اق ۇيدەگى ءسوز تالاستىرۋ ەۋروپا ەلدەرىن ءوزارا جاقىنداتا ءتۇستى. وسى كەزدەسۋدەن كەيىنگى گەوساياساتتىڭ بەتالىسى قالاي بولماق؟ كىم كىمگە جاقىنداپ، كىم كىمنەن الشاقتايدى؟ ساراپشى پىكىرى نازار اۋدارتادى.
قازىرگى ۋكرايناداعى احۋالعا الەم نازار اۋدارىپ وتىر. قازاقستاندىق ديپلومات، بۇرىنعى ەلشى، حانگۋك شەت تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورتالىق ازيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى دۋلات باكيشەۆ ادىرناعا حالىقارالىق جاعدايدى ساراپتاپ بەردى.
- ترامپ مەن زەلەنسكيدىڭ كەزدەسۋىندە كيىم ۇلگىسىنە قاتىستى ءمىن تاعىلعانى تۋرالى اقپارات تاراعان . كيىم ۇلگىسى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستا قانشالىقتى ماڭىزدى ءرول اتقارادى؟
- مەنىڭ ويىم – ءمىن تاعىلعان جوق. ۆ.زەلەنسكي ءبىراز جىل بويى وسى ۇلگىدەگى كيىممەن ءجۇر. ەلى سوعىسىپ جاتىر. اسكەرلەرى جوعارعى قولباسشىنىڭ وسىنداي كيىمدى كيىپ جۇرگەنىن قالايتىن دا سياقتى. ونىڭ ۇستىنە ول اقش - تا بۇعان دەيىن دە بىرنەشە رەت بولدى. اقش مەملەكەتتىك پروتوكولى بۇرىندارى ەشبىر قارسىلىق بىلدىرمەگەن بولاتىن.
اڭگىمە باسقادا. بۇل جولى دا پروتوكول تاراپىنان قارسىلىق بولمادى دەۋگە نەگىز بار. ياعني، ونىڭ كيىمى قابىلدانعان ۇلگىگە ساي بولدى. تەك وسىعان قاتىستى ءبىر جۋرناليست (اق ءۇيدىڭ ءوتىنىشى بويىنشا بولسا كەرەك) اگرەسسيۆتى تۇردە سۇراق قويدى. بۇل قادام شابۋىل جاساۋعا قاجەتتى سىلتاۋ عانا بولدى دەسە دۇرىس بولادى.
جالپى، حالىقارالىق قاتىناستا كيىمگە قاتىستى قاتاڭ ەرەجە، نە ۇلگى جوق. دەسە دە كيىم رەسمي كەزدەسۋگە ساي، تۇلعانىڭ ءوزى كەلگەن جانە ساپارمەن بارعان ەلدىڭ مادەنيەتى، ءداستۇرى مەن قۇندىلىعىن ەسكەرەتىندەي بولۋى كەرەك. مىسالى، يراندا ايەل ادامنان پروتوكول باسقا ورامال تارتۋدى تالاپ ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، ەلدەگى ءدىن مەن سەنىم، ءداستۇر جانە قازىرگى ۋاقىتتا قالىپتاسقان جاعداي دا ەسكەرىلەدى. قىسقاسى، زەلەنسكيدىڭ كيىمى سوعىسىپ جاتقان ەلدىڭ ليدەرىنە سايكەس بولدى.
ال، بۇعان دەيىنگى اپتادا اق ۇيگە ەكى رەت قوناق بولىپ كەلگەن يلون ماسكتىڭ كيىمى شەكتەن شىققان ۇلگىدە بولدى. سول جۋرناليست وعان ونداي سۇراق قويمادى. بۇيرىق بولمادى، نەمەسە باتىلى بارمادى.
- زەلەنسكي اق ۇيدەن سوڭ ۇلىبريتانياعا ساپارلاعان. بۇل تۇستا كىم-كىممەن بىرىكتى؟ نەمەسە قاي ەلدەر ءبىر-بىرىنەن الشاقتادى؟
- وسى تۇرعىدان ەۋروپادا جاڭالىق بولعان جوق. ۆەنگريا باسشىسى ۆيكتور ورباننان باسقاسى ونى قولدادى دەۋگە بولادى. وزگەرىس تۇركيەگە عانا بايلانىستى بولدى. اقش - رف كەلىسسوزدەرى باستالعاننان بەرى انكارا ماسكەۋدەن الشاقتاپ، كيەۆكە ءبىراز جاقىنداي ءتۇستى. لوندونداعى ماڭىزدى سامميتكە انكارا وكىلى دە قاتىستى.
