Búgin Qazaq eliniń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń bılikten ketkenine 6 jyl toldy. Joǵarǵy bılikten óz erkimen ketken ol el qurmetine bólenip, jaqsy jınalsa ortadan oıyp alatyn súıkimdi saıasatker bola aldy ma?
Qazaqstandy Sovet odaǵynan bastap basqarǵan, búkil týǵan-týysqandarymen birigip eldegi resýrstarǵa ıelik etken Nursultan Nazarbaev 2019 jyly naýryzdyń 19 kúni saǵat 19:00-de ol úndeý jasap, memleket basshysy qyzmetinen ketetinin málimdedi. Biraq Qańtar oqıǵasy tutanǵansha ózine arnalǵan zańdar shyǵartyp, Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy bolyp otyryp aldy.
Nursultan Nazarbaev bılikten ketken 6 jylda ózin qalaı ustady? Sondaı-aq eks-prezıdent eldi jaılaǵan jemqorlyq úshin jaýapkershilikke tartylýy kerek pe? Osy jáne ózge de suraqtardy sarapshy men ekonomıske qoıdyq.
MÁSIMOV NAZARBAEVTYŃ TAPSYRMASYN ORYNDADY MA?
Sarapshy Qazybek Beısebaev «Nursultan Nazarbaev bılikten ketken 6 jylda ózin qalaı ustady?» degen suraqty qoıǵanda birden Qańtar qyrǵynyn eske aldy.
«Qolymyzda naqty resmı málimet joq, biraq Qańtar oqıǵasynyń artynda kim tur, sol aıtylmaı keledi. Ashyq aıtylmasa da qaıǵyly jaǵdaıǵa Nursultan Nazarbaevtyń qatysy bar dep oılaımyn. Naqtyraq aıtsam, Qańtar oqıǵasyna qatynasqandar eks-prezıdenttiń adamdary dep esepteımin. Iaǵnı, qazirgi bılikti ornynan alyp, ózderiniń adamdaryn qoıǵysy keldi. Buǵan deıin «Elde memlekettik tóńkeris uıymdastyryldy» dep aıtyldy emes pe? Biz bárimiz qazaq azamaty bolyp Qazaqstannyń saıası jaǵdaıyn jaqsy bilgendikten tóńkeristi uıymdastyrǵan Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimov degenge senemiz be?» - degen saıasattanýshy Másimovti Nazarbaevqa berilgen adam dep esepteıdi.
«Buǵan deıin ol bir emes, birneshe ret «Men Nazarbaevtyń kómekshisimin jáne bola beremin» dep aıtty. Árıne, bizdiń qolymyzda naqty málimet joq, biraq osy qısynmen kelgende Kárim Másimov Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasyn oryndady dep oılaımyn. Ol bılikten ketse de 2022 jylǵy qandy qyrǵyndy Nazarbaevtyń izi dep esepteımin»,- deıdi ol.
«NAZARBAEVTYŃ NÁN IZI JATYR»
Ekonomıst Jangeldi Shymshyqov ta eks-prezıdentke qatysty suraqty estigende Qazybek Beısebaev sekildi Qańtar oqıǵasyn eske aldy.
«Nursultan Nazarbaev bılikten ońaı ketken joq. Onyń ketkeni úlken qyrǵynǵa ulasty, ony bárimiz bilemiz. Búginde Qańtar oqıǵasy, Qańtar qyrǵyny nemese Qańtar tóńkerisi dep aıtyp júrmiz. Sonyń báriniń artynda kimniń izi jatyr? Sóz joq, Nazarbaevtyń nán izi jatyr», - dep topshylaıdy ol.
Bul tusta Jangeldi Shymshyqov Jeltoqsan oqıǵasyn da eske alyp, Nazarbaevtyń bılikten keıingi áreketteri de kúmandy dep esepteıdi.
