گەنري دجون حاينتس — امەريكالىق كاسىپكەر، كەتچۋپتىڭ اتاسى، «H.J. Heinz» كورپوراتسياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. ول — نارىقتا باسەكەلەس شىداتپاعان يننوۆاتور، اس ءۇيدىڭ ارايىن كىرگىزگەن اسپاز.
گەنري دجون حاينتس 1844 جىلى 11-قازاندا پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى پيتسبۋرگ قالاسىنداعى نەمىس جانۇياسىندا تۋعان. ءۇيدىڭ تۇڭعىشى گەنري حاينتس بالالىق شاعىنىڭ كوپ بولىگىن ويىن الاڭىندا ەمەس، ەسىك الدىنداعى شاعىن ەگىنجايدا وتكىزدى. 8 جاسىنان باستاپ اقجەلكەك (تاماققا قوسىلاتىن وسىمدىك) ەزۋدى، ساڭىراۋقۇلاق مارينادتاۋدى، قيار تۇزداۋدى ۇيرەنىپ، ولاردى كورشىلەرىنە، اۋىلداستارىنا ساتادى. بولمىسىنان كاسىپكەر بولىپ جاراتىلعان گەنري 12 جاسىندا 3,5 اكر (14 مىڭ شارشى مەتر) ەگىنجايدان بىتىك ءونىم الىپ، قالاداعى ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنە جەتكىزىپ بەرەتىن. اتا-اناسى گەنريدىڭ سۆياششەننيك بولۋىن ارمانداعانمەن، تاعدىر ونى جولىن باسقا ارناعا بۇردى. 17 جاسقا دەيىن جيناعان 2 400 دوللارىنىڭ ارقاسىندا بيزنەس كوللەدجىن ءتامامداپ، بۋحگالتەر ماماندىعىنىڭ يەسى اتانادى. ودان سوڭ ازعانا ۋاقىت اكەسىنىڭ كىرپىش زاۋىتىندا قىزمەت اتقارعانىمەن، گەنري حاينتس كوكونىس بيزنەسىنەن قول ءۇزىپ كەتە المادى.
1869 جىلى كورشىسى كلارەنس نوۋبلمەن بىرىگىپ، «Heinz & Noble» كاسىپورنىن قۇرادى. كوكونىس تۇرلەرىنەن دايارلاناتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن شىعارۋمەن اينالىساتىن كاسىپورىننىڭ تەز بوي كوتەرۋىنە حاينتستىڭ تۇتىنۋشىلاردىڭ جۇرەگىنە جول تاپقان ءادىسى سەبەپكەر بولدى. ول كەزدە كوكونىستەن جاسالعان ونىمدەر جاسىل ءتۇستى قۇتىعا سالىنىپ ساتىلاتىن. قۇتىنىڭ ىشىندەگى ءونىمنىڭ كورىنبەۋى كليەنتتەردىڭ كوكىرەگىنە كوپ كۇدىك ۇيالاتۋشى ەدى. ءباسپاسوز بەتىندە ۇزاق ساقتالعان ۋلى ازىقتار مەن اعاش ۇنتاعى قوسىلعان جارامسىز ونىمدەر تۋرالى ماقالالار باسىلىپ، تۇتىنۋشىلار اراسىندا ءجيى ۇرەي تۋىپ جۇرگەن كەز. حاينتس پەن نوۋبل الدىمەن قالاداعى ءمولدىر ءتۇستى اينەك بانكىلەر مەن شولمەكتەردىڭ بارلىعىن جيناپ الىپ، سوۋس، اشىتىلعان قىرىققابات، مارينادتالعان قيارلاردى سول ىدىستارعا سالىپ ساتادى. بىرىنشىدەن، ءمولدىر ىدىستارداعى ونىمدەردىڭ ساپالىق قۇرامى تۇتىنۋشىلارعا تىكەلەي كورىندى، ەكىنشىدەن، ونىمدەردىڭ ءتۇسى سىرتقا انىق كورىنىپ، تاۋارعا تارتىمدى سيپات بەرەتىن. ساتىپ الۋشىلار تاۋاردىڭ تەك ساپاسىنا ەمەس، ونىڭ قورابى مەن ماركاسىنا قاتتى نازار اۋداراتىنىن تىم ەرتە تۇسىنگەن حاينتس ديزاينعا دا باسا كوڭىل ءبولدى.