- پولشا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ “ەۋروپا وياندى” دەگەن جازباسىنىڭ استارى قانداي، ءمانى نەدە؟
- ەۋروپانى وياتقان – ترامپ. ونىڭ وكىلدەرى جۋىردا وتكەن ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا ەرسى قىلىق كورسەتتى. مىسالى، دامىعان ەۋروپا ەلدەرىنە دەموكراتيا تۋرالى ءدارىس وقىپ كەتتى. توقەتەرى – ترامپ اكىمشىلىگى اقش- تىڭ ەۋروپاداعى ءداستۇرلى سەرىكتەستەرىنە ء“بىزدىڭ قولىمىز تيمەيدى، رەسۋرس تا از. ءبىز قحر - دى تەجەۋگە ازيا جاققا كەتىپ بارامىز” دەگەنگە كەلتىردى. بۇل دا ءجاي عانا جەلەۋ، سىلتاۋ. وتىرىك دەسە دە بولادى.
ترامپتىڭ بار ويى – ەلدەگى ساياسي جۇيەنى وزگەرتىپ، اۆتوكراتيا جاعىنا ەلدى ىعىستىرىپ، باعىتتاپ جىبەرۋدى وزىنە ماقسات تۇتىپ وتىر. ەۋروپا ويانباعاندا، نە ىسەيدى؟ باسقا امالى جوق قوي. ەندى ءوزىن ءوزى قورعاۋعا كوشپەسە بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە كونتينەنتتە ورنالاسقان ۋكراينا بولاشاعى ەۋروپانىڭ دا بولاشاعى عوي.
- لوندون مەن ءپاريجدىڭ سوعىستى ۋاقىتشا توقتاتۋ تۋرالى ۇسىنىسى قانشالىقتى جۇزەگە اسۋى مۇمكىن؟
- مەنىڭ ويىم بىلاي. بىرىنشىدەن، ترامپپەن كەزدەسىپ كەلگەن ەكى كوشباسشى ونىڭ سوزىنە قۇلاق اسقانداي سىڭاي ءبىلدىرىپ، وسىنداي ۇسىنىس جاساپ وتىر. سايىپ كەلگەندە، بۇل ۇسىنىس ساپارعا دەيىن ايتىلىپ قويىلعان.
جالپى، قازىر سوعىستى توقتاتۋعا مۇمكىندىك جوق. سەبەبى، ونى توقتاتا الاتىن ماسكەۋ عانا. كرەمل جاعى تىپ - تىنىش. مەدۆەدەۆتەن باسقاسى ءۇن قاتپاي وتىر. وسىدان بىلە بەرىڭىز. بۇگىنگى كۇنى دونباستى تۇگەل الماي، باسقا دا قىسقا مەرزىمگە قويىلعان ماقساتتارعا جەتپەي كرەمل ەشتەڭەگە كەلىسپەيتىن سياقتى. اگرەسسيا توقتاماسا، كيەۆ تە توقتامايدى. ونىڭ ۇستىنە جەر ماسەلەسى قاشان دا قيىن ەمەس پە؟ كىم ءوز جەرىن باسقاعا بەرىپ قويىپ تەك وتىرادى؟
سوندىقتان، بۇل باستاما عانا دەگەن ويدامىن. مۇنىڭ ءارى قاراي قالاي ءوربيتىنىن ۋاقىت كورسەتەر.
- الەمدىك ساياساتتاعى جاڭا ۇدەرىستەر مەن وزگەرىستەر ورتالىق ازياعا قالاي اسەر ەتەدى؟ ارينە، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا قاتىستى ماسەلە بار عوي...
- قازىرگى جاعدايدى جالپىلاما تۇردە عانا باعالاۋعا بولاتىن سياقتى. سەبەبى ترامپتىڭ ءوزى دە قۇبىلىپ وتىر عوي. ءبىر كۇنى زەلەنسكيدى “ديكتاتور،”- دەسە، كەلەسى كۇنى “مەن ولاي ايتىپ پا ەدىم؟ ەسىمدە جوق،”-دەي سالادى.
دەگەنمەن ەكى نارسەنى انىق ايتۋعا بولادى دەيمىن. بىرىنشىدەن، گەوساياسي تۇرعىدان ۋكرايناداعى سوعىس بىزگە تونەتىن قاۋىپتى بىزدەن ۋاقىتشا الىستاتتى. ەكىنشىدەن، سوعىستىڭ سالدارىنان ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا ءبىراز سالماق ءتۇسىپ تۇر. سانكتسيا مەن ينفلياتسيا، دەۆالۆاتسيا دەگەندەر بار عوي. بۇل – ءبىر ماسەلە. ونىمەن قوسا ءبىز كىرەتىن ۇيىمداردىڭ ماڭىزدى، ءتىپتى باستى ويىنشىسى بولىپ سانالاتىن ماسكەۋدىڭ ءوزى سوعىسىپ جاتىر. بۇل ءبىز مۇشە بولىپ كىرىپ وتىرعان بىرنەشە وداقتارداعى جاعدايدىڭ تۇراقسىزدىعىن بىلدىرەدى ەمەس پە؟ ياعني، ساپالى دا ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان كولەمدى ينۆەستيتسيا ەلگە كەلمەيدى دەگەن ءسوز.
