ەلدەگى بيىلعى سۋ تاسقىنى سۋ ماماندارىنا قاجەتتىلىكتى ارتتىرعان. تاۋەلسىزدىك تۇسىندا سۋ شارۋاشىلىعى جانە مەليوراتسيا مينيسترلىگىن جاپقان بيلىك بىلتىر سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىن قۇردى. تاسقىننان سوڭ سۋ ماماندىعى تۋرالى ءجيى ايتىلاتىن بولدى. الايدا ءىس بارىسىنداعى ماسەلە قانداي؟ ونسىز دا گرانتى كوپ، ستۋدەنتى از سالادا نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟ وسى ماسەلەگە شولۋ جاساپ، ماماندار پىكىرىن سۇرادىق.
بۇرىنعى سۋ ءمينيسترى ءوز تاجىريبەسى قانداي بولعانىن ايتسا، كاسپي تەڭىزى ماڭىنداعى ايماقتاعى مامان بۇل سالادا بۇگىندە ساناۋلى ادام جۇمىس ىستەيتىنىن ايتادى.
جاڭا ءمينيستردىڭ كوكتەمى قاتاڭ سوگىسپەن باستالدى
بيىل كوكتەمگى سۋ تاسقىنى بيلىك تاراپىنان سوڭعى 80 جىلداعى ەڭ ءىرى تابيعي اپات رەتىندە باعالاندى.سۋ تاسقىنىنا بايلانىستى ەلدىڭ 10 بىردەي ايماعىندا توتەنشە جاعداي جاريالاندى. ولار اقمولا، اباي، اقتوبە، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قاراعاندى، پاۆلودار، قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان جانە ۇلىتاۋ وبلىستارى. تاسقىنمەن كۇرەسۋگە دايىندىق قىس ايلارىندا باستالدى دەپ حابارلاعانىمەن، ارتى سالدارى اۋىر وقيعاعا ۇلاستى.
سۋ تاسقىنى كەزىندە اقتوبە، قوستاناي، اتىراۋ، اقمولا، پاۆلودار، باتىس قازاقستان وبلىستارىندا 1 043 جەكە تۇرعىن ءۇي جانە 298 اۋلا اۋماعى سۋ استىندا قالدى. 18 945 ادام قۇتقارىلدى جانە ەۆاكۋاتسيالاندى.
مەملەكەت باسشىسى سۋ تاسقىنىنا وراي بيۋدجەت قارجىسىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا ۇكىمەتكە، ورتالىق مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا يميدجدىك جانە باسقا دا ءىرى ءىس-شارالاردى وتكىزبەۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن. ماسەلەن، بيىل استانا حالىقارالىق فورۋمى وتكىزىلمەيتىن بولدى. وعان بيۋدجەت قارجىسىنان 1.4 ملرد تەڭگە بولىنگەن بولاتىن. سونىڭ ەسەبىنەن ۇنەمدەلگەن قارجى سۋ تاسقىنى مەن كۇرەسكە، تۇرعىندارعا كومەك كورسەتىپ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە جۇمسالادى دەپ حابارلانعان.
العاشقى سۋ تاسقىنى تۋرالى دەرەك 12 اقپاندا اتىراۋ قالاسىندا قاردىڭ ەرۋى سالدارىنان كوشەلەردە ءىشىنارا سۋ باسقانى تۋرالى تىركەلگەن. اكىمدىكتىڭ مالىمەتىنشە سول كۇنى ونى تازارتۋعا 21 ارنايى تەحنيكا جۇمىلدىرىپ، 2000 تەكشە مەتردەن استام سۋ شىعارىلعان. سۋ تاسقىنى نەگىزىنەن كەلەسى سەبەپتەردەن تۋىنداعان: قاتتى نەمەسە ۇزاققا سوزىلعان جاۋىن-شاشىن، قار مەن مۇز كەپتەلىسىنىڭ تەز ەرۋى. سالدارىنان توتەنشە جاعداي ساقتالعان وڭىرلەردە وقۋشىلار قاشىقتىقتان وقىتۋعا كوشىرىلدى. سونداي-اق سۋ تاسقىنى قارسى ۋاقىتىلى شارا قابىلداماعانى ءۇشىن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكليارعا، سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا ءمينيسترى نۇرجان نۇرجىگىتوۆكە قاتاڭ سوگىس جاريالاندى.
ايتا كەتەتىن جايت – سۋ رەسۋرستارى جانە سۋ يرريگاتسيا مينيسترلىگى 2023 جىلى كۇزدە عانا قۇرىلعان بولاتىن.
تاسقىن شىعىنى 200 ملرد تەڭگەدەن اسادى دەپ باعالاندى. قايتىس بولعان ادام سانى – 7, جوعالعاندار سانى – 4. مال باس شىعىنى – 8 مىڭعا جۋىق.
