سەمەي ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، 46 جاستاعى ينديرا ۋيۆەر (ساحاۋلوۆا) سولتۇستىك امەريكانىڭ ەڭ بيىك تاۋى دەنالي (ماك-كينلي) شىڭىن تۇڭعىش رەت باعىندىرعان ەتنيكالىق قازاق ايەلى. «ادىرناعا» بەرگەن سۇحباتىندا ينديرا ءوزىنىڭ تاۋعا شىعۋداعى تاجىريبەسىمەن، العاشقى اسەرىمەن بولىسەدى.
ماك-كينلي - سولتۇستىك امەريكاداعى ەڭ بيىك شىڭ، الياسكا جوتاسىندا ورنالاسقان. اقش-ءتىڭ 25 پرەزيدەنتى ماك-كينليدىڭ اتىنداعى شىڭنىڭ اتاۋى 2015 جىلى جەرگىلىكتى كويۋكون تىلىندەگى بۇرىنعى دەنالي اتاۋىنا قايتا اۋىستىرىلدى. بۇل ايماق دەنالي ۇلتتىق ساياباعىنىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى. شىڭنىڭ بيىكتىگى 6194 مەتردى قۇرايدى. دۇنيەجۇزى بويىنشا بيىكتىگى جاعىنان ەۆەرەست پەن اكونكاگۋادان كەيىن ءۇشىنشى تۇر. ينديرا ۋيۆەر اتالمىش تاۋدىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسىنە ەلىمىزدىڭ تۋىن، كارىپبەك كۇيىكوۆتىڭ كارتيناسىن جانە اباي قۇنانبايۇىلىنىڭ «قارا سوزدەرىن» الىپ شىققانىن ماقتان تۇتاتىنىن جەتكىزدى.
- ينديرا حانىم، الدىمەن ءوزىڭىزدى تانىستىرا كەتسەڭىز. قاي ءوڭىردىڭ تۋماسىسىز?
- مەنىڭ اتى-ءجونىم ينديرا ۋيۆەر (ساحاۋلوۆا). بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، بەسقاراعاي اۋدانى، سوسنوۆكا (قازىرگى اتى ەرنازار) دەگەن جەردە، 1977 جىلى دۇنيەگە كەلدىم. اكەم كولحوزدا قاراپايىم جۇرگىزۋشى، انام تەراپەۆت بولىپ جۇمىس ىستەدى. 1993 جىلى 15 جاسىمدا مەكتەپ ءبىتىرىپ، الماتى قالاسىنداعى ينياز ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتى – جۋر.) فرانتسۋز ءتىلى فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم.
كەيىن 2006 جىلى اعىلشىن ازاماتىنا تۇرمىسقا شىعىپ, انگلياعا كوشتىك. جولداسىمنىڭ ەسىمى – سايمون، 9 جانە 12 جاستاعى ەكى ۇل تاربيەلەپ وتىرمىز.
«بۇرىن تاۋعا قىزىققان ەمەسپىن»
- كىم بولۋدى ارماندادىڭىز? تاۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىڭىز بالا كەزدەن بولدى ما؟
- كىشكەنتاي كەزىمدە مەنءىڭ سان ءتۇرلى ارمانىم بولدى. مەن پەچەنەلەردى جاقسى كورەتىندىكتەن كونديتەرلىك فابريكادا جۇمىس ىستەۋدى ارماندادىم. ودان كەيىن پوليتسيا دا بولعىم كەلدى. ورتا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە جازعى تاجىريبە كەزىندەفەرمادا سيىر ساۋعا كومەكتەسەتىنمىن.
تۋىپ وسكەن اۋىلىم سوسنوۆكادا بءىر جاعىندا جازىق دالا، ەكىنشى جاعىندا قالىڭ قاراعايلى ورمان بولاتىن. اۋىلدىڭ اتاۋى دا سول سەبەپتى «سوسنوۆكا» دەپ اتالاتىن. ستۋدەنتتىك كەزىمدە عانا تاۋلارعا ءمان بەرە باستادىم. شىنى كەرەك، كىشكەنتايىمدا تاۋلارعا مۇلدەم قىزىققان ەمەسپىن.