«Tipti onyń sonaý Jeltoqsannan bergi oqıǵalar Qańtarmen aıaqtaldy dep qorytyndylaýǵa bolmaıdy. Óıtkeni týǵan inisi Bolat Nazarbaevqa arnalǵan asqa óziniń jaqtastaryn jınap, janazanyń ózin saıası maqsatqa aınaldyryp jiberdi. Onyń áli de bolsa qaıta-qaıta Máskeý asyp, Pýtınge barǵyshtaýy da tegin emes», - deıdi sarapshy.
Jangeldi Shymshyqov Qańtar oqıǵasyna deıin Nazarbaevtyń Qaýipsizdik keńesi basshylyǵyn keıinge tabystamaǵanyna da nazar aýdarǵan.
«Ol ózin Qańtar oqıǵasynan keıin ǵana «qarapaıym zeınetkermin» dep jarııalady. Endi qarasaq, sonyń bári ótirik bolyp shyqty. Orystarda «Burynǵy degen bolmaıdy» degen qaǵıda bar», - degen ekonomıst Nazarbaevtyń bılik vertıkalinde tamyryn tereńge jibergenin aıtty.
«EKS-PREZIDENTKE BAǴA BERÝIMIZ KEREK»
Qańtar qyrǵynynan keıin eks-prezıdent jaýapkershilikke tartylýy kerek degen talap qoǵamda jıi aıtylatyn boldy. Nursultan Nazarbaev eldi jaılaǵan jemqorlyq úshin de jaýapkershilikke tartylýy kerek pe? Qazybek Beısebaev eks-prezıdentke Mao zedýn sekildi resmı baǵa berilýi kerek dep sanaıdy.
«Eks-prezıdenttiń Qańtar oqıǵasyna qatysy bar degen resmı málimet joq. Eger bılik resmı túrde Qańtar oqıǵasyna Nursultan Nazarbaevtyń qatysy joq dep málimdese, biz oǵan baılanysty eshteńe aıta almaımyz. Al negizi bul kisi bizdi 30 jyl basqardy, sondyqtan da eks-prezıdentke halyq baǵasyn berý kerek. Nazarbaevtyń bılik etken kezinde jaqsy nemese kerisinshe jaman boldy ma degen suraqtarǵa naqty jaýap berilýi kerek», - deıdi ol.
Aıtýynsha, Qytaıdy basqarǵan Mao zedýn bılikten ketkennen keıin oǵan resmı bılik óz baǵasyn bergen.
«Naqtyraq aıtsam, Qytaı bıligi «Maonyń is-áreketiniń 70 paıyzy halyqqa paıdaly, al 30 paıyzy zııan boldy» dep ashyq aıtty. Bizdiń elde de Nursultan Nazarbaevqa tıisti baǵa berý kerek. Bul dúnıe nege mańyzdy? Eger de biz táýelsizdikten keıingi 30 jylda «Nazarbaev jaıly basshy boldy ma, joq álde jaısyz basshy boldy ma?» degen suraqqa laıyqty baǵa bermesek, onda biz alǵa qaraı damı almaımyz. Sol sebepti Nazarbaevqa baǵa berý elimizdiń bolashaǵy úshin óte mańyzdy qadam bolmaq. Keıbir adamdar úshin qansha qolaısyz bolsa da, eks-prezıdentke baǵa berilýi kerek»,- deıdi ol.
NAZARBAEV JÁNE 500 MLRD DOLLAR
Al Jangeldi Shymshyqov eks-prezıdent urlaǵan, jyrlaǵan aqshasyn halyqqa qaıtarmaǵanyn tilge tıek etti.
«Ekonomıst retinde aıtaıyn, Nursultan Nazarbaevtyń halyqtan urlap, shetelge asyrǵan qarjysy kem degende 500 mlrd AQSh dollaryn quraıdy. Bul qarjylar qaıda ketti?» - deıdi ekonomıst. Aıta ketý kerek, el aýzynda júrgen bul sýmma áli tekserýdi qajet etedi. Degenmen ony áli eshkim joqqa da shyǵarǵan joq.
