«ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاقستان زيالىلارىنىڭ مۇراسىن زەرتتەيتىن «ارىس» قورىنىڭ جانە «ارىس» باسپاسىنىڭ قۇرىلتايشى-پرەزيدەنتى، ءتىلشى-عالىم، الاشتانۋشى، پۋبليتسيست، باسپاگەر، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور عاريفوللا انەس دۇنيەدەن ءوتتى.
عاريفوللا قابدولقايىرۇلى 1957 جىلى 26 تامىزدا اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانى، بالقۇدىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1974 جىلى ورتا مەكتەپتى ءتامامدادى. 1979 جىلى س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1984-1987 جىلدارى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقىعان.
ەڭبەك جولىن ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىنىڭ ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى بوپ باستادى. 1992 جىلدان قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاقستان زيالىلارىنىڭ مۇراسىن زەرتتەيتىن «ارىس» قورىنىڭ جانە «ارىس» باسپاسىنىڭ قۇرىلتايشى-پرەزيدەنتى. 2013 جىلدان «قازاقستان تاريحي-اعارتۋ «ادىلەت» قوعامىنىڭ» توراعا ورىنباسارى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ قوعامدىق نەگىزدەگى كەڭەسشىسى. «قۇرمەت»، «پاراسات» وردەندەرىڭ يەگەرى.
باسپا جانە پوليگرافيا ءىسىنىڭ قايراتكەرى. اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى (2007). باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭاقالا اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى (2016). حالەل دوسمۇحامەدۇلى اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى. قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى. حالىقارالىق ايتماتوۆ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
الاش ارىستارىنىڭ مۇراسىن تابۋ، زەرتتەۋ جانە جاريالاۋ ىسىنە زور ۇلەسىن قوسقان عاريفوللا انەس ا. بايتۇرسىنۇلى، ق. جۇبانوۆ جانە ح. دوسمۇحامبەتۇلى ەڭبەكتەرىن قۇراستىرىپ، العىسوزدەرىن جازىپ، بىرنەشە رەت جارىققا شىعاردى. «الاش. الاشوردا» ەنتسيكلوپەدياسىن جارىققا شىعاردى (2009), 7 توم «قازاق» گازەتى (1913 – 1918) مەن 7 توم «ايقاپ» جۋرنالدارىنىڭ (1911–1915) تولىق كورپۋسىن جاساپ، حح عاسىر باسىندا جارىققا شىققان كوپتەگەن جۋرنالداردى اراب قارپىنەن قازىرگى جازۋ ۇلگىسىنە كوشىرىپ، ونداعان توم باسىلىمدار دايىندادى. زاڭعار جازۋشى ءا. كەكىلبايۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «الپىسىنشىجىلدىقتار» اتتى ءۇش تومدىق ەنتسيكلوپەدياسىن جارىققا شىعاردى.
عاريفوللا قابدولقايىرۇلىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن زەرتتەپ، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ شىعارمالارىن ارحيۆتەردەن تاۋىپ توتە، لاتىن الىپبيىنەن كيريل الىپبيىنە اۋدارىپ، كىتاپتارىن شىعارىپ، ناسيحاتتادى (2 مىڭنان اسا كىتاپ). رەپرەسسيا قۇرباندارى جاسىرىن كومىلگەن الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى، جاڭالىق اۋىلىندا قۇربانداردىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرىپ، قاسىرەتتى جىلدار تاريحىن بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرۋ ماقساتىندا سول جەرگە مۋزەي سالۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن بولاتىن. وسى ۇسىنىس نەگىزىندە 2018 جىلى جاڭالىق اۋىلىندا «ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارى مۋزەيى» بوي كوتەردى.
ول جۇمىسىن قازاقستاننىڭ «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىمەن ىنتىماقتاسا، ۇشتاستىرا وتىرىپ جۇرگىزدى. قوعامنىڭ مۇشەسى، باسقارما مۇشەسى، ءبىراز جىل قوعام توراعاسى، كەيىنگى جىلدارى قوعام توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. «ادىلەتتىڭ» مەنشىگىندەگى جەردە «الاش ارىستارى» مەشىتىن سالۋدىڭ باس-قاسىندا ءجۇردى.
جاڭالىقتاعى «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى» مۋزەيىنىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى رەتىندە قىرۋار جۇمىس تىندىردى. قوعام جانە مۋزەي تاراپىنان ونىڭ باسشىلىعىمەن نەبىر مازمۇندى جيىندار، كەزدەسۋلەر، كونفەرەنتسيالار، حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىلدى.
عاريفوللا انەس ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن وسى مۋزەيدە قىزمەت اتقارىپ، الماتى وبلىسىنىڭ شەرلى تاريحىن زەرتتەۋ بويىنشا ەكسپەديتسيالىق جۇمىستار ۇيىمداستىردى. 2023 جىلى عاريفوللا انەستىڭ باستاماسىمەن جاڭالىق اۋىلىندا كومىلگەن قۇربانداردىڭ سۇيەك قالدىقتارىن تاۋىپ، زەرتتەۋ ماقساتىندا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
2020 جىلى قۇرىلعان «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ قۇرامىندا جۇمىس اتقارىپ، اقتالماي جاتقان قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ ەسىمدەرى مەن مۇرالارىن جيناقتاپ، جاريالادى. عۇمىرىندادا حالقى ءۇشىن جاساعان يگى جۇمىستارى ۇشان-تەڭىز! ول ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋتتىڭ قىزمەتىن اتقاردى دەسەك تە ەش ارتىقتىعى جوق. الداعى جوسپارى دا اۋقىمدى بولاتىن. ءالى دە اتقارماق ىستەرى ۇلان-عايىر ەدى. تاعدىردىڭ ىسىنە امال نەشىك...
الاش مۇراسى مەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تاعدىرىن زەرتتەۋگە ارناعان عاريفوللا انەستىڭ ماعىنالى عۇمىرى، كەلەر ۇرپاق يگىلىگى ءۇشىن جاساعان جۇمىستارى كوپكە ۇلگى بولسا جاراسار. قازاق رۋحانياتىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ونداي تۇلعالار كوپ ەمەس. مارقۇمنىڭ نۇرلى بەينەسى ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدە ۇزاق ساقتالادى. اۋىر قايعىنى جۇرەگىمىزبەن كوتەرە وتىرىپ، بۇكىل قازاق حالقىنا، تۋعان-تۋىستارىنا، وتباسى مۇشەلەرىنە كوڭىل ايتامىز.
«ادىلەت» تاريحي اعارتۋ قوعامىنىڭ توراعاسى، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ح. م. ءابجانوۆ
«ادىلەت» تاريحي اعارتۋ قوعامىنىڭ توراعا ورىنباسارى جازۋشى، پۋبليتسيست، عالىم ب. و. قويشىباەۆ
«ادىلەت» تاريحي اعارتۋ قوعامىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى، قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، الاشتانۋشى ا.و. بەركىمباەۆ
قوعامنىڭ باسقارما مۇشەلەرى، الاش ارىستارىنىڭ ۇرپاقتارى س. قوجىقوۆا، ش. امانجولوۆا، ن. ازىرباەۆ، ا. جاندوسوۆا، گ. زەمەل، ق. كەمەنگەر. م. ايباسوۆا.
