باياعىدا ءبىر كىسى: «مەن سۋرەتشى، ءارشى، ارتيست بولا المايتىنىمدى ءتۇسىندىم!» – دەپتى دوسىنا اعىنان جارىلىپ. سوندا دوسى: «ە-ە-ە… ءبىز دە كەزىندە دومبىرا دىڭعىرلاتىپ، بوياۋ باتتاستىرىپ، ءرول ويناعانداي بولعانبىز. ال قازىر ءجۇرمىز عوي…»، – دەپتى ىشىندەگىسىن اقتارىپ. «ومىرشەڭ ونەر تۋىندىسىن تۋدىرۋ شىن دارىننىڭ عانا قولىنان كەلەدى» دەگەندى ەل اۋزىنان ءجيى ەستيمىز. بىراق سول ونەردىڭ بۇگىنگى حال-جاعدايى قالاي؟ قانداي ءىرىلى-ۇساقتى جاڭالىقتار بار؟ اڭگىمەنى وسى توڭىرەككە بۇرعان ەدىك.
سوڭعى ۋاقىتتارى مۋزىكا، ونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى ءان ونەرىندە ەستە قالار ۋاقيعالار، ەرەكشە ساتتەر بارشىلىق دەي الامىن. ماسەلەن، وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن «قازاقتىڭ 1000 كۇيى» مەن «قازاقتىڭ 1000 ءانى» اتتى انتولوگيا جارىق كوردى. بۇل جيناققا تۋعان توپىراعىمىزدا تارىداي شاشىلىپ جاتقان ءار جەر، ءار ايماقتان جينالعان اندەر، كۇيلەر ەندى. وسىناۋ ۇلكەن باستاماعا مۇرىندىق بولعان «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنا ءدان ريزامىز. بۇل انتولوگياعا بۇرىندارى ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداعان، جالپى، حالىق ۇمىتا باستاعان نەبىر دۇلدۇلدەر ەندى. موڭعوليا مەن قىتايداعى قانداستارىمىزدان جينالعان تىڭ دۇنيەلەرمەن تانىسىپ، جانرلىق ەرەكشەلىگىنە قاراي ادامنىڭ ساۋساعىنداي سالا-سالاعا بولىنگەن جاڭا شىعارمالاردى كورىپ، شىنى كەرەك، قاتتى قۋاندىق. ەندى، ودان بەرى سىرعىپ ساعات، جىلجىپ ۋاقىت ءوتىپ جاتىر. ەندىگى باستى نارسە – جاڭا شىعارمالاردى، قۇندى دەلىنگەن تۋىندىلاردى حالىققا تانىستىرۋ، جەتكىزۋ، ناسيحاتتاۋ.
قازىر جاسىراتىنى جوق، قازاق رۋحانياتىن شوۋ، شوۋلىق مادەنيەت باسىپ، جانشىپ بارادى. ەسترادا العا وزىپ، ءداستۇرلى ءان ونەرى كەنجەلەپ قالدى. بۇل وتە قاۋىپتى ءۇردىس! سەبەبى، ءان-كۇي – قازاقتىڭ بولمىسى، قازاقتىڭ مادەنيەتى، قازاقتىڭ تاعدىرى! ال ۇلت تاعدىرىنا بەي-جاي قاراۋعا حاقىمىز جوق…
مىسالى، جىل سايىنعى «شاكەن جۇلدىزدارى» اتتى كينو-فەستيۆال تولىعىمەن جولعا قويىلدى دەۋگە بولادى. الەمنىڭ مىقتى-مىقتى دەگەن كينو ماڭىندا جۇرگەن ماماندار سول ۇلكەن شاراعا قوناق بولادى. ءداستۇرلى ءان ونەرىنە دە وسىنداي كەشەندى جوبا كەرەك. بار دۇنيەمىزدى، باي مۇرامىزدى مۇقىم ەلگە كورسەتە الماساق، وندا نەسىنە ءجۇرمىز دەپ تە ويلايسىڭ، كەيدە… جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، دانەش راقىش، كەلدەنباي ولمەسەكوۆ سىندى اعالارىمىزدىڭ شىعارمالارىنىڭ باسىم بولىگى ءۇن-تاسپاعا جازىلماي قالۋىنىڭ كەسىرىنەن، حالىققا جەتپەگەنى وكىنىشتى جايت. سوندىقتان، ساعاتتىڭ ءتىلى سياقتى سوعىپ تۇراتىن، تۇراقتى تۇردە وتكىزىلەتىن ۇلكەن جوبا كەرەك دەگەن نارسە كوپتىڭ كوكەيىندە ءجۇر. قازاق جەرىندە جىراۋلىق، انشىلىك، كۇيشىلىك مەكتەپ قالىپتاستىرعان ۇلى ونەرپازداردىڭ مۇراسىن ناسيحاتتاۋ، ۇلت جادىنا ءسىڭىرۋ الدىڭعى كەزەكتە تۇرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ارىدان باستاعاندا حالىق اۋىز ادەبيەتى، بەرىدەن باستاعاندا قۇرمانعازى، سۇگىر، ماحامبەت، داۋلەتكەرەي، جامبىل، كەنەن، اقان سەرى، ءبىرجان سال، جاياۋ مۇسا، نارتاي بەكەجانوۆ، شاكىر ابەنوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، قالي بايجانوۆ، شاشۋباي، مايرالاردىڭ ەل اراسىندا، ەل اۋزىندا جۇرگەن، ءالى زەرتتەلمەگەن قانشاما دۇنيەلەرى بار. ىرگەلى تەلەارنالاردان ءداستۇرلى ءان كورسەتىلمەيدى. ال جەكە ورىنداۋشىلاردان كوز سۇرىنەدى. «كوكساندىققا» تەلمىرىپ وتىرعان كورەرمەن رۋحاني ءلاززات، ايىزىڭ قاناتىن ءارى ءنار بەرەتىن ءان-كۇيگە سۋساپ وتىر ەمەس پە؟! بولاشاقتا بۇل كوكەيكەستى ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءۇمىتسىز – شايتان!..