1874 جىلى «Heinz & Noble» جۇزدەگەن اكر باقشاسى، 24 جىلقىسى، 12 ارباسى، سىركە سۋىن وندىرەتىن جەكە فابريكاسى بار اۋقىمدى كاسىپورىنعا اينالعاندا اقش-تى ماكروەكونوميكالىق داعدارىس شارپيدى. تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇرانىسىنىڭ قارقىندى وسۋىنە بايلانىستى كوكونىس وسىرۋشىلەرگە وراسان تاپسىرىس بەرىپ قويعان كومپانيانىڭ سەنگەنى بانك نەسيەسى ەدى. كومپانيانى كوكونىسپەن قامتاماسىز ەتۋشى ديقانداردىڭ ونىمدەرىن ساتىپ الۋعا حاينتس پەن ءنوۋبلدىڭ قارجىسى جەتكىلىكسىز بولىپ، بانك نەسيەسىنە جۇگىنگەنىمەن، توقىراۋدى باسىنان وتكەرىپ جاتقان بانك باسشىلىعى ولاردىڭ ءوتىنىشىن قاناعاتتاندىرمادى. ءسويتىپ نەسيەدەن قاعىلعان «Heinz & Noble» كومپانياسى 1875 جىلى بانكروت دەپ جاريالانادى. اقش ۇكىمەتى بانكروت دەپ تانىعان 5000 كاسىپورىننىڭ تىزىمىنە «Heinz & Noble» كومپانياسى دا ەنەدى. ال امەريكا زاڭى بويىنشا بانكروتقا ۇشىراعان كومپانيا ەشكىمنىڭ الدىندا قارىز تولەۋگە مىندەتتى ەمەس.
دەسە دە، گەنري حاينتستىڭ ومىرىندە اۋىر كەزەڭ باستالدى. ءبىر كەزدەرى ميلليونداپ اقشا تاۋىپ جۇرگەن بيزنەسمەننىڭ روجدەستۆو مەرەكەسىندە بالاسىنا سىيلىق اپەرۋگە قارجىسى بولمايدى. وزىمەن قويماي ديقانشىلارعا كوكونىستەرىن ساتىپ الۋعا ۋادە بەرىپ، ولاردى دا ورتا جولدا قالدىرىپ كەتكەنى جۇيكەسىنە جۇك بولىپ، بىرنەشە اي توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى.
«F&J.Heinz» كومپانياسىنىڭ باس كەڭسەسى مەن ءوندىرىس ورنى. 1869 جىل
الايدا توسەككە تاڭىلىپ ۇزاق جاتۋعا مۇمكىندىك جوق. ەرتە مە، كەش پە گەنري ءبىر ءىستىڭ كوزىن تابۋعا ءتيىستى ەدى. باۋىرلارىنان، باجاسىنان، جولداستارىنان قارىز سۇراپ، وعان اناسىنان العان ازىن-اۋلاق اقشانى قوسقاندا 3 مىڭ دوللاردىڭ باسى ارەڭ قۇرالادى. حاينتس قانشا تىرىسسادا بۇدان ارتىق اقشا جيناي المايدى. قوماقسىز قاراجاتتىڭ كومەگىمەن «F&J.Heinz» كومپانياسىن قۇرادى. كومپانيانىڭ قۇرىلتايشىلارى باۋىرلارى مەن تۋىسقاندارى بولعانىمەن، بۇكىل جۇمىستىڭ تىزگىنىن گەنري ءوزى ۇستادى. ال جاڭا كومپانيانىڭ بۇكىل ۇلەسىن وزىنە قايتارا ساتىپ الۋ تەك 1888 جىلى عانا مۇمكىن بولدى. ول داعدارىس كەزىندە ديقانشىلاردىڭ الدىنداعى مىندەتىن ورىنداي الماعانىن ەسىنە ۇستاپ، قارىزدى تولەۋگە مىندەتتى بولماسا دا ولاردىڭ شىعىنىن وتەپ بەرۋدى ءوز موينىنا الادى.
