جاس ستسەناريست كينو سالاسىنىڭ قازىرگى بەتالىسى جانە ءوزىنىڭ شەبەرلىك تاسىلىمەن بولىسەدى.
سوڭعى ۋاقىتتا ەلدە كينو سالاسىندا، اسىرەسە، كومەديا جانرىنداعى تۋىندىلار رەيتينگتە كوش باسىندا تۇر. نەلىكتەن ەلىمىزدە ءدال بۇل جانردىڭ تانىمالدىققا يە بولعانىن «قازاقشا بيزنەس برازيليادا»، «ەركەباي» تولىقمەتراجدى فيلمدەرىنىڭ ستسەناريسى، قازاقشا ەرتەگىلەردىڭ اۆتورى شىڭعىسحان ەرماحاننان سۇراپ كوردىك.
- ستسەناري سالاسىنا قالاي كەلدىڭىز؟
- قازۇۋ-دا شىعىستانۋشى ماماندىعىن اياقتاعانمىن. ستسەناريگە كەلۋىم «جايدارماننان» باستاۋ الدى. مەكتەپ كەزىندە ويناپ باستاپ، ۋنيۆەرسيتەت كەزىندە جالعاسىن تاپتى. وقۋ بىتىرگەن سوڭ «جايدارمانمەن» كاسىبي تۇردە اينالىسا باستادىم. بىرتىندەپ ءومىر بويى بۇل سالادا جۇرمەيتىنىمىز تۇسىنىكتى بولعاننان كەيىن، ءوزىم كينو سالاسىنا قادام باسقىم كەلدى. ماعان اكتەرلىق شەبەرلىكتى قولدانىپ، ءازىلدى ويناتۋعا قاراعاندا، ءازىلدى ويلاپ تاپقان، جازعان پروتسەسس كوبىرەك ۇنادى. سول سەبەپتى، اۆتورلىق، ستسەناريستىك جولدى تاڭدادىم. ءوزىمدى 2018 جىلدان بەرى تەورەتيك مامانمىن دەپ سانايمىن. 2020 جىلدان باستاپ پراكتيك مامانىمىن دەپ ەسەپتەيمىن.
- قازىر كومەديا جانرىندا كوپ فيلم تۇسىرىلۋدە. وسىعان قاتىستى اۆتور رەتىندە ايتىڭىزشى، نەگە باسقا جانرلار حالىققا ءوتىمسىز؟ نەلىكتەن ءدال وسى كومەديا كوپ تۇسىرىلۋدە؟
- قازاقستان اياسىندا الاتىن بولساق كومەديا كوپ تۇسىرىلەدى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. الەمدىك كينو سالاسىن، كينو تاريحىن قارايتىن بولساق، ەڭ رەكوردتى جانر وسى كومەديا جانرى. ول 70 جىل كوش باستاپ، كوممەرتسيالىق ءساتتى كينو جانر رەتىندە ءوزىن قالىپتاستىرعان. بۇل – الەمدىك تەندەنتسيا. بۇنى تەك قازاقستاندا عانا وسىنداي دەپ ايتا المايمىز. الەمدە بولىپ جاتقان تەندەنتسيا بىزدە دە كورىنىس تاۋىپ جاتىر. كومەديانىڭ كوپتەپ ءتۇسىرىلۋى – قالىپتى جاعداي. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ حالىقتىڭ بولمىسى ازىلگە جاقىن. سونداي بولعاندىقتان ءبىز ءوزىمىزدىڭ تابيعاتىمىزعا جاقىن دۇنيەلەردى جاساي الامىز، جاساۋ قولىمىزدان كەلەدى. ءارى حالىق تا بۇل جانردى قابىلداي الادى. ودان كەيىن كومەديانىڭ كوپ تۇسىرىلۋىنە قارجى ماسەلەسى دە سەبەپ. ينۆەستورلار تەك شىعارماشىلىق جاعىنان عانا ەمەس، كوممەرتسيالىق تا ءساتتى جوبا بولعانىن قالايدى. كومەديا شىعارماشىلىق تۇرعىدان دا، قارجىلىق جاعىنان دا ءوتىمدى.
