ينتەرنەت الاياقتىق – ينتەرنەت رەسۋرستارى ارقىلى (Olx, WhatsApp, Instagram, Telegram جانە ت.ب) اداممەن بەتپە-بەت كەزدەسپەي، سەنىمىنە كىرىپ، الداۋ ارقىلى اقشاسىن يەمدەنىپ، ارتىنان ءىزىن سۋىتۋ. پاندەميا كەزىندە ينتەرنەت ارقىلى الدانعاندار سانى 2 000 000-عا جەتكەن. ودان بەرى بۇل كورسەتكىش ءوسىپ كەلەدى.
جالپى قازىرگى تاڭدا الاياقتىقتىڭ ەڭ كەڭ تاراعان ءتۇرى بۇل – ينتەرنەت الاياقتىق بولىپ وتىر. بۇل جاعدايدا الاياقتى ۇستاۋ وڭاي ەمەس. سەبەبى، الاياقتىق ءىس-ارەكەت جۇزبە-ءجۇز ەمەس، ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى جۇزەگە اساتىندىقتان ولاردى قولعا ءتۇسىرۋ قيىن.
اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ كەڭ دامىعان زامانىندا، قولىندا سمارتفونى بار كەز كەلگەن ادام الاياقتاردىڭ قۇربانى بولۋى مۇمكىن. ولاردان ساقتانۋدىڭ ەڭ نەگىزگى ءتاسىلى جەكە دەرەكتەردى وڭدى سولدى تاراتا بەرمەۋ!
«ءوزىڭىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىڭىزعا نەمەسە دەربەس كومپيۋتەرىڭىزگە باسقا بىرەۋلەردىڭ ايتۋىمەن Skype, Anydesk سياقتى قوسىمشالاردى ورناتۋعا بولمايدى، سول ارقىلى الاياقتار ءسىزدىڭ قاراجاتتارىڭىزدى جىمقىرۋى مۇمكىن. تاعى دا بانك كارتاسىنىڭ ءنومىرى، الدىنداعى ون التى سانى جانە دە ارتىنداعى ءۇش ساننان تۇراتىن CVV كودتى ەشكىمگە ەشقانداي جاعدايدا ايتۋعا بولمايدى! ءتىپتى كارتانىڭ جارامدىلىق مەرزىمى تۋرالى دا ايتپاعان ءجون!» دەيدى ماماندار
بۇگىندە الاياقتىڭ قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايدى. كۇن وتكەن سايىن ولار جاڭا ايلا ويلاپ تابۋدا.
الاياقتار قالاي الدايدى؟
- فيشينگ – ادامداردىڭ جەكە مالىمەتىن ۇرلاۋ ارقىلى
- ەگدە جاستاعىلاردى سەنىمىنە كىرىپ، زەينەتاقىسىن جىمقىرۋ
- قايىرىمدى ءىستىڭ اتىن جامىلىپ، اقشا جيناپ جۇرتتى الداۋ
- جۇمىسقا ورنالاستىرامىن دەپ، اقشا سۇراپ، ارتىنان ساتىپ كەتۋ
- جوق پاتەردى جالعا بەرۋ
«پاتەر جالداۋ كەزىندە دە الدانىپ قالعاندار از ەمەس. الاياقتار نەگىزىنەن krysha.kz, olx سياقتى پلاتفورمالارعا جالعان حابارلاندىرۋ بەرىپ، ادەمى تاۋاردىڭ سۋرەتىن قويىپ، باعاسىن الدەقايدا ارزان ەتىپ كورسەتەدى. سودان سوڭ بۇعان سۇرانىس ارتىپ، ادامدار مۇنداي مۇمكىندىكتەن ايىرىلىپ قالعىسى كەلمەي، الدىن الا تولەم جاساپ، كەيىن الدانعانىن ءتۇسىنىپ جاتادى. مۇنداي الاياقتى ىزدەپ تابۋ كوپ جاعدايدا قيىن»، - دەيدى كريمينالدىق پوليتسيا قىزمەتكەرى
ينتەرنەت رەسۋرستارىنان بولەك الاياقتار اداممەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعىپ، حابارلاسۋ ارقىلى ءوز قۇرباندارىن ىزدەيدى. كوبىنەسە الاياقتار تاڭعى 11:00 مەن 18:00 شاماسىندا ءجيى حابارلاسادى ەكەن.
