Qazaqstan Ūlttyq bankınıŋ būrynǧy töraǧasy Grigorii Marchenko «Kupol iurty» YouTube-arnasyna bergen aşyq sūhbatynda eldıŋ ekonomikalyq şeşımderıne äser etken qiyn jaǧdailar turaly estelıkterımen bölıstı. Ol ırı devalvasiialar, Ūlttyq qordyŋ qūryluy jäne Äzırbaijan bankıne investisiialau mäselelerı jaily egjei-tegjeilı aitty, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly Orda.kz-ke sıltep.
Qazaqstan tarihyndaǧy eŋ ırı devalvasiia
Ūlttyq banktıŋ eks-töraǧasy Grigorii Marchenko el tarihyndaǧy eŋ maŋyzdy devalvasiialar turaly aityp berdı.
«Ūlttyq bank 2009 jyldyŋ aqpanynda jürgızgen devalvasiiasy 25%-dy qūrady, 50% emes, keide aitylyp jürgendei. Al eŋ ırı devalvasiia 1994 jyldyŋ aqpanynda boldy. Sol kezde bır aida teŋge baǧamy 11-den 40 teŋgege deiın tömendedı – būl üş jarym esege teŋ. Būl devalvasiianyŋ sebebı Ükımet basşysy Sergei Tereşenkonyŋ şeşımıne bailanysty boldy. Ükımet Prezident Nazarbaevty käsıporyndardyŋ özara qaryzdaryn jabu üşın Ūlttyq banktıŋ ülken kölemde aqşa basyp şyǧaruy qajet dep sendırdı. Prezident Ūlttyq banktıŋ qarsylyǧyna qaramastan, jarlyqqa qol qoidy. Būl kezde Ūlttyq bank täuelsız bolmaǧan edı, sondyqtan jarlyq küşıne endı», – dedı Marchenko.
Onyŋ aituynşa, būl şeşımnıŋ saldary apatty boldy: bır aida baǧam üş jarym esege qūlady. Marchenko AQŞ-ta Djordjtaun universitetınde taǧylymdamadan keiın Qazaqstanǧa oralǧanda, 1994 jyldyŋ mausymyndaǧy infliasiia 46,5%-dy qūraǧan – būl jyldyq emes, ailyq körsetkış.
«Sol kezder öte qiyn boldy. Bır qyzyǧy, bırınşı prezident būl oqiǧany memuarlarynda mülde atamaǧan. Būl oqiǧany ūmytyp kettı me, älde maŋyzdy emes dep sanady ma, bılmeimın. Bıraq būl – eŋ sätsız makroekonomikalyq şeşım boldy. Qazırgı baǧam – şamamen 500 teŋge. Eger 1994 jyly būl qatelık bolmaǧanda, qazır bız 200 teŋge şegıne jete me dep talqylar edık. Bügıngı ekonomikalyq mäselelerdıŋ köpşılıgı – osydan 20-30 jyl būryn qabyldanǧan şeşımderdıŋ jaŋǧyryǧy», – dep qosty ol.
Teŋge baǧamy men Ūlttyq qordyŋ qūryluy
Marchenko qazırgı teŋge baǧamy turaly pıkırın bıldırdı:
«499 ben 500 arasyndaǧy aiyrmaşylyq nebärı 0,2%-dy qūraidy. Älemdık naryqtarda mūndai ±1% auytqular tehnikalyq jäne eleusız dep esepteledı. Bıraq bızdı döŋgelek sandar ärdaiym qyzyqtyrady. Mysaly, keŋes däuırınde bız 1 milliard pūt astyq jinauǧa ūmtyldyq. Pūt degenımız ne? Būl – nebärı 16 kilogramm. Bıraq 20 million tonna jinalǧanda, būl körsetkıştı mülde ūmyttyq. Sol siiaqty, 499 jäne 500 teŋgenıŋ arasyndaǧy aiyrmaşylyq maŋyzdy emes», – dep tüsındırdı Marchenko.
Ol sondai-aq, köptegen adamdar teŋge baǧamyn devalvasiiamen ǧana bailanystyratynyn aitty. Alaida teŋge baǧamynyŋ Ūlttyq qordan tıkelei täueldı ekenın ekınıŋ bırı tüsıne bermeidı.
Ūlttyq qor bolaşaq ūrpaq üşın qarajat jinaqtau qūraly retınde qūrylǧan. Bıraq keiınnen ony jūmsau turaly saiasi şeşım qabyldandy, al qarajatty paidalanu Nazarbaev prezident bolǧan kezde bastaldy.
«Bastapqyda Ūlttyq qor aktivterın satyp, qarajatty elge äkelu jäne ony Ūlttyq bank arqyly biudjetke jıberu shemasy qoldanyldy. Keiın, men jäne ärıptesterım qyzmetten ketken soŋ, qarajatty naryq arqyly satuǧa şeşım qabyldandy. Jylyna qosymşa 5-6 milliard dollardyŋ naryqqa şyǧuy teŋgenıŋ baǧamyn qoldady», – dedı Marchenko.
2014 jylǧy jasandy devalvasiia
Marchenkonyŋ aituynşa, 2014–2015 jyldary Ūlttyq banktıŋ töraǧalary Qairat Kelımbetov pen Daniiar Aqyşev bolǧan kezde üş devalvasiia oryn aldy. Ol kezde teŋge baǧamy 150-den 380-ge deiın köterıldı.
«2014 jyldyŋ aqpanynda ırı eksporttauşylardyŋ qysymymen qajetsız devalvasiia jürgızıldı. Eksporttauşylar būl mäselenı şeşedı dep sendırdı, bıraq olai bolmady. Būl şeşım tek tar şeŋberdegı kompaniialarǧa paidaly boldy», – dedı Marchenko.
Onyŋ aituynşa, Qazaqstan būl devalvasiiany Reseiden keiın emes, aldymen jasaǧan, būl teŋgenıŋ baǧamyna auyr zardap tigızdı.
«2014–2015 jyldardaǧy ekı jarym esege devalvasiiadan keiın öndırıs östı me? Ärine, joq. Būl bırneşe ret jasalǧan eksperiment boldy. Sol siiaqty, 1994 jyly üş jarym esege devalvasiia jasalǧan bolatyn», – dep qorytyndylady ol.
Äzırbaijan bankımen janjal
Marchenko Ūlttyq qordyŋ qarajatynyŋ Äzırbaijan bankıne audaryluy turaly da pıkır bıldırdı.
«Būl mämıle men qyzmetten ketkennen keiın bır jyldan soŋ jasaldy. Ol kezde Ūlttyq banktı Qairat Kelımbetov basqarǧan. Mämıle ışkı proseduralarǧa qaişy bolǧan», – dep tüsındırdı Marchenko.
Sondai-aq, ol būl ıske qatysy joq ekenın jäne Äzırbaijan prezidentı İlham Älievpen jeke bailanysy joq ekenın mälımdedı.
Basqalarmen bölıse
otyryŋyz
