ونەر سالاسىنداعى ىزدەنىس ارقىلى جاڭاشىلدىعىمەن تانىلىپ جۇرگەن ءمۇسىنشى ءوز ءىسىنىڭ قىر-سىرى جانە جوسپارى تۋرالى ويلارىمەن بولىسەدى.
الەۋمەتتىك جەلىدە گيپەررەاليستىك 3D مۇسىندەرىمەن Tiktok-تا تانىمال ايدوس ەسماعامبەتوۆ – ەلىمىزدەگى ەرەكشە ونەر يەلەرىنىڭ ءبىرى. ول قازىرگى تاڭدا استانا قالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. بەينەلەۋ ونەرى جانە سىزۋ ماماندىعىن تامامداعانىمەن، گيپەررەاليزمدى ءوز بەتىنشە مەڭگەرگەن. ءمۇسىنشى 2009 جىلدان باستاپ بۇل سالانى زەرتتەپ، ءتۇرلى ەكسپەريمەنتتەر جاساپ، وزىندىك ءادىس-تاسىلدەرىن قالىپتاستىرعان.
گيپەررەاليزم نەمەسە سۋپەررەاليزم – 20 عاسىردىڭ سوڭى - 21 عاسىردىڭ باسىنداعى كەسكىندەمە، گرافيكا جانە ءمۇسىن ونەرىندە بەينەلەردى بارىنشا شىنايى كەسكىندەپ كورسەتەتىن باعىت.
"گيپەررەاليزم – قۇپيا تەحنولوگيا"
ايدوس بالا كەزىنەن سۋرەت پەن ءمۇسىن ونەرىنە جاقىن بولعانىن ايتادى.
- مەن كىشكەنتاي كەزىمنەن باستاپ سۋرەت سالامىن. ارقالىقتىڭ تۋماسىمىن. ۋنيۆەرسيتەتتە تەك ساز بالشىق پەن گيپسپەن ستاندارتتى ءمۇسىن جاساۋدى ۇيرەتەدى. ال گيپەررەاليزم باعىتى – وزىندىك "قۇپيا تەحنولوگيا". سەبەبى ونى ەش جەردە ۇيرەتپەيدى. بارلىعىن سۋرەتتەر مەن ۆيدەولاردى زەرتتەي وتىرىپ، ءوزىم ۇيرەندىم، - دەيدى ايدوس ەسماعامبەتوۆ.
ءمۇسىنشىنىڭ ەڭ تانىمال جۇمىستارىنىڭ ءبىرى – اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ءمۇسىنى. بۇل جۇمىس TikTok-تا 2,5 ميلليوننان استام قارالىم جيناعان. سونداي-اق، جامبىل جاباەۆتىڭ ءمۇسىنى دە كورەرمەندەردىڭ وڭ باعاسىنا يە بولدى.
- مۇسىندەردى تەك ارنايى تاپسىرىسپەن جاسايسىز با؟ ساتىلىمعا شىعا ما؟
- مۇسىندەردىڭ ىشىندە ارنايى تاپسىرىسپەن ىستەلگەنى دە، جەكە شىعارماشىلىعىمنان جاساعانىم دا بار. بىرنەشە كۇن بۇرىن الماتىعا ارنايى بارىپ، بەس ءمۇسىندى ورناتىپ كەلدىم. ول مۇسىندەردى تامىز ايىنان باستاپ، جاساعانمىن. جەلتوقسانعا دەيىن قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، احمەت جۇبانوۆ، شارا جيەنقۇلوۆا، داۋرەن ءابىروۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ مۇسىندەرىن اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنا ورناتىپ كەلدىم. سەبەبى ولار ارنايى مۋزەي دايىنداپ، جانداندىرىپ جاتىر ەكەن. جاقىن ارادا پرەزەنتاتسيا، تۇساۋكەسەرىن جاسايتىن بولادى.
ءمۇسىن جاساۋ پروتسەسى جانە ماتەريال تاڭداۋى
ايدوس ەسماعامبەتوۆ ءمۇسىن جاساۋدا ارنايى سيليكون ماتەريالىن قولدانادى. بۇل ماتەريال 350°C ىستىققا دا، سۋىققا دا ءتوزىمدى. سونىمەن قاتار، سوققىعا توزىمدىلىگى جوعارى.
– بۇرىن گيپەررەاليستىك مۇسىندەر بالاۋىزدان جاسالعان. بىراق بالاۋىز مۇسىندەر كۇننىڭ ىستىعىنا شىدامايدى، وڭاي زاقىمدانادى. ال سيليكون – الدەقايدا بەرىك ماتەريال، وعان ەرەكشە كۇتىم قاجەت ەمەس، - دەيدى ول.
- قازىرگى تاڭدا تەك زيالىلاردى جاسايسىز با؟ الدە تاپسىرىسپەن كەز كەلگەن ءمۇسىندى جاساۋعا بولا ما؟
- جوق، مەنىڭ پراكتيكامدا ونداي دۇنيە بولماعان. مەن مۋزەيگە ەكسپونات رەتىندە عانا ءمۇسىن جاسايمىن. جەكەمە دە جازىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە دە پىكىر قالدىرعان ادامدار بولددى. "مەن اتامدى ساعىنىپ ءجۇرمىن، ءمۇسىنىن جاساپ بەرە الاسىز با؟" دەگەن ۇسىنىستار بولعان. كەيىننەن ول كىسىگە "تاريحي تۇلعا بولدى ما؟ مۋزەيگە ەكسپونات رەتىندە بولا الا ما؟" دەپ سۇرايمىز.
