Iá, bul búginginiń eń ózekti taqyrby. Talqylaı ketsek «olardyń kókiregin tesip bara jatqan kóldeneń jatqan kók aqsha...» deımiz. Aqsha kimdi alańdatpaıdy, aıtyńyzdarshy?! Jeke-menshik meshit ashyp, ortalyq meshittegi bas ımamǵa «bizge kel, aıyna 350 myń teńge berem...» deseń oılanbastan kelisetinine esh kúmánim joq. Óıtkeni, shúkir dep ústińe shúberek kıip júre beretin zaman emes, qazir. Biraq, muhıt asyp júrgen jastardy aqsha alańdatpaıdy eken... Ony ózim, Amerıkada 6 aı turyp kórdim, suradym, bildim. Endi, ruqsat berseńizder, aıtaıyn.
Jastar shet elge nege qumar ekenin shyn mánisinde bilgilerińiz kelse aldymen, «bizdiń aǵa býyn ol jaqtan nege qaıtqysy kelmeıdi?» degen suraqtyń jaýabyn anyqtap alaıyq, jaraı ma?! Abyz aqsaqalymyz Muhtar Maǵaýınnen bastaıyq. Ol ultsyzdanyp bara jatqan qoǵamnan, shetinen jaramsaq, satymsaq, suramsaq, boıkúıez, marǵaý, tartynshaq adamdardan sharshady. Al osylardyń bárin joıý úshin ol ereýil jasap kóshege shyqpady. Óıtkeni ol – jazýshy, upaı jınaıtyn saıasatker emes. Óziniń maıdan alańy – ala qaǵazdyń betinde aıqas ótkizdi. «Ultsyzdaný uranyn» zarlap jazdy. Ony eshkim kórmedi, kórgenderi «Juldyz» jýrnalynan shettetti. Boldy sóz bitti! Ult úshin oqtan da, ottan da qaımyqpaıtyn, ot aýyzdy, oraq tildi uly Maǵaýındi saqtaı da, qorǵaı da almadyq. Netken, bıshara halyqpyz, bıshara!
Kezinde elinen bezgen taǵy bir talanttyń biri Erik Qurmanǵalıev. Dúnıejúzindegi jalǵyz konratenor saryndy opera ánshisi bolǵan tuńǵysh qazaq balasy. Aqyry Reseıde qaldy, ómir súrdi, sol jaqtan máńgilik mekenine qaıtty. Biraq bizdiń bılik kúl bolǵan denesin eline alyp kelip musylmansha arýlap qaıta jerlep, basyna bir eskertkish ornata almaı otyr. Uıat!
Iá, óz elin súıip turyp jıirkenetin adamdar kóp. Bári «Men ol jaqta ýaqytsha júrminniń...» keıipinde. Matematıkadan álemdi tańdaı qaqtyryp, rekordtar kitabyna engen Qýat Esenov, rejısser Tımýr Bekmambetov, aktrısa Lında Nyǵmatýllına jáne t.b.. Qazir tek tanymal tulǵalardy ǵana tizip shyqsam, adam attarynan kózińiz súrinip, oqýdan jalyǵyp ketesiz. Ishterińiz sezip, bilip otyrsyzdar, olar eline aıaq basqysy kelmeıdi. Onyń sebebinde bilesiz! «Já» dedik, ketken adam ketti. Biraq jastardyń shet jaqqa aǵylýy nege toqtamaı jatyr? Oǵan úsh-aq sebep bar, úsh-aq sebep:
Bizdikiler, birinshi sebep aqsha deıdi. Joq, aqsha emes. Sebep bolyp otyrǵan nárse eldegi beıresmı júıeniń kúsheıip, kúnnen-kúnge ot alyp jatqandyǵy. Mysaly, siz mektepte eden jýýshy bolyp júrip, ózińizdi 10 jyldan keıin bir alyp kompanııanyń basshysy retinde elestete alasyz ba? Kúlkili, ıá?! Shetelde bolsańyz, onyń ishinde Amerıkada tursańyz elestetpek túgili, senimmen jar salasyz. Óıtkeni, Amerıka, Eýropanyń damyǵan elderi múmkindikterdiń ordasy. Bizde qalaı? Mysaly, aqyndardyń múshaırasy bolyp jatyr. Bas báıge 5mln teńge. Ony 21 jastaǵy Túgenshe Pálenshıev esimdi jas aqyn alý kerek edi. Biraq elge syıly, qurmetti aqyn, Jazýshylar odaǵynyń múshesi Pálenshe Túgensheuly bas júldeni salyp aldy da, ketip qaldy. Keıin qazylar alqasy jas aqynǵa baryp «...sen áli jassyń ǵoı, ósesiń, ónesiń. Áli talaı jarystar kútip tur. Seniń júldeńdi «uıat bolmasyn» dep aǵańa berdik endi... Renjime, ıá?!» deıdi de, ertesi kúni sol adamdar «Jastar bizdiń bolashaǵymyz. Biz olardy árqashan demep júrý kerekpiz...» dep bósedi kep. Ózderi keshe keremet bir jas aqynnyń taýyn shaǵyp tastaǵanyn bilmeıdi. Dál osyndaı sasyq júıe mektepshilik, aýdandyq, respýblıkalyq olımpııadalarda keńinen oryn alyp jatyr Mine, biz osylaı jastardy qoldaımyz da, shet elge ketedi dep zarlaımyz. Eı, bir adamdy kóp ýaqyt aldaýǵa bolady. Al kópshilikti aldaý múmkin emes...