ەلدەگى توتەنشە جاعداي كەزىندە ءىرى كومپانيالار، سۋ تاسقىنىنا كومەك ءۇشىن قۇرىلعان ۆiz Birgemiz قورىنا قارجىلاي كومەك اۋداردى.
بيىلعى ءىرى سۋ تاسقىنى جانە بىلتىرعى ورمان ءورتىنىڭ بولۋى مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىگىمەن ءتۇسىندىرىلدى.
گرانتى كوپ، ستۋدەنتى از سۋ سالاسى
رەسمي مالىمەتكە قاراعاندا،ەلدىڭ 10 بىردەي جوعارى وقۋ ورنىندا سۋ شارۋاشالىعى ماماندارىن دايىندايتىن فاكۋلتەت پەن ماماندىق ءتۇرى بار ەكەن. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە ولار:
- ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى;
- م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتى;
- س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى;
- د.سەرىكباەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى;
- م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى;
- سارسەن امانجول اتىنداعى شىعىس قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى;
- قازاق ۇلتتىق اگرارلىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى;
- قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتى;
- ق. ساتباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى;
- جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس-قازاقستان اگرارلىق-تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى.
اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتەردە سۋ ماماندارىن «سۋ شارۋاشىلىعى»، « سۋ رەسۋرستارى باعىتى»، « گەوگرافيا جانە تابيعاتتى تانۋ» فاكۋلتەتى، سونداي-اق ءپان ارالىق « IT تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ» «سۋمەن جابدىقتاۋ جانە كارىز» سەكىلدى كافەدرا مەن فاكۋلتەت توڭىرەگىندە وقىتادى.
ماسەلەن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە گەوگرافيا جانە تابيعاتتى تانۋ فاكۋلتەتىندە «گيدرولوگيا» ماماندىعى بويىنشا وقىتادى. الايدى تەك سۋ سالاسى، ينجەنەر مامانداردى دايارلاۋ تەك م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ماگيستراتۋرا جانە دوكتارانتۋرا دەڭگەيلەرىندە «گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىس جانە قۇرىلىستار» ءبىلىم بەرۋ باعدارلماسى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى.
ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە 2023-2024 وقۋ جىلدارىنا سۋ رەسۋرستارى جانە سۋدى پايدالانۋ ءبىلىم بەرۋ باعىتى بويىنشا باكالاۆر ماماندارىن دايارلاۋعا – 328 گرانت، ماگيستراتۋراعا – 70, دوكتارانتۋراعا 12 گرانت، بارلىعى 410 بولىنگەن. الايدا ونىڭ تەك 224 گرانتى عانا يگەرىلگەن.
ال 2022 جىلى بۇل ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنا 256 گرانت بولىنگەن.
گيدرولوگيا ماماندىعىندا وقىپ جاتقان 1-2 كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ اراسىندا ساۋالناما الىپ شىققان بولاتىنبىز. تەك 10 ستۋدەنتتىڭ ىشىندەگى 1 ستۋدەنت عانا وسى سالاعا قىزىعىپ، ارمانداپ، ءوز قالاۋىمەن تۇسكەنىن ايتقان بولاتىن. ال قالعان ستۋدەنتتەر ءبىلىم بەرۋ گرانتىن الۋ ماقساتىندا، بالى وسى ماماندىققا جەتىپ تۇرعان سوڭ نەمەسە گرانتقا ءوتىنىش بەرۋ كەزىندە سايكەستىكپەن وقۋعا تۇسكەندىگىن، بولاشاقتا بۇل ماماندىققا سۇرانىس بولاتىن بولسا عانا جۇمىس جاسايتىندىعى جونىندە اقپارات بەردى.
ەكس-ءمينيستردىڭ تاجىريبەسى ەلەنە مە؟
گيدروينجەنەر، بۇرىنعى سۋ شارۋاشىلىعى جانە مەليوراتسيا ءمينيسترى، 90 جاسقا كەلسە دە سۋ شارۋاشىلىعىنىڭ جوقتاۋشىسى بولىپ كەلە جاتقان سۋ مامانى ناريمان قىپشاقباەۆتان وسى ماسەلە جونىندەگى پىكىرى مىنانداي.