گەنري حاينتس بىردەن جاڭا رەتسەپتتەر دايىنداۋعا كوشتى. العاشقى ءونىمى قىشا بولدى. ءمولدىر ىدىسقا سالىنعان قىشا ءوز تۇتىنۋشىلارىن جىلدام تاپتى. ول مۇنىمەن شەكتەلىپ قالعىسى كەلمەدى. گەنري ءبىر جىلدارى ساياحاتتاپ ءجۇرىپ، قىتايدىڭ قىزاناقتان جاسالعان «كە-تسيا» دەپ اتالاتىن دامدەۋىشىمەن ۇشىراسقانى بار ەدى. جادىندا ساقتالعان سول ءبىر ءدامدى ومىرگە اكەلۋ ءۇشىن، قىزاناق، كراحمال جانە ءتۇرلى سوۋستاردى ارالاستىرىپ، كۇنى-ءتۇنى تاجىريبە جۇرگىزدى. تىنىمسىز ىزدەنىس اقىرى ناتيجەسىن بەرىپ، اشىق قىزىل ءتۇستى ءدامدى تۇزدىق پايدا بولادى. گەنري وعان قىتايشا اتىنا ۇقساستىرىپ «كەتچۋپ» دەپ ات قويادى. كەتچۋپتى ءمولدىر اينەك شولمەككە قۇيعاندا، ونىڭ جارقىراعان اشىق قىزىل ءتۇسى ءونىمدى وتە تارتىمدى، سۇيكىمدى ەتتى. تابەتتى اشاتىن كەتچۋپ «F&J.Heinz» كومپانياسىنىڭ باستى كوزىرى، نەگىزگى گەنەراتورى بولدى. ول كەزدەگى امەريكالىقتاردىڭ اسحاناسى جۇپىنىلاۋ ەدى. اس مازىرىندەگى نەگىزگى تاماقتارعا نان، كارتوپ، كەپكەن، سۇرلەنگەن، تۇزدالعان ەت كىرەتىن. قىستا بۇلارعا قيار، ءۇي كوكونىستەرىنەن دايىندالعان تۇزدىقتار مەن مارينادتار قوسىلاتىن. ال قىزاناق مەكسيكادان تاسىمالداناتىن ەكزوتيكالىق كوكونىس بولىپ ەسەپتەلدى. حاينتستىڭ تابەتتى اشاتىن كەتچۋبى امەريكالىقتاردىڭ داستارقان ءمازىرىنىڭ اجارىن كىرگىزدى. «F&J.Heinz» كاسىپورنى تاباتىن تابىستىڭ 30%-ىن كەتچۋپتان تۇسەتىن ءتۇسىم قۇرادى. كەتچۋپتىڭ ارقاسىندا 1876 جىلى كومپانيانىڭ اينالىمى 44 474 دوللارعا جەتتى، ارادا بەس جىل وتكەندە بۇل كورسەتكىش 6 ەسە ارتىپ، 284 مىڭ دوللارعا تەڭ بولدى.
