ءيا، بۇل بۇگىنگىنىڭ ەڭ وزەكتى تاقىربى. تالقىلاي كەتسەك «ولاردىڭ كوكىرەگىن تەسىپ بارا جاتقان كولدەنەڭ جاتقان كوك اقشا...» دەيمىز. اقشا كىمدى الاڭداتپايدى، ايتىڭىزدارشى؟! جەكە-مەنشىك مەشىت اشىپ، ورتالىق مەشىتتەگى باس يمامعا «بىزگە كەل، ايىنا 350 مىڭ تەڭگە بەرەم...» دەسەڭ ويلانباستان كەلىسەتىنىنە ەش كۇمانىم جوق. ويتكەنى، شۇكىر دەپ ۇستىڭە شۇبەرەك كيىپ جۇرە بەرەتىن زامان ەمەس، قازىر. بىراق، مۇحيت اسىپ جۇرگەن جاستاردى اقشا الاڭداتپايدى ەكەن... ونى ءوزىم، امەريكادا 6 اي تۇرىپ كوردىم، سۇرادىم، ءبىلدىم. ەندى، رۇقسات بەرسەڭىزدەر، ايتايىن.
جاستار شەت ەلگە نەگە قۇمار ەكەنىن شىن مانىسىندە بىلگىلەرىڭىز كەلسە الدىمەن، «ءبىزدىڭ اعا بۋىن ول جاقتان نەگە قايتقىسى كەلمەيدى؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن انىقتاپ الايىق، جاراي ما؟! ابىز اقساقالىمىز مۇحتار ماعاۋيننەن باستايىق. ول ۇلتسىزدانىپ بارا جاتقان قوعامنان، شەتىنەن جارامساق، ساتىمساق، سۇرامساق، بويكۇيەز، مارعاۋ، تارتىنشاق ادامداردان شارشادى. ال وسىلاردىڭ ءبارىن جويۋ ءۇشىن ول ەرەۋىل جاساپ كوشەگە شىقپادى. ويتكەنى ول – جازۋشى، ۇپاي جينايتىن ساياساتكەر ەمەس. ءوزىنىڭ مايدان الاڭى – الا قاعازدىڭ بەتىندە ايقاس وتكىزدى. «ۇلتسىزدانۋ ۇرانىن» زارلاپ جازدى. ونى ەشكىم كورمەدى، كورگەندەرى «جۇلدىز» جۋرنالىنان شەتتەتتى. بولدى ءسوز ءبىتتى! ۇلت ءۇشiن وقتان دا، وتتان دا قايمىقپايتىن، وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى ۇلى ماعاۋيندى ساقتاي دا، قورعاي دا المادىق. نەتكەن، بيشارا حالىقپىز، بيشارا!
كەزىندە ەلىنەن بەزگەن تاعى ءبىر تالانتتىڭ ءبىرى ەرىك قۇرمانعاليەۆ. دۇنيەجۇزىندەگى جالعىز كونراتەنور سارىندى وپەرا ءانشىسى بولعان تۇڭعىش قازاق بالاسى. اقىرى رەسەيدە قالدى، ءومىر ءسۇردى، سول جاقتان ماڭگىلىك مەكەنىنە قايتتى. بىراق ءبىزدىڭ بيلىك كۇل بولعان دەنەسىن ەلىنە الىپ كەلىپ مۇسىلمانشا ارۋلاپ قايتا جەرلەپ، باسىنا ءبىر ەسكەرتكىش ورناتا الماي وتىر. ۇيات!
