قازاقستان ۇلتتىق بانكىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى گريگوري مارچەنكو «كۋپول يۋرتى» YouTube-ارناسىنا بەرگەن اشىق سۇحباتىندا ەلدىڭ ەكونوميكالىق شەشىمدەرىنە اسەر ەتكەن قيىن جاعدايلار تۋرالى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى. ول ءىرى دەۆالۆاتسيالار، ۇلتتىق قوردىڭ قۇرىلۋى جانە ءازىربايجان بانكىنە ينۆەستيتسيالاۋ ماسەلەلەرى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى ايتتى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى Orda.kz-كە سىلتەپ.
قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ ءىرى دەۆالۆاتسيا
ۇلتتىق بانكتىڭ ەكس-توراعاسى گريگوري مارچەنكو ەل تاريحىنداعى ەڭ ماڭىزدى دەۆالۆاتسيالار تۋرالى ايتىپ بەردى.
«ۇلتتىق بانك 2009 جىلدىڭ اقپانىندا جۇرگىزگەن دەۆالۆاتسياسى 25%-دى قۇرادى، 50% ەمەس، كەيدە ايتىلىپ جۇرگەندەي. ال ەڭ ءىرى دەۆالۆاتسيا 1994 جىلدىڭ اقپانىندا بولدى. سول كەزدە ءبىر ايدا تەڭگە باعامى 11-دەن 40 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى – بۇل ءۇش جارىم ەسەگە تەڭ. بۇل دەۆالۆاتسيانىڭ سەبەبى ۇكىمەت باسشىسى سەرگەي تەرەششەنكونىڭ شەشىمىنە بايلانىستى بولدى. ۇكىمەت پرەزيدەنت نازارباەۆتى كاسىپورىنداردىڭ ءوزارا قارىزدارىن جابۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانكتىڭ ۇلكەن كولەمدە اقشا باسىپ شىعارۋى قاجەت دەپ سەندىردى. پرەزيدەنت ۇلتتىق بانكتىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان، جارلىققا قول قويدى. بۇل كەزدە ۇلتتىق بانك تاۋەلسىز بولماعان ەدى، سوندىقتان جارلىق كۇشىنە ەندى»، – دەدى مارچەنكو.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل شەشىمنىڭ سالدارى اپاتتى بولدى: ءبىر ايدا باعام ءۇش جارىم ەسەگە قۇلادى. مارچەنكو اقش-تا دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتىندە تاعىلىمدامادان كەيىن قازاقستانعا ورالعاندا، 1994 جىلدىڭ ماۋسىمىنداعى ينفلياتسيا 46,5%-دى قۇراعان – بۇل جىلدىق ەمەس، ايلىق كورسەتكىش.
«سول كەزدەر وتە قيىن بولدى. ءبىر قىزىعى، ءبىرىنشى پرەزيدەنت بۇل وقيعانى مەمۋارلارىندا مۇلدە اتاماعان. بۇل وقيعانى ۇمىتىپ كەتتى مە، الدە ماڭىزدى ەمەس دەپ سانادى ما، بىلمەيمىن. بىراق بۇل – ەڭ ءساتسىز ماكروەكونوميكالىق شەشىم بولدى. قازىرگى باعام – شامامەن 500 تەڭگە. ەگەر 1994 جىلى بۇل قاتەلىك بولماعاندا، قازىر ءبىز 200 تەڭگە شەگىنە جەتە مە دەپ تالقىلار ەدىك. بۇگىنگى ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ كوپشىلىگى – وسىدان 20-30 جىل بۇرىن قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ جاڭعىرىعى»، – دەپ قوستى ول.
تەڭگە باعامى مەن ۇلتتىق قوردىڭ قۇرىلۋى
مارچەنكو قازىرگى تەڭگە باعامى تۋرالى پىكىرىن ءبىلدىردى:
«499 بەن 500 اراسىنداعى ايىرماشىلىق نەبارى 0,2%-دى قۇرايدى. الەمدىك نارىقتاردا مۇنداي ±1% اۋىتقۋلار تەحنيكالىق جانە ەلەۋسىز دەپ ەسەپتەلەدى. بىراق ءبىزدى دوڭگەلەك ساندار ءاردايىم قىزىقتىرادى. مىسالى، كەڭەس داۋىرىندە ءبىز 1 ميلليارد پۇت استىق جيناۋعا ۇمتىلدىق. پۇت دەگەنىمىز نە؟ بۇل – نەبارى 16 كيلوگرامم. بىراق 20 ميلليون توننا جينالعاندا، بۇل كورسەتكىشتى مۇلدە ۇمىتتىق. سول سياقتى، 499 جانە 500 تەڭگەنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق ماڭىزدى ەمەس»، – دەپ ءتۇسىندىردى مارچەنكو.