«H.J.Heinz» كومپانياسى كەتچۋپتەرىنىڭ بوتەلكەلەرى
حاينتس 1879 جىلى بورىشكەرلەردىڭ الدىنداعى بارلىق قارىزدارىن تولەپ، تۋىسقاندارى مەن دوستارىنىڭ قولىنداعى ۇلەستەردى دە ساتىپ الادى. ءوزى جەكە-دارا قوجايىن بولىپ، كومپانيانىڭ اتىن «H.J.Heinz» دەپ وزگەرتەدى. كەتچۋپتى نارىققا ءسىڭىستى ەتكەن سوڭ، جاڭا ونىمدەردىڭ لەگىن اعىتتى: قىزىل جانە كوك بۇرىشتان دايىندالعان سوۋستار، «چيلي» سوۋسى، المادان جاسالعان سىركە سۋى، الما تۇزدىعى، ءزايتۇن، تۇزدالعان پياز بەن قىرىققابات، پىسىرىلگەن بۇرشاق، تاعى باسقا تۇزدىق تۇرلەرى «H.J.Heinz» ونىمدەرىنىڭ سانىن كوبەيتتى. ونىڭ پاستەرلەنگەن، كونسەرۆىلەنگەن، توڭازىتىلعان تاۋارلارى ازىق-تۇلىك نارىعىن جاۋلاپ الدى. بارلىق تاۋارلاردى دايىنداۋ سحەماسى بىردەي جۇرگىزىلدى: ەڭ ساپالى كوكونىستى ىرىكتەۋ، ءونىمنىڭ ءدامىن قالىپقا كەلتىرۋ، ىدىسقا قۇيىپ (نەمەسە سالىپ), ولاردى قورابقا ورنالاستىرۋ، بەلسەندى جارناما جانە جاپپاي ءوندىرىس. بۋ پەشى، ۆاكۋمدىق كونسەرۆىلەۋ تەحنولوگيالارىنىڭ وزىق تۇرلەرىن قولداندى. 1880 جىلدارى كومپانيانىڭ جىلدىق تازا تابىسى 1,5 ميلليون دوللاردان اسادى.
«H.J.Heinz» كومپانياسىنا قاتىستى كونە سۋرەتتەر
1886 جىلى گەنري حاينتس وتباسىمەن بىرگە اتاجۇرتى گەرمانياعا جولى تۇسكەندە، جولشىباي ۇلىبريتانياعا ايالدايدى. حاينتستىڭ چەمودانىندا «H.J.Heinz» كەتچۋبىنىڭ ەڭ ساپالى جەتى ءتۇرى بار ەدى. لوندونداعى ءىرى ازىق-تۇلىك ساتۋشى كومپانيا «Fortnum & Mason»-عا تاۋارلارىن تانىستىرعاندا، ولار حاينتستىڭ تاۋارلارىن قابىلداۋعا بىردەن كەلىسىم بەرەدى. «Fortnum & Mason»-نىڭ ارقاسىندا ەۋروپالىق نارىققا جولداما الادى.
1896 جىلى لوندوننان وفيس اشىپ، 1905 جىلى بريتانيانىڭ پەكحەم قالاسىنان جەكە فابريكاسىن تۇرعىزادى، 1919 جىلى حارلەسدەن اۋدانىنان ەگىن القابىن ساتىپ الىپ، كوكونىس ءوسىرۋدى ءوزى قولعا الادى. وسى جىلدار ىشىندە گەنري حاينتس بريتانياداعى كورول سارايىن كونسەرۆىلەنگەن، پاستەرلەنگەن ازىقپەن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتىپ وتىردى.
1896 جىلى «New York Times» گازەتى كەتچۋپتى «امەريكانىڭ ۇلتتىق دامدەۋىشى» دەپ اتادى. ول 46 جاسقا تولعانشا قۇتىنى جەتىلدىرۋىن جالعاستىردى. 1890 جىلى بوتەلكە سەگىز قىرلى بولىپ ساندەلدى، ونىڭ اۋزىنا كىشكەنە لەنتا ءىلىندى، قاقپاق بۇرامالى بولدى، ال ەتيكەتتى پەنسيلۆانيا شتاتىنىڭ سيمۆولىنا ۇقساتىپ، قورعاننىڭ تاسى ءتارىزدى ەتىپ بەينەلەدى.