ءيا، ءوز ەلىن ءسۇيىپ تۇرىپ جيىركەنەتىن ادامدار كوپ. ءبارى «مەن ول جاقتا ۋاقىتشا ءجۇرمىننىڭ...» كەيىپىندە. ماتەماتيكادان الەمدى تاڭداي قاقتىرىپ، رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن قۋات ەسەنوۆ، رەجيسسەر تيمۋر بەكمامبەتوۆ، اكتريسا ليندا نىعماتۋللينا جانە ت.ب.. قازىر تەك تانىمال تۇلعالاردى عانا ءتىزىپ شىقسام، ادام اتتارىنان كوزىڭىز ءسۇرىنىپ، وقۋدان جالىعىپ كەتەسىز. ىشتەرىڭىز سەزىپ، ءبىلىپ وتىرسىزدار، ولار ەلىنە اياق باسقىسى كەلمەيدى. ونىڭ سەبەبىندە بىلەسىز! «ءجا» دەدىك، كەتكەن ادام كەتتى. بىراق جاستاردىڭ شەت جاققا اعىلۋى نەگە توقتاماي جاتىر؟ وعان ءۇش-اق سەبەپ بار، ءۇش-اق سەبەپ:
بىزدىكىلەر، ءبىرىنشى سەبەپ اقشا دەيدى. جوق، اقشا ەمەس. سەبەپ بولىپ وتىرعان نارسە ەلدەگى بەيرەسمي جۇيەنىڭ كۇشەيىپ، كۇننەن-كۇنگە وت الىپ جاتقاندىعى. مىسالى، ءسىز مەكتەپتە ەدەن جۋشى بولىپ ءجۇرىپ، ءوزىڭىزدى 10 جىلدان كەيىن ءبىر الىپ كومپانيانىڭ باسشىسى رەتىندە ەلەستەتە الاسىز با؟ كۇلكىلى، ءيا؟! شەتەلدە بولساڭىز، ونىڭ ىشىندە امەريكادا تۇرساڭىز ەلەستەتپەك تۇگىلى، سەنىممەن جار سالاسىز. ويتكەنى، امەريكا، ەۋروپانىڭ دامىعان ەلدەرى مۇمكىندىكتەردىڭ ورداسى. بىزدە قالاي؟ مىسالى، اقىنداردىڭ ءمۇشايراسى بولىپ جاتىر. باس بايگە 5ملن تەڭگە. ونى 21 جاستاعى تۇگەنشە پالەنشيەۆ ەسىمدى جاس اقىن الۋ كەرەك ەدى. بىراق ەلگە سىيلى، قۇرمەتتى اقىن، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى پالەنشە تۇگەنشەۇلى باس جۇلدەنى سالىپ الدى دا، كەتىپ قالدى. كەيىن قازىلار القاسى جاس اقىنعا بارىپ «...سەن ءالى جاسسىڭ عوي، وسەسىڭ، ونەسىڭ. ءالى تالاي جارىستار كۇتىپ تۇر. سەنىڭ جۇلدەڭدى «ۇيات بولماسىن» دەپ اعاڭا بەردىك ەندى... رەنجىمە، ءيا؟!» دەيدى دە، ەرتەسى كۇنى سول ادامدار «جاستار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ءبىز ولاردى ارقاشان دەمەپ ءجۇرۋ كەرەكپىز...» دەپ بوسەدى كەپ. وزدەرى كەشە كەرەمەت ءبىر جاس اقىننىڭ تاۋىن شاعىپ تاستاعانىن بىلمەيدى. ءدال وسىنداي ساسىق جۇيە مەكتەپشىلىك، اۋداندىق، رەسپۋبليكالىق وليمپيادالاردا كەڭىنەن ورىن الىپ جاتىر مىنە، ءبىز وسىلاي جاستاردى قولدايمىز دا، شەت ەلگە كەتەدى دەپ زارلايمىز. ەي، ءبىر ادامدى كوپ ۋاقىت الداۋعا بولادى. ال كوپشىلىكتى الداۋ مۇمكىن ەمەس...
ەكىنشى، ءبىلىم جۇيەسىنىڭ السىزدىگى. جاستار ساپالى ءبىلىم الۋ ءۇشىن، اقىلى تۇردە وقۋدان دا تايىنبايدى. ءىلىمدى دە، ءبىلىمدى دە شەت جاقتان العىسى كەلەدى. ءبىر قۇپيانى اشايىن. ءبىز جىل سايىن «و، وسى جىلى 65 مىڭ گرانت ءبولىنىپتى. ول وتكەن جىلعىعا قاراعاندا 2 ەسە كوپ» دەپ ماقتانىپ جاتامىز. ەندى مىنانى قاراڭىز. گرانت – قايىرىمدىلىق، دەمەۋشىلىك كومەك رەتىندە بولىنەتىن اقشالاي قاراجات (ۋيكيپەديا). نە دەيدى؟ قايىرىمدىلىق، دەمەۋشىلىك. قايىرىمدىلىق قانداي جاندارعا جاسالادى؟ ءوزىڭىز ويلانىپ كورىڭىزشى. ەستەرىڭىزدە بولسىن دامىعان ەلدەردە گرانت دەگەن اتىمەن جوق. ستۋدەنتتەر اقىلى ورىنعا تالاسادى. ال بىزدە گرانت دەگەن دۇنيەنى الىپ تاستاسا ساۋاتسىزدىق، مامانداردىڭ جەتىسپەۋى كەڭىنەن ورىن الادى. مەنىڭ، ءسىزدىڭ، ونىڭ، ولاردىڭ جاعىدايى جوق بولعاسىن ۇكىمەتتىڭ بىزگە جاساپ وتىرعان قايىرىمدىلىعى بۇل. XXI عاسىردا گرانتتىڭ كوبەيۋى – كەدەي مەملەكەتكە عانا ءتان قۇبىلىس. گرانت كوبەيسە بوركىڭىزدى اسپانعا اتپاڭىز، جىلاڭىز كەرىسىنشە. ۇشى جوق ۇزىن، ءتۇبi جوق تەرەڭ قۇردىمعا قۇلاپ بارا جاتىرمىز.