الاتاۋدان باستالعان العاشقى ساپار
- تاۋعا شىعۋدى، جالپى بەلسەندى ەكسپەديتسيانى قاشان باستادىڭىز؟ الپينيزم ءسىز ءۇشىن حوببي مە، الدە ماماندىق رەتىندە تاڭدادىڭىز با؟
- بۇل مەنىڭ ءحوببيىم، جان قالاۋىم. 2006 جىلى شىلدەدە بولاشاق جارىم سايموننىڭ ارقاسىندا العاش رەت تاۋعا ساياحاتتاعان بولاتىنمىن. ول مەنتۇراتىن/جۇمىس ىستەيتىن الماتى قالاسىنا كەلىپ، الاتاۋداعى ۇلكەن الماتى كولىنە اپارۋدى ءوتىندى. مەن ول جەردە بۇرىن بولعان ەمەسپىن، ءتىپتى مەندە كروسسوۆكا دا بولعان جوق. بىزگە سول ساپار وتە قاتتىۇنادى. تاۋداعى كورىنىس سونداي عاجاپ بولدى! قوڭىر سالقىن اۋا-رايى جايلىلىق سىيلادى. ماسەلەن, سوندا قالادا +42س كورسەتىپ تۇرعان ەدى. سارقىراپ اققان تاۋ بۇلاقتارىنىڭ شۋىلى جاندى تەبىرەنتتى. سامال جەل مەن قۇستاردىڭ اسەم ءۇنى كەرەمەت سەزىمگە بولەدى. قايدا قاراساڭ دا سۇلۋلىق. تاۋدا ءوسىپ تۇرعان وسىمدىكتەرگە دەيىن كوركەم جاراتىلىس ەكەنىن ۇقتىق. سول ساپاردان شىنايى ءلاززات الدىم، شابىتتاندىم.
انگلياعا كوشكەننەن كەيىن ءبىز بىرگە سونداعى ءۇشبيىك نۇكتەگە كوتەرىلدىك (ۋەلس، انگليا، شوتلانديا), سودان كەيىن ماروككوداعى تۋبكالعا (باتىس اتلاستىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى), فرانتسياداعى مونبلانعا (باتىس ەۋروپانىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى), سودان كەيىن كيليماندجاروعا شىقتىق. تانزانيادا (افريكانىڭ توبەسى), رەسەيدەگى ەلبرۋستا (ەۋروپاداعى ەڭ بيىك نۇكتە), سونىمەن قاتار گيمالايداعى مەرا تاۋىنا دەيىنگى جولدا 6200 مەترگە جەتتىك. سودان كەيىن جۇبايىم ەكەۋمىز بالالى بولدىق. ال وسى بىلتىر 2023 جىلى وڭتۇستىك امەريكانىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى اكونكاگۋاعا كوتەرىلدىك.
ەستەن كەتپەس دەنالي
- Instagram جەلىسىندە سولتۇستىك امەريكاداعى دەنالي شىڭىنا شىققانىڭىز تۋرالى بولىسكەن ەدىڭىز. دەناليگە شىعۋ كەزىندە قانداي قىزىقتى جانە قاۋىپتءى وقيعالار بولدى؟ شىڭعا شىققانىڭىزدا قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
- بارلىق نارسە قىزىق بولدى. بۇل مەنىڭ اقش-قا العاشقى ساپارىم بولدى. ال الياسكا شتاتىنىڭ ءوزى تابيعاتىمەن جانە اشىق كەڭىستىكتەرىمەن كەز كەلگەن جاندى تاڭعالدىرادى. تالكەەتنا اۋىلىنان 2250 م بازالىق لاگەرگە دەيىن 6 ورىندىق شاعىن ۇشاقپەن ۇشۋدىڭ ءوزى ەرەكشە سەزىم سىيلادى. ۇشاق بازالىق لاگەردەن قونىپ، كوتەرىلگەن ساتىندە فوتوسۋرەتتەردەن شاءسسيدىڭ ورنىنا شاڭعىلاردى بايقاعان بولارسىز. تاعى ءبىر قىزىعى اۋانىڭ تازالىعى جانە ەشقانداي ءيىسءتىڭ بولماعانى. ويتكەنى اينالانىڭ ءبارى اپپاق قار. ال مۇندا قاردان باسقا ەشتەڭە جوق. سونداي-اق، الياسكاداعى ەڭ ۇزىن مۇزدىق، ۇزىندىعى 70 شاقىرىم بولاتىن كالحيتنا بويىمەن سەرۋەندەۋ قىزىقتى بولدى.