جاي اشەيىن ۇيگە قويۋ، سىيلىق ءۇشىن مۇسىندەر جاسالمايدى. مەن جاساسام تەك قازاق ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەن، تاريحي تۇلعالاردىڭ ءمۇسىنىن جاسايمىن. شەتەلدەگى مادام تيۋسسە" مۇراجايىندا جۇلدىزداردىڭ، انشىلەردىڭ مۇسىندەرى تۇرادى عوي. سونداي مۋزەي ءبىزدىڭ قازاقستاندا دا بولسا كەرەمەت بولار ەدى. مۇسىندەردى زال-زالعا ءبولىپ، ورنالاستىرۋ كەرەك. ءبىر زالعا كىرسەڭىز، تاريحي تۇلعالار، ەكىنشى زالدا قازاقستاننىڭ انشىلەرى، كەلەسى زالدا اكتەرلەر دەگەندەي.
- ءبىر ءمۇسىندى جاساۋ قانشا ۋاقىتىڭىزدى الادى؟
- جۇمىستىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى. شامامەن، ءۇش ايدان جارتى جىلعا دەيىن ۋاقىت كەتەدى.
- ابايدىڭ ءمۇسىنى وتە قاتتى تانىمال بولدى. ول ءمۇسىندى قانشا ۋاقىتتا جاساپ شىقتىڭىز؟
- ءتورت ايداي ۋاقىتىمدى الدى. ونىڭ الدىندا ابايدىڭ سۋرەتىن ءبىراز زەرتتەپ ءجۇردىم. جارتى جىلداي "جاسايمىن" دەپ دايىندالدىم. مەن ول ءمۇسىندى جارتىلاي انتروپولوگ رەتىندە جاسادىم. ويتكەنى ول كىسىنىڭ ءبىر عانا سۋرەتى بار. ول فوتونى مەن Google-دان قاراعانىمدا ەكى ۇلى ەكى جاعىنا تۇرعان فوتوسى ەدى. سول سۋرەت جەتكىلىكسىز بولدى. سول سۋرەتتىڭ تۇپنۇسقاسىن ىزدەي باستادىم. سەمەيدە مۇراجايلارعا حابارلاسىپ، جاعدايدى ءتۇسىندىردىم. ول كىسىلەر دە مەنى تانىپ، ءمۇسىن جاساتاتىنىن ايتىپ، قۋانىپ قالدى. سول تۇپنۇسقا سۋرەتتى ساپالى تۇردە پوشتاما جىبەرۋىن سۇرادىم. سەبەبى ونىڭ بەت-كەلبەتىن، مۇرىن، ءپىشىنىنىڭ ءاربىر قىرىن ەسەپتەۋىم كەرەك بولدى. ول ماتەماتيكالىق ەسەپ قوي. ول فوتو تەك الدىنان عانا بولدى. قىرىنان تۇسىرىلگەن سۋرەت جوق بولدى. ونى ولشەپ، جاساۋعا تۋرا كەلدى.
«ونەر ەلىمىزدە جوعارى باعالانبايدى»
- جاسىرىن بولماسا، ءبىر ءمۇسىننىڭ باعاسى قانشا؟
- شەت مەملەكەتتەردە مۇسىندەر 15-20 مىڭ دوللارعا دەيىن باعالانادى. ەلىمىزدە ونداي باعا جوق. سەبەبى ءبىزدىڭ "قازاقشا قاراجاتىمىز" بار عوي. ودان تومەنگە ساۋدالانادى.
- گيپەررەاليستىك ءمۇسىن ونەرىنە قاتىستى ءتۇرلى سىن-پىكىر بولاتىنى جاسىرىن ەمەس. "ادامنىڭ ءمۇسىنىن جاساۋعا بولمايدى" دەگەن پىكىرلەر دە از ەمەس، سولاي ما؟
- ءدىن جاعىنان ءتۇرلى كوزقاراستار بولىپ جاتادى. ونداي پىكىردە قارايتىن بولساق، وندا كۇيدى دە ويناۋعا بولمايدى، ءاندى دە ايتۋعا بولمايدى. ەڭ باستىسى – مەن ءوز قولونەرىمدى دامىتىپ، بۇرىن-سوڭدى بولماعان دۇنيەنى جاساپ وتىرمىن. ونى قازىر جاساماساق، قاشان جاسايمىز؟ مىسالى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ەسكى سۋرەتتەرىن قاراپ وتىرعانشا، 3D مۇسىنگە كەلىپ، سەلفي جاساساڭىز ءدال جانىڭىزدا تۇرعانداي اسەر بەرەدى.
- كەيىپكەرلەرىڭىزدى قالاي تاڭدايسىز؟
- مەن اباي مەن جامبىل جاباەۆتىڭ مۇسىندەرىن ءوزىم جاسادىم. سەبەبى ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا وراي باستاعانمىن. بۇل - شىعارماشىلىق جۇمىس. مۇراجايلاردان "بىزگە وسى تۇلعانىڭ ءمۇسىنى كەرەك ەدى" دەگەندە سۇراعان ءمۇسىندى جاساپ بەرەمىن.
- ءدال قازىر گيپەررەاليستىك مۇسىندەر قازاقستاندا قانشالىقتى دامىعان؟
- ازىرگە مۇنداي مۇسىندەردى كەزدەستىرمەدىم. بىراق جاستار وسى سالاعا قىزىقسا، جاقسى بولار ەدى. باسەكەلەستىك بولۋى كەرەك.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
