارباەۆتىڭ بيلىكتەن كەيىنگى ارەكەتتەرى دە كۇماندى دەپ ەسەپتەيدى.
«ءتىپتى ونىڭ سوناۋ جەلتوقساننان بەرگى وقيعالار قاڭتارمەن اياقتالدى دەپ قورىتىندىلاۋعا بولمايدى. ويتكەنى تۋعان ءىنىسى بولات نازارباەۆقا ارنالعان اسقا ءوزىنىڭ جاقتاستارىن جيناپ، جانازانىڭ ءوزىن ساياسي ماقساتقا اينالدىرىپ جىبەردى. ونىڭ ءالى دە بولسا قايتا-قايتا ماسكەۋ اسىپ، پۋتينگە بارعىشتاۋى دا تەگىن ەمەس»، - دەيدى ساراپشى.
جانگەلدى شىمشىقوۆ قاڭتار وقيعاسىنا دەيىن نازارباەۆتىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى باسشىلىعىن كەيىنگە تابىستاماعانىنا دا نازار اۋدارعان.
«ول ءوزىن قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن عانا «قاراپايىم زەينەتكەرمىن» دەپ جاريالادى. ەندى قاراساق، سونىڭ ءبارى وتىرىك بولىپ شىقتى. ورىستاردا «بۇرىنعى دەگەن بولمايدى» دەگەن قاعيدا بار»، - دەگەن ەكونوميست نازارباەۆتىڭ بيلىك ۆەرتيكالىندە تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەنىن ايتتى.
«ەكس-پرەزيدەنتكە باعا بەرۋىمىز كەرەك»
قاڭتار قىرعىنىنان كەيىن ەكس-پرەزيدەنت جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەك دەگەن تالاپ قوعامدا ءجيى ايتىلاتىن بولدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلدى جايلاعان جەمقورلىق ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەك پە؟ قازىبەك بەيسەباەۆ ەكس-پرەزيدەنتكە ماو تسزەدۋن سەكىلدى رەسمي باعا بەرىلۋى كەرەك دەپ سانايدى.
«ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قاڭتار وقيعاسىنا قاتىسى بار دەگەن رەسمي مالىمەت جوق. ەگەر بيلىك رەسمي تۇردە قاڭتار وقيعاسىنا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسى جوق دەپ مالىمدەسە، ءبىز وعان بايلانىستى ەشتەڭە ايتا المايمىز. ال نەگىزى بۇل كىسى ءبىزدى 30 جىل باسقاردى، سوندىقتان دا ەكس-پرەزيدەنتكە حالىق باعاسىن بەرۋ كەرەك. نازارباەۆتىڭ بيلىك ەتكەن كەزىندە جاقسى نەمەسە كەرىسىنشە جامان بولدى ما دەگەن سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرىلۋى كەرەك»، - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، قىتايدى باسقارعان ماو تسزەدۋن بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن وعان رەسمي بيلىك ءوز باعاسىن بەرگەن.
«ناقتىراق ايتسام، قىتاي بيلىگى «ماونىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ 70 پايىزى حالىققا پايدالى، ال 30 پايىزى زيان بولدى» دەپ اشىق ايتتى. ءبىزدىڭ ەلدە دە نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ءتيىستى باعا بەرۋ كەرەك. بۇل دۇنيە نەگە ماڭىزدى؟ ەگەر دە ءبىز تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 30 جىلدا «نازارباەۆ جايلى باسشى بولدى ما، جوق الدە جايسىز باسشى بولدى ما؟» دەگەن سۇراققا لايىقتى باعا بەرمەسەك، وندا ءبىز العا قاراي دامي المايمىز. سول سەبەپتى نازارباەۆقا باعا بەرۋ ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن وتە ماڭىزدى قادام بولماق. كەيبىر ادامدار ءۇشىن قانشا قولايسىز بولسا دا، ەكس-پرەزيدەنتكە باعا بەرىلۋى كەرەك»،- دەيدى ول.
نازارباەۆ جانە 500 ملرد دوللار
ال جانگەلدى شىمشىقوۆ ەكس-پرەزيدەنت ۇرلاعان، جىرلاعان اقشاسىن حالىققا قايتارماعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«ەكونوميست رەتىندە ايتايىن، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ حالىقتان ۇرلاپ، شەتەلگە اسىرعان قارجىسى كەم دەگەندە 500 ملرد اقش دوللارىن قۇرايدى. بۇل قارجىلار قايدا كەتتى؟» - دەيدى ەكونوميست. ايتا كەتۋ كەرەك، ەل اۋزىندا جۇرگەن بۇل سۋمما ءالى تەكسەرۋدى قاجەت ەتەدى. دەگەنمەن ونى ءالى ەشكىم جوققا دا شىعارعان جوق.
شىمشىقوۆ ماسەلەنىڭ يدەولوگيالىق قىرىنا دا توقتالعان.