ءۇشىنشى. قازىر ايتاتىن ماقالىمدى ەلىمىزدەگى جۇيەگە ىڭعايلايىن. «كوشتىڭ الدى بولما وق تيەدى، كوشتىڭ ارتى بولما بوق تيەدى. ەل قاتارلى ورتاسىندا جۇرە بەر». "قاتتى باي بولما سوتتايدى، ويىڭدى اشىق ايتپا بوقتايدى". بولدى! وزدەرىڭىز ءتۇسىنىپ الارسىزدار!
«بولاشاق-تىڭ» بولاشاعى بار ما؟
بۇگىندە تانىمال تۇلعاعا اينالعان 100 «بولاشاقتىق» بار ما؟ ءتىزىمىن جاساپ بەرىڭىزدەرشى. ءوتىنىش؟! مەن جاساي المادىم.
ءبىز قازىر «بولاشاقپەن» وقىپ جاتقان جاستارىمىزدان ايىرىلىپ جاتىرمىز. ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سۇيەنسەك اتالمىش باعدارلامامەن ءبىلىم العانداردىڭ 300-ءى قازىر شەت ەلدە ءجۇر. ولارعا جۇمسالعان 1,34 ميلليارد تەڭگە جەلگە ۇشتى. بۇرىن «بولاشاقتىقتاردى» ىشتەي ءوزىمىز جىكتەپ ۇشكە بولەتىنبىز. قازىر ءتورتىنشى توپ پايدا بولدى. باسىنان باستايىن:
ءبىرىنشى، ەلگە كەلىپ ۇكىمەت باسىنا، پارلامەنت ۇيىنە، وقۋ وردالارىنا جانە ت.ب. جەرلەرگە جۇمىسقا تۇراتىندار. ياعني، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر. بۇل توپ وتە پاتريوت. ەلىم، جەرىم دەپ ەگىلىپ تۇرادى.
ەكىنشى، ەلگە كەلىپ ءوزىنىڭ جەكە كاسىبىن دوڭگەلەتەتىندەر نەمەسە شەتەلدىك كومپانيانىڭ بەلدى قىزمەتكەرى بولاتىندار. بۇلاردا ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بايقالمايدى. ورىسشا تاربيە كورگەندەر.
ءۇشىنشى توپ، سۋ ىشكەن قۇدىعىنا تۇكىرگەندەر. دالىرەك ايتساق، جاڭاعى 300 ادامنىڭ ىشىنە كىرەتىندەر.
ءتورتىنشى، جاپ-جاڭا توپ. ولار سوڭعى بەس جىلدىقتا باكالاۆرىن اياقتاپ «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەت ەل اسقاندار. بۇل توپتىڭ ويى باسقا. جاقسى، بىراق جامان. جامان، بىراق جاقسى. ءتورتىنشى توپ: «مەن بۇيىرتسا 2 جىل ماگيستراتۋرامدى امەريكادا وقيمىن. سوسىن ەلگە بارىپ 3 جىل وترابوتكامدى جاسايمىن. بىراق سول ارالىقتا اقش-پەن بايلانىس ۇزبەيمىن. وترابوتكام بىتكەسىن امەريكاعا كوشىپ كەتەمىن نەمەسە جۇمىس ۆيزاسىن الىپ ەكى ەلدىڭ اراسىندا ەمىن ەركىن جۇرە بەرەمىن...» ويلارى جامان ەمەس، ءا؟ سۋ ىشكەن قۇدىعىڭا تۇكىردىڭ دەپ كىنا ارتا المايسىڭ. ءبارى زاڭدى تۇردە! بىراق قاسىرەت. ەلدە كىم قالادى؟ دەسەكتە، ارقادا قىس جايلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار؟!
ءتۇيىن: جاقپار تاستىڭ وركەشىنە ەش قۇلاماي سەكىرىپ، قيا قۇزدىڭ ءور توسىنە وپ-وڭاي ورعىپ شىعا الاتىن ارقار دەگەن قاسيەتتى جانۋار بار. ونىڭ ماۋسىمدىق قونىس اۋىستىرۋى دا وزگە مالدان ەرەكشە. قىلىشىن سۇيرەتكەن قىستا بيىك تاۋدان تومەن ءتۇسىپ، كورشىلەس الاسا تاۋعا نەمەسە وزىنە جايلى بيىك ىزدەپ، ۋاقىتشا سول جەرگە تۇراقتايدى. ال بۇگىندە ادامي فاكتورلاردىڭ كەسىرىنەن ارقارلار مۇلدە باسقا جاققا جەر اۋىپ جاتسا، كەيبىرى تەحنيكانىڭ تارسىلىنان، يتتەردىڭ داۋىسىنان جازعى جايىلىمعا تاۋدان تۇسە الماي جاتىر.
تاۋىربەك جۇمابەرگەنۇلى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