ول سونداي-اق، كوپتەگەن ادامدار تەڭگە باعامىن دەۆالۆاتسيامەن عانا بايلانىستىراتىنىن ايتتى. الايدا تەڭگە باعامىنىڭ ۇلتتىق قوردان تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى تۇسىنە بەرمەيدى.
ۇلتتىق قور بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن قاراجات جيناقتاۋ قۇرالى رەتىندە قۇرىلعان. بىراق كەيىننەن ونى جۇمساۋ تۋرالى ساياسي شەشىم قابىلداندى، ال قاراجاتتى پايدالانۋ نازارباەۆ پرەزيدەنت بولعان كەزدە باستالدى.
«باستاپقىدا ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىن ساتىپ، قاراجاتتى ەلگە اكەلۋ جانە ونى ۇلتتىق بانك ارقىلى بيۋدجەتكە جىبەرۋ سحەماسى قولدانىلدى. كەيىن، مەن جانە ارىپتەستەرىم قىزمەتتەن كەتكەن سوڭ، قاراجاتتى نارىق ارقىلى ساتۋعا شەشىم قابىلداندى. جىلىنا قوسىمشا 5-6 ميلليارد دوللاردىڭ نارىققا شىعۋى تەڭگەنىڭ باعامىن قولدادى»، – دەدى مارچەنكو.
2014 جىلعى جاساندى دەۆالۆاتسيا
مارچەنكونىڭ ايتۋىنشا، 2014–2015 جىلدارى ۇلتتىق بانكتىڭ توراعالارى قايرات كەلىمبەتوۆ پەن دانيار اقىشەۆ بولعان كەزدە ءۇش دەۆالۆاتسيا ورىن الدى. ول كەزدە تەڭگە باعامى 150-دەن 380-گە دەيىن كوتەرىلدى.
«2014 جىلدىڭ اقپانىندا ءىرى ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ قىسىمىمەن قاجەتسىز دەۆالۆاتسيا جۇرگىزىلدى. ەكسپورتتاۋشىلار بۇل ماسەلەنى شەشەدى دەپ سەندىردى، بىراق ولاي بولمادى. بۇل شەشىم تەك تار شەڭبەردەگى كومپانيالارعا پايدالى بولدى», – دەدى مارچەنكو.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان بۇل دەۆالۆاتسيانى رەسەيدەن كەيىن ەمەس، الدىمەن جاساعان، بۇل تەڭگەنىڭ باعامىنا اۋىر زارداپ تيگىزدى.
«2014–2015 جىلدارداعى ەكى جارىم ەسەگە دەۆالۆاتسيادان كەيىن ءوندىرىس ءوستى مە؟ ارينە، جوق. بۇل بىرنەشە رەت جاسالعان ەكسپەريمەنت بولدى. سول سياقتى، 1994 جىلى ءۇش جارىم ەسەگە دەۆالۆاتسيا جاسالعان بولاتىن»، – دەپ قورىتىندىلادى ول.
ءازىربايجان بانكىمەن جانجال
مارچەنكو ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىنىڭ ءازىربايجان بانكىنە اۋدارىلۋى تۋرالى دا پىكىر ءبىلدىردى.
«بۇل مامىلە مەن قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن ءبىر جىلدان سوڭ جاسالدى. ول كەزدە ۇلتتىق بانكتى قايرات كەلىمبەتوۆ باسقارعان. مامىلە ىشكى پروتسەدۋرالارعا قايشى بولعان»، – دەپ ءتۇسىندىردى مارچەنكو.
سونداي-اق، ول بۇل ىسكە قاتىسى جوق ەكەنىن جانە ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆپەن جەكە بايلانىسى جوق ەكەنىن مالىمدەدى.
