قازاقتار، ناتسيستەر، ءبارىڭ بىرگە تۇككە تۇرعىسىز ادام سياقتى ءبىر جاققا بارىپ، بارلىق ورىندارعا وسىنداي پىكىرلەر قالدىرىڭدار. (2-سۋرەت).
مەن «Qazaq coffee» دەپ اتالعان كوفەحانانىڭ يەسى كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، بىراق ولاردىڭ ىستەگەن ارەكەتىن اقىماقتىق، ناداندىق، تاربيەسىزدىك جانە قىسقا ويلاستىق دەپ ايتۋعا بولادى.
بيزنەسىڭدى ءبىر كۇندە قۇرتقىڭ كەلسە، 3-سۋرەتتەگى كوفەحانا يەسى سياقتى جاسا.
«ءمازىر قازاقشا جوق» – ءبىر پايدالانۋشى بەلگىلى ءبىر سايتتا وسىنداي قىسقا، ناقتى جانە ەشبىر قورلاۋسىز پىكىر جازعان. كوفەحانا يەسى (مۇنداي ءسوزدىڭ يەسى ەكەنىنە كۇمان بار):
«قايىرلى كەش، مەنىڭ قىزمەتكەرلەرىم قازاق تىلىندە سويلەۋگە مىندەتتى ەمەس، قازاقستاندا ەشبىر ورىن قازاق ءتىلىن تولىقتاي قولدانۋعا مىندەتتەلمەگەن...»
ءتىل – بۇل ۇلتتىڭ نەگىزگى تىرەگى. بۇل ءسىز كەز كەلگەن نارسەنى قۇرعىڭىز كەلسە، ءبىرىنشى نازار اۋدارۋىڭىز كەرەك نارسە.
حالىقتىڭ ءتىلىن بۇز، سوندا كەز كەلگەن حالىق بىردەن تىڭايتقىشقا، ونىڭ ءتىلىن ولتىرگەن ەتنوسقا ارنالعان كومپوستقا اينالادى.
بىزگە ءالى دە جولىمىز بولدى، سەبەبى 1962 جىلعا قاراي كوپشىلىك كوتەرىلىستەردەن، اشىق گەنوتسيدتەن، 20-30 جىلدارداعى جويقىن زۇلىمدىقتاردان، 1916 جىلعى وقيعالاردان جانە كوشى-قون ساياساتىنىڭ اسەرىنەن كەيىن قازاقتاردان تەك 28,9% عانا قالدى. سلاۆياندار، "جاڭا ورىستار", قازاقستانعا "اۋماقتى يگەرۋ" ءۇشىن اكەلىنگەندەر، 57% قۇرادى.
رەسەيلىك-كەڭەستىك قىسپاقتىڭ جوسپارى بويىنشا قازاقتاردان ەشكىم قالماۋى كەرەك ەدى. بىزگە چۋۆاشتاردىڭ، ۋدمۋرتتاردىڭ، نوعايلاردىڭ تاعدىرى جازىلعان، ءارى ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا "كەرەي" دەپ اتالاتىن حالىق سياقتى تولىق جويىلۋ كۇتىلگەن.
قازىر وسى الەمدە "كەرەي" دەپ اتالاتىن حالىقتان 23 ادام عانا قالدى. جوق، ەندى 22 عانا، سەبەبى جاقىندا ۋكراينادا يمپەريالىق رەسەي ءۇشىن سوعىسىپ جۇرگەن ءبىر "كەرەي" ۇلت وكىلى قايتىس بولعانى حابارلاندى. چۋكچىلەردەن 5 مىڭ ادام قالدى، ءبارى سول... چۋكوتكا ەندى "تۇپكى" ورىس جەرىنە اينالدى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى جەرگىلىكتى حالىقتاردى ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋ ساياساتى ءۇشىن جاسالعان.
انا ءتىلى – بۇل حالىقتىڭ ءتىرى قالۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن سول يممۋنيتەت. ودان ايىرساڭ، ءبىز تىرىدەي ءشىرىپ جاتقان ەتنوستى كورەمىز.
"1958 جىلعى 12 جەلتوقساندا «مەكتەپتى ومىرمەن بايلانىستىرۋ جانە كسرو-داعى حالىق اعارتۋ جۇيەسىن ودان ءارى دامىتۋ تۋرالى» جاڭا وداقتىق زاڭ قابىلداندى، ول وداقتاس جانە اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالاردىڭ ورىس مەكتەپتەرىندە ۇلتتىق تىلدەردى وقىتۋ مىندەتىن جويدى.
تاريحشى ايبەك