«ءبىر ءوزى جالپى قازاق ۇلتىنىڭ بۇكىل دۇنيە تانىمى مەن ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن ۋلاپ تاستادى. وتانسۇيگىشتىك، ادامگەرشىلىك سەكىلدى قاسيەتتى دۇنيەلەردى اقشاعا ايىرباستاپ، حالىقتى توبىرعا اينالدىردى. ونىڭ قازاققا جاساعان قاستاندىعى گولوششەكيننەن دە اسىپ ءتۇستى دەسەك بولادى. مىسالى ءوزىمىزدى وزبەكستانمەن سالىستىراتىن بولساق، ولاردىڭ حالقى ەكى ەسەگە ءوسىپ، 35 ميلليوننان استى. ال قازاق حالقىنىڭ سانى ەندى عانا 20 ميلليون ادامعا جەتتى. ول دەگەن ءسوز – حالىقتى دەموگرافيالىق جاعىنان وراسان زور كەمىتتى دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەيدى جانگەلدى شىمشىقوۆ.
ول نازارباەۆ حالىقتى بارىنان ايىردى دەپ ەسەپتەيدى.
«سول كەزدەگى ەكونوميكاعا كەلەتىن بولساق، گۇلدەنگەن اگروكاسىپتىك كەشەن بولدى. اق حالاتپەن ءجۇرىپ، سيىر ساۋىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان كەشەننىڭ ءبارىن جەرمەن جەكسەن ەتتى. سول سەبەپتى نازارباەۆ بيلىكتەن جاي كەتپەۋ كەرەك ەدى. حالىق الدىندا مىندەتتى تۇردە جاۋاپ بەرىپ بارىپ كەتۋى كەرەك ەدى»، – دەيدى ول.
ەۋروپا ەلدەرىنىڭ باسشىلارى بيلىكتەن كەتكەن كەيىن سالتاناتتى جيىندارعا قاتىسىپ، سۇحبات بەرىپ جاتادى. ەكس-پرەزيدەنت سوڭعى ەكى تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا حالىقتى قۇتتىقتامادى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ جۇرت الدىنا نەگە ەمىن ەركىن شىقپايدى؟ قازىبەك بەيسەباەۆ دەموكراتيالى مەملەكەتتەردە قانداي دا ءبىر باسشى قىزمەتتەن كەتسە دە ساياسي ورتادا جۇرەتىنىن ايتادى.
«مىسالى فرانتسيانىڭ پرەزيدەنتى فرانسۋا وللاند نەمەسە اقش پرەزيدەنتتەرى سۇحبات بەرىپ، ءار ءتۇرلى ءىس-شارالاردا بوي كورسەتىپ قالادى. ءبىزدىڭ ەكس-پرەزيدەنت ەلدى 30 جىل باسقارسا دا قازىر جىم-جىرت وتىر. كەزىندە ءوزىن «ەلباسى» دەپ اتاپ، «جوق جەردەن مەملەكەت قۇرعان مەنمىن» دەپ ايتتى عوي. سولاي ايتا تۇرا سوڭعى جىلدارى نەگە جۇرت كوزىنە تۇسپەي كەتتى؟» - دەيدى قازىبەك بەيسەباەۆ
«ماسەلەن ول باسقارعان 30 جىلدا ەلىمىزدى باي-قۋاتتى ەتۋگە زور مۇمكىندىك بولدى. سول مۇمكىندىكتى ەكس-پرەزيدەنت نەگە پايدالانعان جوق؟ مىنە، وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرسىن»، – دەيدى ول.
«قازىر قوعامدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ەموتسيامەن قاتتى سىنايدى. جىلدار وتە كەلە حالىقتىڭ ەكس-پرەزيدەنتكە دەگەن كوزقاراسى وزگەرۋى مۇمكىن بە؟» دەگەن سۇراققا قازىبەك بەيسەباەۆ «ابدەن مۇمكىن» دەپ جاۋاپ بەردى.
«كەزىندە مەن برەجنەۆتىڭ بيلىگى كەزىندە ءومىر سۇرگەن اداممىن. اسۇيدە سول كەزدەگى سوۆەت ۇكىمەتىن باسقارعان تۇلعانى قاتتى سىنايتىن. كەيىن گورباچەۆ بيلىكتى العاننان كەيىن «وي، مىنادان قاراعاندا برەجنەۆ جاقسى ەكەن» دەپ ايتا باستادى. بارلىق نارسە سالىستىرۋ ارقىلى بەلگىلى بولادى عوي. ءبىز بۇگىن نازارباەۆتى قالاي سىناساق تا، ەڭ باستى ماسەلە حالىقتىڭ جاعدايىنىڭ قانداي بولعانىنا بايلانىستى بولماق. ەرتەڭ حالىقتىڭ جاعدايى ناشارلاسا، وندا ءبىز وتكەن زاماندى، ياعني نازارباەۆتى ساعىنىشپەن ەسكە الاتىن بولامىز. بۇل – ابدەن مۇمكىن نارسە. الداعى ۋاقىتتا نە بولاتىنى بەلگىسىز»، – دەدى ول.