- قازاقشا ەرتەگى كىتاپتاردىڭ اۆتورى اتاندىڭىز؟ بۇل جوبا قالاي باستالدى؟ قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزدىڭىزدەر؟
- «Ordagen» جوباسى تۋرالى ايتۋدان جالىقپايمىن. بۇل – التىن وردا داۋىرىنەن بەرگى اڭىز، ەرتەگىلەردى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا اشىلعان جوبا. «التىن ساقا»، «اقساق قۇلان» سياقتى ەرتەگىلەردى التىن ورداعا دەيىنگى حالىق بىلەدى ەكەن. بۇل اۋىز ادەبيەتىنىڭ جاقسى دامىعانىن كورسەتەدى. وسى سەبەپتى «Ordagen» جوباسى وسىنداي ميسسيانى قولعا الىپ، التىن وردا داۋىرىنەن بەرى وزگەرمەگەن ەرتەگىلەردى جاڭارتىپ، اتا-انالار مەن بالالارعا جاڭا كونتەنت ۇسىنايىق دەپ جاپپاي ەرتەگى جازۋمەن ءوز جۇمىسىن باستاعان. بۇل جوباعا 2020 جىلى قوسىلدىم. جوبا اياسىندا ەلىمىز بويىنشا ءار وڭىردەن 100-گە جۋىق اۆتور مەن 600-گە جۋىق جاڭا ەرتەگى جينادىق. رەداكتورلىق جۇمىستاردان كەيىن، سونىڭ 100-گە جۋىعى «Ordagen» قوسىمشاسىندا جاريالاندى جانە كىتاپ بولىپ باسىلدى. ودان بولەك، ءوزىم تانىمدىق باعىتتا 50-گە جۋىق ەرتەگى جازىپ شىقتىم. مۋلتسەريال، بالالارعا ارنالعان جاڭىلتپاشتار، تاقپاقتار سياقتى كونتەنتپەن دە اينالىستىق. بۇل جوبا يدەيا جاعىنان ءساتتى بولعانىمەن، كوممەرتسيا تۇرعىسىنان ءساتسىز بولدى. اقىر سوڭىندا ءۇزىلىس الۋعا تۋرا كەلدى.
- ەلىمىزدە قازاقشا ستسەناريستتەر جەتكىلىكتى مە؟
- ءبىزدىڭ نارىق وتە تار. ول حالىق سانىنا دا بايلانىستى دەپ ويلايمىن. الماتىدا شوعىرلانعانىمەن دە كينو نارىعى تار. ەكى-ءۇش جىل بۇرىن كينو سالاسى وتە قاتتى قارقىنمەن دامىدى. بۇل تابيعي جولمەن ەمەس، تىم جىلدام دامىپ كەتتى. ال مۇنداي ىلگەرىلەۋگە كادرلار دايىن بولمادى. تەحنيكالىق تۇرعىدان وپەراتور، رەجيسسەرلەر جەتكىلىكتى بولعانىمەن، باسقا سالادا ماماندار جەتىسپەۋشىلىگى بولدى. ستسەناريستەر عانا ەمەس، گريم جاساۋشىلار، رەداكتورلار، اكتەرلار دا بۇل دامۋعا دايىن بولمادى. سونىڭ سالدارىنان بەلگىلى، ءمۇيىزى قاراعايداي اۆتورلار بۇرىنعىدان دا بەتەر سۇرانىسقا يە بولدى. ورتا بۋىن ستسەناريستەرى دە تاپتىرمايتىن مامانعا اينالدى. ەندى باستاپ، بىردەڭە جازىپ جۇرگەندەر دە وسىنداي ۇلى سالاعا وڭاي ەنىپ كەتتى. ۇلكەن قازاندا ءبارى بىرگە قايناپ جاتىر.
وسى تۇستا ءوزىمدى اعارتۋشىلىقپەن اينالىسىپ ءجۇرمىن دەپ ايتا الامىن. گولليۆۋد مەكتەبىنىڭ جانە كەڭەس كەزىندەگى، وتاندىق ستسەناري جازۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جيناپ، ەندى باستاپ جاتقاندارعا دۇرىس جول كورسەتۋ ءۇشىن، دۇرىس ءونىم جاساۋ ءۇشىن قازاق ءتىلدى اۆتورلارمەن ءبىلىمىمدى ءبولىسىپ جاتىرمىن. 2021 جىلدان باستاپ جىل سايىن 10-15 ادامدى ستسەناري جازۋ شەبەرلىگىنە ۇيرەتەمىن. مەن ءوزىم كەزىندە قازاق ءتىلدى وقۋدى ەش ماتەريال تاپپادىم. ورىسشا، اعىلشىنشا وقىعانمەن، قازاق ءتىلدى دۇنيەلەردى قاجەت ەتەسىڭ. «ستسەناريستىڭ قويىن كىتابى»، «جاس ستسەناريستىڭ قويىن كىتاپشاسى» سياقتى ەلەكتروندى كىتاپتار جازىپ شىقتىم. ءوزىم تاپپاعاننان كەيىن، وسىنداي دۇنيەمەن اينالىسۋعا كوشتىم.