«ءداستۇرلى ءان ونەرىنە ارنالعان كونتسەرتتەر بولىپ تۇرا ما، نەگىزى؟ بولسا، ۋاقىتىن، بولاتىن جەرىن ايتىڭىزشى»، – دەگەن كىسىلەر بولدى. بۇل نەنىڭ كورىنىسى؟ حالىق اڭقاسى كەۋىپ، سۋ سۇراپ، ابدەن شولدەگەن ادامشا رۋحاني مۇراعا سۋساپ وتىر. جىلىنا ءبىر رەت «استانا ارقاۋى» اتتى تۇركى تەكتەس حالىقتارىنىڭ باسىن قوسقان فەستيۆال بولىپ تۇرادى. قارت قوبىزىن، قارا دومبىراسىن قۇشاقتاعان باۋىرلارىمىز ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالادى. وسى فەستيۆالدىڭ اياسىندا وتەتىن «استانا مىڭجىلدىق توعىسىندا» اتتى كونتسەرت تولىعىمەن جىرشىلارعا ارنالعان. سوڭعى كونتسەرتىندە تاڭەرتەڭنەن باستاپ، قارا كەشكە دەيىن جەتى جىراۋ «قىز جىبەكتى» جىرلادى. ونىڭ الدىڭعى جىلى «الپامىستى» جىرلادى. وسىنداي قۇندى دۇنيەلەر جوعالىپ بارادى. «استانا ارقاۋىنىڭ» موينىنا سان-سالالى كونتسەرتتەردى ارتىپ قويسا، قازاق ونەرى وركەندەيدى دەپ ويلايمىن. بىراق كوڭىلگە مەدەۋ بولاتىن ءبىر نارسە – قازاق باردا قازاق ونەرى ولمەيدى. بۇل جەردەگى ەڭ باستى سوراقىلىق، ءبىز جىل سايىن ستۋدەنتتەردى وقۋعا قابىلدايمىز. پەداگوگ رەتىندە جاستاردىڭ ءداستۇرلى ونەرگە دەگەن ىنتاسى وتە از ەكەنىن بايقايمىز. نەگە؟ سەبەبى، كوڭىل بولىنبەيدى. سوندىقتان، امالسىزدان اقشالى، تەز تانىلۋعا بولاتىن جەرلەرگە كەتەدى.
ال ونداي باسقا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ءىرى-ءىرى كونتسەرتتەر جوقتىڭ قاسى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن عالىم دوسكەن باستاعان «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ءىنجۋ-مارجان» اتتى ۇلكەن جوبا بولعان. ءۇش ايدا ءبىر رەت ونەرپازداردى ءار وبلىستارعا جيناپ، كونتسەرت بەرەتىن. بۇل جوبادا جىرشىلىق مەكتەپ پەن الدىڭعى تولقىن اعالار، كەيىنگى تولقىن ىنىلەر دەگەندەي، ءبىر بۋىنارالىق بايلانىس بولعان. سول ارقىلى جاس انشىلەر، جاس كۇيشىلەر تانىلدى. ەكى جىل بۇرىن بۇل جوبا توقتاپ قالدى. شىن جۇيرىكتىڭ باعى بايلانىپ، ايتايىن دەگەن دۇنيەسىن ايتا الماي داعدارىپ قالعان جايى بار. «ءىنجۋ-مارجان» سياقتى فەستيۆالدى ساعىنىشپەن ەسكە الامىز. ويتكەنى، انشىگە ورتا كەرەك. ءانشىنىڭ باعىن اشاتىن تىڭدارمان. «ايتۋشىڭنان تىڭداۋشىڭ مىقتى بولسىن» دەپ اتام قازاق بەكەر ايتپاعان. قازىرگى كەزدە ءبىزدى قولداپ وتىرعان ءبىر قاراشاڭىراق بار. قازاق دالاسىنا كۇنى-ءتۇنى ناسيحاتتاپ، اندەرىمىزدى ۇزبەي تاراتىپ وتىراتىن – «قازاق راديوسىنا» العىسىمىز شەكسىز.
«قازاق ادەبيەتى».
