قازىر حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا اتقارۋشى بيلىك بىرقاتار يدەيالاردى جۇزەگە اسىرىپ-اق جاتىر. جۇمىسسىزداردىڭ سانىن ازايتۋ، كوپ بالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ، جالعىز-جارىم، قامقورشىسىز قالعانداردى قولداۋ، باسپانامەن قامتۋ دەيسىز بە، ءبىر قاراعاندا ەلىمىزدە ءاپ-ادەمى جوبالار بارشىلىق. بىراق جاعدايى گۇلدەنىپ، وركەندەپ ءوسىپ-ءونىم كەتكەن ادامنىڭ قاراسى اسا كوپ ەمەس. رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ءبىزدىڭ ەلدەگى بايلار مەن كەدەيلەردىڭ اراسى تىم الشاقتاپ كەتكەن.
ەكونوميست-ساراپشى ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان حالقىنىڭ 60 پايىزى ايلىقتان ايلىققا ارەڭ جەتەتىندەر، بۇل ياعني اتقارۋشى بيلىك «ورتاشا ءومىر سۇرەدى» دەپ سانايتىن توپتار. قالعان 30 پايىزى باي-ماناپتار بولسا، ەلدىڭ 10 پايىزى كەدەيلەر.
قازاقستانداعى كەدەيشىلىك شەگى ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىمەن ەسەپتەلەدى.
بىزدەگى ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيى 26490 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ال الەۋمەتتىك جاعدايى از قامتىلعاندارعا بىزدە وسى كۇن كورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايىزىن ياعني 10560 تەڭگەسىن كومەك رەتىندە بەرىلەدى. ال وسى 10 مىڭ تەڭگەگە ادام كۇن كورە الا ما؟ مەملەكەت الەۋمەتتىك جاعدايى وتە تومەن وتباسىلارعا، الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپتارعا ناقتى جاعداي كورسەتۋى كەرەك. بىزدە قازىر قازاقتىڭ كەدەيلىگىن «جالقاۋلىعىنان» دەيتىندەر كوبەيىپ كەتتى. الدىنا جاعدايىن ايتىپ بارسا، «ەڭبەكتەنۋ كەرەك» دەپ كوسەمسيتىندەر بار» دەيدى مامان ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
ءسويتىپ ماماننىڭ پايىمىنشا، «قازاقتى جالقاۋ حالىق» دەگەنمەن كەلىسۋگە بولمايدى. «نەگىزىندە، جۇمىسسىزدىق، كەدەيشىلىك تۋرالى ءسوز ەتكەندە، قايسىبىر قاۋىمنىڭ «قازاقتىڭ ءوزى جالقاۋ، حالىق ءوزى تىربانىپ ەڭبەك ەتكىسى كەلمەيدى. حالىق نارىققا بەيىمدەلە الماي وتىر» دەسكەن پىكىرلەردى وربىتەدى. دەگەنمەن بۇل جەردە حالىقتىڭ الدىنداعى مەملەكەتتىڭ بورىشى ۇمىت قالماۋى كەرەك» دەدى مامان.
جالپى، ەلدە حالىققا ناقتى-ناقتى قۇرىلىمدىق كومەكتەر ءالى دە جەتىسپەيتىنىن العا تارتقان مامان:
«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە حالىقتىڭ ءومىر سۇرەتىن ايماقتارى قولايلى جانە قولايسىز ايماقتار بولىپ بولىنەدى. ونىڭ ءبىرى ەگىنى بىتىك، سۋلى-نۋلى جەرلەر بولسا، ەندى ءبىر ايماق – قۋارعان، ءشول جانە شولەيت جەرلەر. ول جەرلەر – جاتقان ءبىر قۋ دالا. وسى ايماقتاردا حالىق تۇرىپ جاتىر. سول حالىقتىڭ ىشەرگە سۋى جوق، مالىنىڭ جەيتىن ازىعى جوق، ازىعى ءوز الدىنا، مالدىڭ باسىن كوبەيتەيىن دەسە، ونى ورىستەتىپ جاياتىن جايىلىمى جوق. مىنە، جاعداي قانداي! اقش-تا، كانادادا، باسقانى قويعاندا، «بىزدەن دامۋى ارتتا قالدى، عىلىمى جەتىلمەدى» دەپ، ءبىز مۇرىن ءشۇيىرىپ، مەنسىنبەيتىن وڭتۇستىك افريكادا قۇنارسىز، سۋى تاپشى، ءنارسىز جەرلەردە تۇراتىن جاندارعا جالاقىسىنا قوسا، ۇستەمە تولەماقى تولەنىپ تۇرادى. بۇل ءۇردىس جاعدايى تومەن دەڭگەيدەگى ءۇندىستاننىڭ وزىندە جۇزەگە اسىپ وتىر. بۇل – بىزگە ساباق بولاتىن دۇنيە. قازىر قازاققا قويىلاتىن باستى ايىپتاردىڭ ءبىرى – قازاقتى «جالقاۋ حالىق» دەيدى. مۇنىمەن كەلىسۋگە بولمايدى. ءومىر سۇرۋىنە قولايسىز ايماقتا تۇرىپ جاتقان حالىقتى جالقاۋ دەۋگە بولمايدى. قۇزىرلى ورىندار بۇل ماسەلەنى مىقتاپ ويلانىپ، حالىقتىڭ الدىنداعى بورىشىن ۇمىتپاۋى كەرەك. ىشكى ميگراتسيا ماسەلەسىن وڭتايلى ويلاستىرىپ، ءشول جانە شولەيت ايماقتا تۇراتىن، قولايسىز اۋىلداردى مەكەن ەتكەن حالىققا جۇمىس ىستەيتىن ورىندار، وندىرىستەر اشىلۋى كەرەك. بولاشاقتا حالىقتى بولاشاعى بار ەلدى مەكەندەرگە اۋىستىرۋ ءىسىن جەدەلدەتكەن ءجون. ولاي ەتپەسەك، 5-6 جىلدان سوڭ، شىنىمەن دە، بۇقارانىڭ جۇمىسسىز قالۋى ۇدەيدى. مەملەكەتتىڭ ناق قازىر الاڭداۋى ءتيىس دۇنيەسى وسى بولۋى كەرەك»،-دەدى.
سونداي-اق ماماننىڭ پايىمىنشا، ءبىز ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك تولەمدەردى ءوسىرۋ ماسەلەسى دە وزەكتى بولۋى كەرەك. بۇل رەتتە مامان «يرلانديا، سلوۆەنيا، گرەتسيانىڭ تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا تولەيتىن جاردەماقىسى بىزگە ۇلگى بولسا دەيمىن. ەكونوميكاسى «قوقىسقا مالتىقتى» دەپ ءبىز سىناپ جاتاتىن كورشى رەسەيدىڭ ءوزى كەدەي-كەپشىگىنە 200 دوللارعا جۋىق جاردەماقى تولەيدى. سوندىقتان الەۋمەتتىك جوبالارعا بولىنگەن قارجىنىڭ «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتپەگەنى ءبىز ءۇشىن ماڭىزى»،-دەيدى مامان.
ءبىز مامان ءسوزى دالەلدى بولۋى ءۇشىن بىرقاتار ەلدەردە تولەنەتىن جاردەماقى كولەمىن ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك.
قارلىعاش زارىققانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