- ءارتۇرلى جوبالارعا اۆتور بولۋعا ۇسىنىستار تۇسەتىنىن ايتتىڭىز. ولاردىڭ اراسىنان قالاي تاڭدايسىز؟ ءوز تالاپتارىڭىز بار ما قوياتىن؟
- ءبىرىنشى دىم جاسىراتىنى جوق، اقشاسىنا قارايمىن. ودان كەيىن بالالارعا ارنالعان، وتباسىلىق جانردا بولسا، سولارعا باسىمدىق بەرۋگە تىرىسامىن. وزىمە بەلگىسىز سالا بولسا قىزىعۋشىلىق تانىتامىن. پروديۋسەر، رەجيسسەرلەر dark, light دەپ بولەدى. Light دەگەن – اشىق-جارقىن وقيعالار بولسا، dark دەگەن – قايعىلى، تراگەدياسى كوپ وقيعالار. مەن ءوزىم light وقيعالارعا باسىمدىلىق بەرەمىن. جاقىندا بالالارعا ارنالعان تولىقمەتراجدى فيلم مەن مۋلتفيلمگە ۇسىنىس ءتۇستى. ەكەۋىنەن دە باس تارتتىم. ىشىندەگى قۇرىلىمى، مازمۇنى ۇنامادى.
- شابىتىڭىز سارقىلاتىن كەز بولا ما؟
- مەن شابىت، موتيۆاتسيا دەگەندەردى مويىنداي بەرمەيمىن. ءوزىم بولمىسىمنان ساپانىڭ ەمەس، ساننىڭ ادامىمىن. سول ءۇشىن ءبىر يدەياعا بىرنەشە نۇسقا ويلاپ تابۋعا ماشىقتانعانمىن. سول سەبەپتى مەنىڭ ميىمدا مۇنداي تۇسىنىك جوق. شىنىمەن ادامنىڭ توقتاۋسىز يدەيا گەنەراتسياسى جاساي بەرۋى مۇمكىن ەمەس. بىراق، يدەيا گەنەراتسياعا دايىندالاتىن ىزدەنۋ، وقۋ، باسقالارمەن تىلدەسۋ دەگەن سياقتى دۇنيەلەر بار. وسى پروتسەسستەر توقتاعان كەزدە يدەيا گەنەراتسياسى دا توقتايدى.
يدەيانى جوق جەرەن شىعارۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. زەرتتەۋ، وقۋ، ىزدەنۋ ارقىلى ءونىم شىعارۋعا بولادى. سول ءۇشىن مەن شابىت، موتيۆاتسيا، مۋزا دەگەنگە سەنبەيمىن. شابىتىم جوق دەپ وتىرعانعا قاراعاندا 1 ساعاتتا ناشار بولسا دا ەكى يدەيا ويلاپ تاپقان جاقسى. مەن وسىلاي سانايمىن. جاس ستسەناريستتەرگە كۇندە ءبىر بەت جازۋعا تىرىسىڭىزدار دەپ ايتامىن. نە جازعانىڭ، جاقسى جازعانىڭ، نەمەسە ناشار جازعانىڭ ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى بۇل ارقىلى جازۋ ماشىعىن قالىپتاستىراسىڭ. سانداردان ساپا تۋادى.
- تەلەباعدارلامادا دا ستسەناريست بولىپ ءجۇرسىز. ارتىقشىلىقتارى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
- «تۇنگى ستۋديا» باعدارلاماسى باسقا تەلەۆيزيالىق جوبالاردان ەرەكشە. باسقالارىندا سيۋجەت ءتۇسىرۋ كەرەك بولسا، مۇنداعى ەرەكشەلىك باسىمدىلىق ازىلگە، كرەاتيۆكە بەرىلەدى. ونى جايدارمان مەن سۇحباتتىڭ اراسىنداعى باعدارلاما دەپ ايتساق بولادى.
- سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
مەرەي مىرزاعاليقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