ال قاۋىپتىسى – مۇزدىقتارداعى قاردىڭ استىنان ءالسىن-ءالسىن كورىنەتىن شىتىناۋلار. ۇزدىكسىز تۇردە ءبىر-بىرىمىزگە بايلاۋلى جۇردىك. تار جوتالارمەن ءجۇرۋ قاۋىپتى، ءتىپتى وڭعا نەمەسە سولعا قاراۋ قورقىنىشتى. تەك الدىڭا عانا قاراپ، الدىڭداعى ادامنىڭ باسقان ءىزىن اڭديسىڭ.
شىنتۋايتىندا، ەموتسيالار بىردەن پايدا بولمايدى. ويتكەنى ءدال شىڭنىڭ ۇستىندە قاتتىشارشاعاندىقتان جانە قىسىمنىڭ قاتتىلىعىنان بارلىق جولدى ەڭسەرگەنىڭ سەزىلمەيدى. ءالى دە الاڭداۋلى ءارى جيناقى كەيىپتە بولاسىڭ. سەبەبى ءدال سونداي جولدى قايتا ءجۇرىپ ءوتىپ، تومەنگە امان-ەسەن ورالۋىڭ ءتيىس. سوندىقتان ناعىز ەموتسيانى بازالىق لاگەرگە جەتكەندە، ءتىپتى جەرگە تۇسكەنىڭدە ءبىر-اق سەزىنەسىڭ. الىپ تاۋدى ەڭسەرگەنىڭدى سوندا عانا ۇعىناسىڭ.
«مەن كاسىبي الپينيست ەمەسپىن»
- بولاشاققا قانداي جوسپارلارىڭىز بار، ەندىگى كەزەكتە قاي شىڭدى باعىندىرعىڭىز كەلەدى؟ سونداي-اق، الپينيزمءنىڭ دەنساۋلىققا پايداسى جايلى ايتا كەتسەڭىز. قىزىعۋشىلارعا قانداي موتيۆاتسيا بەرەر ەدىڭىز؟
- قازىرگى ۋاقىتتا مەندە ناقتى جوسپار جوق.دەناليدەن دەمالىپ، ەم قابىلداپ ءجۇرمىن. جازعى دەمالىس باستالعالى بەرى بالالارعا ۋاقىت ءبولىپ وتىرمىن. دەسە دە، ءوز باسىم نەپالعا قايتا بارعىم كەلەدى.
شىنى كەرەك، مەن كاسىبي الپينيست ەمەسپىن. سوندىقتان دەنساۋلىققا پايداسى تۋرالى ناقتى ايتا المايمىن. مەن ءوزىمدى «جيھانكەز جان» دەر ەدىم. مەن تاۋلارعا تاجىريبەلى كاسىبي گيدتەر باسقاراتىن ۇيىمداسقان توپتىڭ، ەكسپەديتسيانىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە عانا بارامىن.
ال جەكە تاجىريبەمنەن ايتارىم، تاۋعا شىعۋ ءۇشىن جاتتىعۋ، ديەتا، ۇيقىڭىزدى قاداعالاۋ، دەنە فورماسىن ساقتاۋ ماڭىزدى. جاتتىعۋلار ايلارعا, ءتىپتى جىلدارعا سوزىلادى. ءار تاۋ ءارتۇرلى. مىسالى، دەنالي فيزيكالىق تۇرعىدان وتە قيىن تاۋ، ويتكەنى جۇكتى تاسىمالداۋعا كومەكتەسەتىن جۇك تاسىمالداۋشىلار، كومەكشىلەر نەمەسە تىكۇشاقتار بولمايدى. ءبىز بارلىق جەكە جۇكتەردى جانە ازىق-تۇلىكتى, شاتىرلاردى، دارەتحانا شەلەكتەرىن وزىمىزبەن بىرگە الىپ جۇردىك. ءۇلكەن ريۋكزاكتاردا شانالارىمىزدى دا سۇيرەتىپ جۇردىك. ەكسپەديتسيا 18 كۇنگە سوزىلدى. سۋعا قول جەتپەيتىن كەزدەر بولادى, سايكەسىنشە جۋىنا دا المايسىڭ. ال اۋىزسۋ ءۇشىن قاردى ەرىتەمىز. ۇلكەن جۇرەك پەن توزىمدىلىك قاجەت دەپ بىلەمىن. ال وقىرماندارعا سۇيىكتى ىستەرىن تابۋعا، سپورتقا ارنايى ۋاقىت بولۋگە تىلەكتەسپىن.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
دينا ليتپين
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