سونىمەن قاتار گەوساياساتتىڭ وزگەرۋى قازاقستانعا ءبىراز مۇمكىندىكتەر دە تۋعىزىپ وتىر. ەندىگى ۋاقىتتا ەۋروداق تاراپىنان بىزگە دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتا تۇسەتىن بولادى. لوگيستيكا مەن كولىكتەن باستاپ، ءتۇرلى شيكىزات، سيرەك كەزدەسەتىن مەتال مەن ەنەرگەتيكا سالالارىنداعى ەسكى جانە جاڭا جوبالاردى ءتيىمدى دە مولىراق پايدا تاۋىپ ىسكە اسىرىپ، ءتۇرلى نارىقتارعا تاۋار جەتكىزۋ مۇمكىندىگى تۋادى دەگەن ويدامىن. بالكىم، الەمدەگى الدىڭعى قاتارلى ەلدەر ءبىزدىڭ دامۋىمىزعا اتسالىسىپ، مامانداردى دايىنداۋ جانە باسقا دا ۇلگىدەگى ءتۇرلى باعدارلاما مەن جوبالار ۇسىنار. مۇنى دا كوپ ۇزاماي كورىپ قالارمىز دەگەن ويدامىن.
- دميتري مەدۆەدەۆ (ح-تە) لوندوندا وتكەن ۋكراينا جونىندەگى ءسامميتتى «ورىستارعا قارسى شاباش» دەپ اتادى. بۇل نە دەگەنى، ەكس-پرەزيدەنت نەنى تۇسپالداپ وتىر؟
- ول كىسىنىڭ جازاتىن ءبىراز ماتىندەرى ديپلوماتيا مەن مەملەكەت ىسىنەن الىس بولعاندىقتان مەن وعان قاتىستى پىكىر بىلدىرمەي-اق قويايىن. وقىرماندار مەنىڭ پىكىرىمسىز-اق ءبارىن دۇرىس ۇعىپ، ءبىلىپ وتىر ەمەس پە؟
لوندوندا كەرەمەت كەزدەسۋ ءوتتى. ەۋروپا ەلدەرى ءوز مۇددەسىن ويلاپ، قامدانىپ جاتىر. قاۋىپ تونگەسىن مەملەكەت الدىمەن قورعانۋدى ويلايدى عوي. ونىڭ نەسى ايىپ؟
كەز كەلگەن ەل قاۋىپ تونسە، سولاي ىستەيدى. لوندونداعى شارا توڭىرەگىندەگى بارلىق دۇنيە پاراسات پەن ديپلوماتيانىڭ جوعارعى دارەجەدەگى ۇلگىسىنە ساي بولدى. مۇنىڭ ءبارىن ەۋروپا بىرەۋگە ۇناۋ، نە ۇناماۋ ءۇشىن ىستەپ وتىرعان جوق. بۇل شارا – قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۋاقتىلى جاسالعان اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق قادام. وتكەن سايلاۋلاردا حالىقتان وسىنداي ماندات العاسىن ليدەرلەر ۋاقىت وزدىرماي سەنىمدى تۇردە ناقتى ءىس-ارەكەتكە كوشىپ جاتىر.
الەمدەگى باسقا مەملەكەتتەر دە باس قوسىپ، وزگەرىپ بارا جاتقان الەمدە ءوز ورىندارى مەن وداقتاستارىن قايتا تەكسەرىپ، قايتا تاۋىپ، قاۋىپسىزدىكتى بارىنشا سەنىمدى تۇردە قامتاماسىز ەتۋدى ويلاستىرۋدا. وزگەرىس ۇستىندەگى الەم مەن وسىنداي قورشاعان ورتادا باسقالاردان قالىپ قويماۋ دا ماڭىزدى.
قالاي بولعاندا مەملەكەت الدىنداعى باستى ماقسات – قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتىپ، العا قاراي ىلگەرىلەۋ عوي. ەۋروپا ەلدەرى وسىنىڭ امالدارىن جاساپ جاتىر. بار بولعانى سول عانا.
- كوپ راقمەت!
PS: سۇحبات ءازىر بولعاندا رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ ترامپ پەن زەلەنسكي اراسىنداعى ءسوز تارتىسىن «ەگجەي-تەگجەيلى بولماعان وقيعا» دەپ اتاپ، ۋكراينا پرەزيدەنتى «ديپلوماتيالىق قابىلەتىنىڭ جوقتىعىن» كورسەتتى دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. پەسكوۆ ۋكراينا بيلىگى «بەيبىتشىلىكتى ەمەس، سوعىستىڭ جالعاسۋىن قالايدى» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