«H.J.Heinz» كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى 57 سانىن جارنامالاۋ ءۇشىن ستەند دايىنداۋدا. 1900 جىل
ول 1896 جىلى نيۋ-يورك قالاسىنا بارعاندا، كوشەدەگى اياقكيىم ساتاتىن دۇكەننىڭ توبەسىندە ءىلۋلى تۇرعان «اياقكيىمنىڭ 21 ءتۇرى» دەپ جازىلعان ماڭدايشانى كورەدى. وسى كۇنگە دەيىن كەتچۋپ ىدىسىنىڭ سىرتىنداعى «Heinz 57 Varieties» دەگەن لوزۋنگ وسىلاي ومىرگە كەلگەن ەدى. «H.J.Heinz» كومپانياسى وندىرەتىن ءونىم تۇرلەرى بۇدان كوپ بولسا دا، گەنري حاينتس 57 سانىن تاڭداپ الادى. ەلدىڭ جادىنا ءسىڭىستى ەتۋ ءۇشىن، 1899 جىلى «Heinz 57 Varieties» لوزۋنگى جازىلعان بويى 21 مەترلىك الىپ جارناما تاقتاسىن تەڭىز جاعالاۋىنداعى الىپ ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ قابىرعاسىنا ىلدىرەدى. ونىڭ جارنامالىق ساياساتى مۇنىمەن شەكتەلمەدى، 1900 جىلى ەلەكتر جارىعىمەن بەزەندىرىلگەن جارناما قالقانىن العاش ىلگەن كاسىپكەر رەتىندە تاريحتا قالدى. كاسىپورىننىڭ اينالاسىن جارىقتاندىرۋ ماقساتىندا 1 200 ەلەكتر شامىن ورنالاستىرادى. اقش-تاعى 21 فابريكا مەن 7 ءىرى زاۋىتتىڭ يەسى بولعان حاينتس كومپانيا تاعامدارىنا جارناما جاساۋ ءۇشىن، دەگۋستاتسيا ء(دام تاتتىرۋ) ادىسىنە دە جۇگىنەدى. كۋبا، يسپانيا، انگليا ەلدەرىنەن جاڭا زاۋىتتار اشتى.
«H.J.Heinz» كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى بوتەلكەلەرگە ەتيكەت قاعازىن جابىستىرىپ جاتىر
1905 جىلى گەنري حاينتس «H.J.Heinz» كومپانياسىن اكتسيونەرلىك قوعامعا اينالدىرعاندا، كاسىپورىننىڭ قۇنى 4 ميلليون دوللارعا تەڭ بولدى.
ال كەتچۋپ قاي كەزدە دە كومپانيانىڭ نەگىزگى تاۋارى بولىپ قالا بەردى. كاسىپورىن 1906 جىلى 12 ميلليون قۇتى كەتچۋپ ساتىپ ۇلگەرەدى. 1909 جىلى «H.J.Heinz»-ءتىڭ ساتۋ كولەمى 6,13 ميلليون دوللارعا جەتسە، بۇل كورسەتكىش 1914 جىلى 12 ميلليون دوللارعا ۇلعايدى، ال 1919 جىلى كومپانيانىڭ تابىسى 20 ميلليون دوللاردان اسىپ جىعىلدى.
XX عاسىردىڭ باسىندا امەريكا نارىعىندا ساپاسىز، جەۋگە جارامسىز ازىق تۇرلەرى قاپتايدى. ءدىني پرينتسيپتەرگە سۇيەنىپ ەڭبەك ەتەتىن گەنري دجون حاينتس اقش ۇكىمەتىنەن ازىق-تۇلىك نارىعىن قاداعالاۋدى سۇراپ، جوعارى بيلىك ورگاندارىنا ءوتىنىش جازادى. حاينتستىڭ بۇل تالابى ونىڭ قارسىلاستارىنىڭ قاراسىن مولايتادى. ءتىپتى سول كەزدەگى اقش پرەزيدەنتى تەودور رۋزۆەلت تە ەركىن ەكونوميكانى جاقتاعان ادام بولاتىن. بىراق ادام ولىمىنە الىپ بارىپ جاتقان نارىقتاعى باسسىزدىقتار 1906 جىلى رۋزۆەلتتى ۋلى زاتتار قوسىلعان تاعام تۇرلەرىن باقىلاۋعا الۋ جونىندەگى زاڭعا قول قويۋعا ماجبۇرلەدى. حاينتستىڭ ەكولوگيالىق باستاماسى ءبىر جاعىنان ونىڭ ومىرىنە جابايى كاپيتاليستەر تاراپىنان قاۋىپ توندىرسە، ەكىنشى جاعىنان حالىقتىڭ كوڭىلىن تاپقان ماركەتينگتىك قادام بولدى.