- مەن مينيستر بولىپ جۇرگەندە جامبىل وبلىسىندا سۋ ماماندارىن دايىندايتىن ينسيتۋت بولدى. مەن سول ۋاقىتتا جىل سايىن جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرەتىن تۇلەكتەردىڭ ءتىزىمىن جاساۋعا تاپسىرما بەرەتىنمىن. قاي جەردىڭ بالاسى، قايدا تۋعان؟ وسى بالالاردى قايدا ورنالاستىرامىز، قاي جەردە جۇمىس بار، قاي جەردە وسى سالا بويىنشا مامان زەينەتكە شىعايىن دەپ وتىر، بارلىق اقپاراتتى وسىلاي جيناستىرىپ وتىرىپ، بالالارمەن جۇمىس جاسايتىنمىن. بۇل شارۋامەن ءبىرىنشى كەزەكتە سۋ مينيسترلىگى اينالىسۋ كەرەك. ەكىنشى ماسەلە – سۋ ماماندارى قايدا جانە قالاي دايىندالادى؟ بۇل – عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مىندەتى. ءۇشىنشى ماسەلە – سۋ مامانىن دايىندايتىن ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى احۋالدى وڭالتۋ كەرەك. مەن 23 جىل ۋنيۆەرسيتەتتەردە مۇعالىم بولىپ جۇرگەندە، رەكتورلارمەن سوزگە كەلىپ قالاتىنمىن. رەكتورلار نە ىستەيدى؟ ۋنيۆەردىڭ ىشىنە كىرسەڭ، بارلىعى رەكتوردىڭ تۋىسقانى، اۋىلىنان كەلەدى تۋىسقانىن جۇمىسقا الادى، ماماندىعى باسقا. سۋ فاكۋلەتەتىنە قاتىسى جوق ءوز تۋىسىن كىرگىزىپ قويادى. كوردىڭ بە؟ سونىڭ سالدارىنان ستۋدەنتتەر ۋنيۆەرسيتەتتى قالاي بولسا سولاي شالا بىتىرەدى. ماقسات ءبىتىرىپ كەتسەم بولدى دەيدى. جۇمىسقا ورنالاستى دەگەن انىقتامانى وقۋ قابىرعاسىندا سۇراعان ۋاقىتتا، بالالار جاساندى انىقتامانى اكەپ بەرەدى. مىنە، وسى سەبەپتەن دە كادر ماماندارى جەتىسپەيدى. كادر دايىنداۋدا مىنە، وسى ءۇش ماسەلەنى ەرەكشە اتار ەدىم. رەكتورلار ناقتى ىسپەن اينالىسپايدى. ال عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى قالاي وقىتۋ كەرەكتىگىن ايتپايدى، بىلمەيدى. جاڭادان قۇرىلعان سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگى بولسا، قازىر قانشا مامان ءبىتىرىپ جاتىر، ولار قايدا جۇمىسقا ورنالاسادى سونى ويلاي ما ەكەن؟! – دەيدى ناريمان قىپشاقباەۆ ەموتسياسىن جاسىرا الماي.
كاسپي جاعاسىندا – ساناۋلى سۋ مامانى
وسى ماسەلە جونىندە باتىسقازجەرقويناۋى وڭىرارالىق دەپارتامەنتىنىڭ ماڭعىستاۋ وڭىرلىك ينسپەكتسيا باسشىسى الماگۇل كەلبەتتىڭ پىكىرى مىنانداي.
- جالپى، ءار وبلىس، ءار اۋداندا سۋ ماماندارى بولۋى قاجەت. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ەشكىم بۇل سالاعا بارا قويمايدى. بۇل ماسەلە اكىمدىككە ايتىلىپ ءجۇر، بىراق، ناتيجە جوق. قازىر وبلىسقا گيدروگەولوگ مامانى قاجەت، بىراق ءبىزدىڭ وڭىردە ونداي مامان جوق، 1-2 مامان بار، ولار دا زەينەت جاسىندا. جاڭا مامانداردى دايارلاعاننىڭ وزىندە، وعان كەمىندە 5-6 جىل قاجەت. بۇل سالاعا بارىپ وقىعان سوڭ كەيىنگى جۇمىسقا تۇرىپ كەتەتىندەي كەپىلدىك بولۋى قاجەت. ونداي كەپىلدىك بولماعان سوڭ ستۋدەنتتەر باسقا سالاعا كەتەدى. ءبىز سۋدى كۇندە تۇتىنامىز، سۋ – تىرشىلىك كوزى. قازىر ەكونوميست، زاڭگەر سەكىلدى مامانداردى قانشا وقىتساق، سۋ ماماندارىن دا سونشا وقىتۋ كەرەك ەدى، - دەيدى ماڭعىستاۋ وڭىرلىك ينسپەكتسيا باسشىسى الماگۇل كەلبەت.
ماڭعىستاۋ وبلىسى – كاسپي تەڭىزى جاعالاۋىندا ورنالاسقان ايماق.
ارال اپاتىمەن بەتپە-بەت كەلگەن، كاسپي تەڭىزىمەن جانە بىرنەشە ءىرى ترانسشەكارالىق وزەندەرمەن شەكتەسەتىن قازاقستاندا سۋ شارۋاشىلىعى ارال - سىرداريا باسسەينى، بالقاش - الاكول باسسەينى، ەرتىس، ەسىل، نۇرا - سارىسۋ باسسەينى، توبىل - تورعاي باسسەينى، جايىق - كاسپي باسسەينى، شۋ - تالاس باسسەينى ارقىلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
فاريزا قۇربانباەۆا
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