ينتەرنەت الاياقتىقتان ساقتانۋ شارالارىنىڭ ءبىرى – تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتى دامىتۋ.
تسيفرلىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز – ينتەرنەت جەلىلەرىن قاۋىپسىز جانە ءتيىمدى پايدالانۋعا قاجەتتى ءبىلىم مەن داعدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ەلىمىز بويىنشا تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيى كوڭىل كونشىتپەيدى. ءجيى ازاماتتار تسيفرلىق مادەنيەتىنىڭ تومەن بولۋىنا بايلانىستى ءوزىنىڭ جەكە، دەربەس دەرەكتەرىن الاياقتىڭ قولىنا بەرىپ قويىپ، سوڭىنان سان سوعىپ قالادى. ەلىمىزدە تسيفرلىق مادەنيەتتى دامىتۋ شارالارى قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتىر. زامان تالابىنا ساي بۇل مادەنيەت ءتۇرىن جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماقساتىندا مەكتەپتە وقىتۋ قولعا الىندى.
الاياق ۇستالعان جاعدايدا اۋىر جازا قاراستىرىلعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنە سايكەس مۇلكى تاركىلەنىپ، 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالعان. قازاقستاننىڭ كيبەرپوليتسياسى كيبەرقىلمىستارمەن كۇرەسكە بەلسەندى قاتىسىپ، وڭ ناتيجەلەر كورسەتىپ ءجۇر. كيبەرپوليتسيانىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنە حاكەرلىك، فيشينگ، ينتەرنەتتەگى الاياقتىق، جەكە باسىن ۇرلاۋ، ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمعا شابۋىلدار، زياندى باعدارلامانىڭ تارالۋى، كيبەرتەرروريزم دەگەن سياقتى كيبەرقىلمىستاردىڭ الدىن الادى. كيبەرپوليتسيا سونىمەن قاتار كيبەرقاۋىپسىزدىك تۋرالى اقپاراتتاندىرۋ شارالارىن جۇرگىزەدى جانە كيبەرقىلمىسپەن كۇرەسۋ ءۇشىن باسقا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن جانە جەكە سەكتورمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى.
وتكەن جىلى قازاقستاندىق كيبەرپوليتسيا 3000-نان استام كيبەرقىلمىستاردى اشتى، ونىڭ ىشىندە:
ينتەرنەتتەگى الاياقتىقتىڭ 1500-دەن استام فاكتىسى
500-دەن استام حاكەرلىك فاكتىلەر
300-دەن استام فيشينگتىك فاكتىلەر
كيبەرقىلمىستى بولدىرماۋ ءۇشىن تومەندەگى كەڭەستەرگە كوز سالىڭىز:
- قۇپياسوزدەردى قيىنداتىڭىز!
- ەتسق-نى ەشكىمگە بەرمەڭىز!
- بوتەن ازاماتتاردان كەلگەن ەلەكتروندىق حاتتاردى اشپاڭىز!
- عالامتوردا ءوزىڭىز تۋرالى از اقپارات بەرىڭىز!
- ماڭىزدى دەرەكتەردىڭ كوشىرمەسىن جاساتىپ الىڭىز!
- كۇدىكتى سايتتارعا وتپەڭىز!
- كۇماندى سايتتاردا ءوزىڭىزدىڭ جەكە دەرەكتەرىڭىزبەن بولىسپەڭىز!
- تاۋاردىڭ باعاسى تومەن جارنامالارعا سەنبەڭىز!
- كرەديت دەلدالدارىنا سەنبەڭىز!
قازاقستاندىق كيبەرپوليتسيا ترانسشەكارالىق كيبەرقىلمىسپەن كۇرەستە ءوز جۇمىسىن جەتىلدىرۋدى جانە باسقا ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى.
ايگۇل مۇراتقىزى