گەنري جىل سايىن جاز ايلارىندا گەرمانيانىڭ باد-كيسسينگەن قالاسىندا دەمالۋدى ادەتكە اينالدىرادى. ول جاقتاعى دىندەستەرىمەن، نەمىس قانداستارىمەن ءجيى جۇزدەسەتىن. الايدا حاينتستىڭ 1914 جىلعى دەمالىسى ءسال بولماعاندا قايعىلى اياقتالا جازدادى. جەرگىلىكتى قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى امەريكا ازاماتى بولىپ ەسەپتەلەتىن گەنري دجون حاينتسقا كوناقۇيدەن ۇزاۋعا تىيىم سالادى. كاسىپكەر تەرەزەگە قاراعاندا، باد-كيسسينگەن كوشەلەرىنەن مىڭداعان نەمىس اسكەرلەرىن كورەدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعان ەدى. زارەسى ۇشقان حاينتس امالىن تاۋىپ، گوللانديا ارقىلى اقش-قا قاشادى.
دجون حاينتس پەن ونىڭ جۇبايى سارا حاينتس
امەريكاداعى نەمىس دياسپوراسىنىڭ باسىنا دا اۋىر كۇن تۋادى. امەريكادا XX عاسىردىڭ باسىنان باستاپ نەمىس تىلىندە حابار تاراتىپ كەلگەن 300-گە تارتا گازەت-جۋرنال ءبىر كۇندە جابىلادى. 1917 جىلى مەكتەپتەردە نەمىس تىلىندە ساباق بەرۋ توقتاتىلىپ، شىركەۋلەردە نەمىس تىلىندە قۇلشىلىق جاساۋعا، ۋاعىز ايتۋعا تىيىم سالىنادى. وسىنداي الاساپىرانداردان كەيىن، حاينتستىڭ اۋلەتى مەن ۇرپاقتارى اعىلشىنداردىڭ ورتاسىنا ءسىڭىپ كەتەدى.
حاينتس كەيىنگى ۇرپاققا ەكى مادەني ورتالىق سالىپ قالدىرادى. ءبىرىنشىسى، جۇبايى سارا حاينتس اتىنداعى جاستار ءۇيى، ەكىنشىسى، پيتسبۋرگ ۋنيۆەرسيتەتى قالاشىعىنداعى اناسىنا ارنالىپ سوعىلعان شىركەۋ. ەكىنشىسىن ءوز ءوتىنىشى بويىنشا بالالارىنا سالدىرتادى. «مەن سۆياششەننيك بولا المادىم، – دەيدى ول بالالارىنا، – سوندىقتان مەن ادامدارعا جاقسىلىق ىستەۋدىڭ باسقا امالىن تابۋىم كەرەك».
گەنري دجون حاينتس 1919 جىلى 14-مامىردا 75 جاسىندا قايتىس بولادى. ول قالاعان كاسىپورىندى وسى كۇنگە دەيىن حاينتستىڭ ۇرپاقتارى باسقارادى.
تۇجىرىم: حاينتس كەتچۋبىنىڭ رەتسەپتىسى ءالى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك قۇپيا رەتىندە قورعالىپ كەلەدى. گەنري حاينتستان كەيىن كەتچۋپتىڭ جۇزدەگەن ءتۇرى جاسالىنعانىمەن، ولاردىڭ ەشقايسىسى گەنريدىكىندەي تاتىمدى، ءوتىمدى بولعان ەمەس. ول كەتچۋپ وندىرۋشىلەرمەن ەمەس، ءار وتباسىنىڭ اسحاناسىنداعى اسپازدارمەن باسەكەگە ءتۇسىپتى. تەك تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ەمەس، اس دايىنداۋشىلار ءۇشىن دە كەتچۋپ تاڭسىق تاعام ءتۇرى بولىپ كەلە جاتىر.
قاراپايىم ميلليونەردىڭ ءومىرى جەرى كەڭ، ەگىنى مول اگرارلى ەلدىڭ كاسىپكەرلەرىنە ۇلگى بولارلىق. بىراق الدىمەن كورشىلەرىن، سوسىن بۇكىل الەمدى اسحانا ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتكەن گەنري حاينتس سىندى ەرلىك جاساۋ سيرەك وقيعا.
اباي اسىل
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