Ekinshi, bilim júıesiniń álsizdigi. Jastar sapaly bilim alý úshin, aqyly túrde oqýdan da taıynbaıdy. Ilimdi de, bilimdi de shet jaqtan alǵysy keledi. Bir qupııany ashaıyn. Biz jyl saıyn «O, osy jyly 65 myń grant bólinipti. Ol ótken jylǵyǵa qaraǵanda 2 ese kóp» dep maqtanyp jatamyz. Endi mynany qarańyz. Grant – qaıyrymdylyq, demeýshilik kómek retinde bólinetin aqshalaı qarajat (ýıkıpedııa). Ne deıdi? Qaıyrymdylyq, demeýshilik. Qaıyrymdylyq qandaı jandarǵa jasalady? Ózińiz oılanyp kórińizshi. Esterińizde bolsyn damyǵan elderde grant degen atymen joq. Stýdentter aqyly orynǵa talasady. Al bizde grant degen dúnıeni alyp tastasa saýatsyzdyq, mamandardyń jetispeýi keńinen oryn alady. Meniń, sizdiń, onyń, olardyń jaǵydaıy joq bolǵasyn úkimettiń bizge jasap otyrǵan qaıyrymdylyǵy bul. XXI ǵasyrda granttyń kóbeıýi – kedeı memleketke ǵana tán qubylys. Grant kóbeıse bórkińizdi aspanǵa atpańyz, jylańyz kerisinshe. Ushy joq uzyn, túbi joq tereń qurdymǵa qulap bara jatyrmyz.
Úshinshi. Qazir aıtatyn maqalymdy elimizdegi júıege yńǵaılaıyn. «Kóshtiń aldy bolma oq tıedi, kóshtiń arty bolma boq tıedi. El qatarly ortasynda júre ber». "Qatty baı bolma sottaıdy, oıyńdy ashyq aıtpa boqtaıdy". Boldy! Ózderińiz túsinip alarsyzdar!
«BOLAShAQ-tyń» bolashaǵy bar ma?
Búginde tanymal tulǵaǵa aınalǵan 100 «bolashaqtyq» bar ma? Tizimin jasap berińizdershi. Ótinish?! Men jasaı almadym.
Biz qazir «Bolashaqpen» oqyp jatqan jastarymyzdan aıyrylyp jatyrmyz. Statıstıkalyq málimetke súıensek atalmysh baǵdarlamamen bilim alǵandardyń 300-i qazir shet elde júr. Olarǵa jumsalǵan 1,34 mıllıard teńge jelge ushty. Buryn «Bolashaqtyqtardy» ishteı ózimiz jiktep úshke bóletinbiz. Qazir tórtinshi top paıda boldy. Basynan bastaıyn:
Birinshi, elge kelip úkimet basyna, parlament úıine, oqý ordalaryna jáne t.b. jerlerge jumysqa turatyndar. Iaǵnı, memlekettik qyzmetkerler. Bul top óte patrıot. Elim, jerim dep egilip turady.
Ekinshi, elge kelip óziniń jeke kásibin dóńgeletetinder nemese sheteldik kompanııanyń beldi qyzmetkeri bolatyndar. Bularda elge degen súıispenshilik baıqalmaıdy. Oryssha tárbıe kórgender.
Úshinshi top, sý ishken qudyǵyna túkirgender. Dálirek aıtsaq, jańaǵy 300 adamnyń ishine kiretinder.
Tórtinshi, jap-jańa top. Olar sońǵy bes jyldyqta bakalavryn aıaqtap «Bolashaq» baǵdarlamasymen shet el asqandar. Bul toptyń oıy basqa. Jaqsy, biraq jaman. Jaman, biraq jaqsy. Tórtinshi top: «Men buıyrtsa 2 jyl magıstratýramdy Amerıkada oqımyn. Sosyn elge baryp 3 jyl otrabotkamdy jasaımyn. Biraq sol aralyqta AQSh-pen baılanys úzbeımin. Otrabotkam bitkesin Amerıkaǵa kóship ketemin nemese jumys vızasyn alyp eki eldiń arasynda emin erkin júre beremin...» Oılary jaman emes, á? Sý ishken qudyǵyńa túkirdiń dep kiná arta almaısyń. Bári zańdy túrde! Biraq qasiret. Elde kim qalady? Desekte, arqada qys jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar?!
TÚIIN: Jaqpar tastyń órkeshine esh qulamaı sekirip, qııa quzdyń ór tósine op-ońaı orǵyp shyǵa alatyn arqar degen qasıetti janýar bar. Onyń maýsymdyq qonys aýystyrýy da ózge maldan erekshe. Qylyshyn súıretken qysta bıik taýdan tómen túsip, kórshiles alasa taýǵa nemese ózine jaıly bıik izdep, ýaqytsha sol jerge turaqtaıdy. Al búginde adamı faktorlardyń kesirinen arqarlar múlde basqa jaqqa jer aýyp jatsa, keıbiri tehnıkanyń tarsylynan, ıtterdiń daýysynan jazǵy jaıylymǵa taýdan túse almaı jatyr.
Táýirbek JUMABERGENULY
"Adyrna" ulttyq portaly