Shymshyqov máseleniń ıdeologııalyq qyryna da toqtalǵan.
«Bir ózi jalpy qazaq ultynyń búkil dúnıe tanymy men ómirge degen kózqarasyn ýlap tastady. Otansúıgishtik, adamgershilik sekildi qasıetti dúnıelerdi aqshaǵa aıyrbastap, halyqty tobyrǵa aınaldyrdy. Onyń qazaqqa jasaǵan qastandyǵy Goloekınnen de asyp tústi desek bolady. Mysaly ózimizdi Ózbekstanmen salystyratyn bolsaq, olardyń halqy eki esege ósip, 35 mıllıonnan asty. Al qazaq halqynyń sany endi ǵana 20 mıllıon adamǵa jetti. Ol degen sóz – halyqty demografııalyq jaǵynan orasan zor kemitti degendi bildiredi», - deıdi Jangeldi Shymshyqov.
Ol Nazarbaev halyqty barynan aıyrdy dep esepteıdi.
«Sol kezdegi ekonomıkaǵa keletin bolsaq, gúldengen agrokásiptik keshen boldy. Aq halatpen júrip, sıyr saýyp, mal sharýashylyǵymen aınalysqan keshenniń bárin jermen jeksen etti. Sol sebepti Nazarbaev bılikten jaı ketpeý kerek edi. Halyq aldynda mindetti túrde jaýap berip baryp ketýi kerek edi», – deıdi ol.
Eýropa elderiniń basshylary bılikten ketken keıin saltanatty jıyndarǵa qatysyp, suhbat berip jatady. Eks-prezıdent sońǵy eki Táýelsizdik kúni qarsańynda halyqty quttyqtamady. Nursultan Nazarbaev jurt aldyna nege emin erkin shyqpaıdy? Qazybek Beısebaev demokratııaly memleketterde qandaı da bir basshy qyzmetten ketse de saıası ortada júretinin aıtady.
«Mysaly Franııanyń prezıdenti Fransýa Olland nemese AQSh prezıdentteri suhbat berip, ár túrli is-sharalarda boı kórsetip qalady. Bizdiń eks-prezıdent eldi 30 jyl basqarsa da qazir jym-jyrt otyr. Kezinde ózin «Elbasy» dep atap, «Joq jerden memleket qurǵan menmin» dep aıtty ǵoı. Solaı aıta tura sońǵy jyldary nege jurt kózine túspeı ketti?» - deıdi Qazybek Beısebaev
«Máselen ol basqarǵan 30 jylda elimizdi baı-qýatty etýge zor múmkindik boldy. Sol múmkindikti eks-prezıdent nege paıdalanǵan joq? Mine, osy jáne ózge de suraqtarǵa jaýap bersin», – deıdi ol.
«Qazir qoǵamda Nursultan Nazarbaevty emoııamen qatty synaıdy. Jyldar óte kele halyqtyń eks-prezıdentke degen kózqarasy ózgerýi múmkin be?» degen suraqqa Qazybek Beısebaev «Ábden múmkin» dep jaýap berdi.
«Kezinde men Brejnevtiń bıligi kezinde ómir súrgen adammyn. Asúıde sol kezdegi Sovet úkimetin basqarǵan tulǵany qatty synaıtyn. Keıin Gorbachev bılikti alǵannan keıin «Oı, mynadan qaraǵanda Brejnev jaqsy eken» dep aıta bastady. Barlyq nárse salystyrý arqyly belgili bolady ǵoı. Biz búgin Nazarbaevty qalaı synasaq ta, eń basty másele halyqtyń jaǵdaıynyń qandaı bolǵanyna baılanysty bolmaq. Erteń halyqtyń jaǵdaıy nasharlasa, onda biz ótken zamandy, ıaǵnı Nazarbaevty saǵynyshpen eske alatyn bolamyz. Bul – ábden múmkin nárse. Aldaǵy ýaqytta ne bolatyny belgisiz», – dedi ol.
