İnternet alaiaqtyq – internet resurstary arqyly (Olx, WhatsApp, Instagram, Telegram jäne t.b) adammen betpe-bet kezdespei, senımıne kırıp, aldau arqyly aqşasyn iemdenıp, artynan ızın suytu. Pandemiia kezınde internet arqyly aldanǧandar sany 2 000 000-ǧa jetken. Odan berı būl körsetkış ösıp keledı.
Jalpy qazırgı taŋda alaiaqtyqtyŋ eŋ keŋ taraǧan türı būl – internet alaiaqtyq bolyp otyr. Būl jaǧdaida alaiaqty ūstau oŋai emes. Sebebı, alaiaqtyq ıs-äreket jüzbe-jüz emes, internet jelısı arqyly jüzege asatyndyqtan olardy qolǧa tüsıru qiyn.
Aqparattyq tehnologiianyŋ keŋ damyǧan zamanynda, qolynda smartfony bar kez kelgen adam alaiaqtardyŋ qūrbany boluy mümkın. Olardan saqtanudyŋ eŋ negızgı täsılı jeke derekterdı oŋdy soldy tarata bermeu!
«Özıŋızdıŋ ūialy telefonyŋyzǧa nemese derbes kompiuterıŋızge basqa bıreulerdıŋ aituymen Skype, Anydesk siiaqty qosymşalardy ornatuǧa bolmaidy, sol arqyly alaiaqtar sızdıŋ qarajattaryŋyzdy jymqyruy mümkın. Taǧy da bank kartasynyŋ nömırı, aldyndaǧy on alty sany jäne de artyndaǧy üş sannan tūratyn CVV kodty eşkımge eşqandai jaǧdaida aituǧa bolmaidy! Tıptı kartanyŋ jaramdylyq merzımı turaly da aitpaǧan jön!» deidı mamandar
Bügınde alaiaqtyŋ qulyǧyna qūryq boilamaidy. Kün ötken saiyn olar jaŋa aila oilap tabuda.
Alaiaqtar qalai aldaidy?
- Fişing – adamdardyŋ jeke mälımetın ūrlau arqyly
- Egde jastaǧylardy senımıne kırıp, zeinetaqysyn jymqyru
- Qaiyrymdy ıstıŋ atyn jamylyp, aqşa jinap jūrtty aldau
- Jūmysqa ornalastyramyn dep, aqşa sūrap, artynan satyp ketu
- Joq päterdı jalǧa beru
«Päter jaldau kezınde de aldanyp qalǧandar az emes. Alaiaqtar negızınen krysha.kz, olx siiaqty platformalarǧa jalǧan habarlandyru berıp, ädemı tauardyŋ suretın qoiyp, baǧasyn äldeqaida arzan etıp körsetedı. Sodan soŋ būǧan sūranys artyp, adamdar mūndai mümkındıkten aiyrylyp qalǧysy kelmei, aldyn ala tölem jasap, keiın aldanǧanyn tüsınıp jatady. Mūndai alaiaqty ızdep tabu köp jaǧdaida qiyn», - deidı kriminaldyq polisiia qyzmetkerı
İnternet resurstarynan bölek alaiaqtar adammen tıkelei bailanysqa şyǧyp, habarlasu arqyly öz qūrbandaryn ızdeidı. Köbınese alaiaqtar taŋǧy 11:00 men 18:00 şamasynda jiı habarlasady eken.
İnternet alaiaqtyqtan saqtanu şaralarynyŋ bırı – sifrlyq sauattylyqty damytu.
Sifrlyq sauattylyq degenımız – internet jelılerın qauıpsız jäne tiımdı paidalanuǧa qajettı bılım men daǧdy. Statistikaǧa süiensek, elımız boiynşa sifrlyq sauattylyqtyŋ deŋgeiı köŋıl könşıtpeidı. Jiı azamattar sifrlyq mädenietınıŋ tömen boluyna bailanysty özınıŋ jeke, derbes derekterın alaiaqtyŋ qolyna berıp qoiyp, soŋynan san soǧyp qalady. Elımızde sifrlyq mädeniettı damytu şaralary qarqyndy türde jüzege asyp jatyr. Zaman talabyna sai būl mädeniet türın jas ūrpaqtyŋ sanasyna sıŋıru maqsatynda mektepte oqytu qolǧa alyndy.
Alaiaq ūstalǧan jaǧdaida auyr jaza qarastyrylǧan. Qazaqstan Respublikasy Qylmystyq kodeksıne säikes mülkı tärkılenıp, 10 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyru jazasy taǧaiyndalǧan. Qazaqstannyŋ kiberpolisiiasy kiberqylmystarmen küreske belsendı qatysyp, oŋ nätijeler körsetıp jür. Kiberpolisiianyŋ negızgı qyzmetterıne hakerlık, fişing, internettegı alaiaqtyq, jeke basyn ūrlau, maŋyzdy infraqūrylymǧa şabuyldar, ziiandy baǧdarlamanyŋ taraluy, kiberterrorizm degen siiaqty kiberqylmystardyŋ aldyn alady. Kiberpolisiia sonymen qatar kiberqauıpsızdık turaly aqparattandyru şaralaryn jürgızedı jäne kiberqylmyspen küresu üşın basqa qūqyq qorǧau organdarymen jäne jeke sektormen bırlesıp jūmys ısteidı.
Ötken jyly qazaqstandyq kiberpolisiia 3000-nan astam kiberqylmystardy aşty, onyŋ ışınde:
İnternettegı alaiaqtyqtyŋ 1500-den astam faktısı
500-den astam hakerlık faktıler
300-den astam fişingtık faktıler
Kiberqylmysty boldyrmau üşın tömendegı keŋesterge köz salyŋyz:
- Qūpiiasözderdı qiyndatyŋyz!
- ESQ-ny eşkımge bermeŋız!
- Böten azamattardan kelgen elektrondyq hattardy aşpaŋyz!
- Ǧalamtorda özıŋız turaly az aqparat berıŋız!
- Maŋyzdy derekterdıŋ köşırmesın jasatyp alyŋyz!
- Küdıktı saittarǧa ötpeŋız!
- Kümändı saittarda özıŋızdıŋ jeke derekterıŋızben bölıspeŋız!
- Tauardyŋ baǧasy tömen jarnamalarǧa senbeŋız!
- Kredit deldaldaryna senbeŋız!
Qazaqstandyq kiberpolisiia transşekaralyq kiberqylmyspen küreste öz jūmysyn jetıldırudı jäne basqa eldermen yntymaqtastyqty nyǧaitudy jalǧastyryp keledı.
Aigül Mūratqyzy
Basqalarmen bölıse
otyryŋyz
