Eldegı biylǧy su tasqyny su mamandaryna qajettılıktı arttyrǧan. Täuelsızdık tūsynda Su şaruaşylyǧy jäne meliorasiia ministrlıgın japqan bilık byltyr Su resurstary jäne irrigasiia ministrlıgın qūrdy. Tasqynnan soŋ su mamandyǧy turaly jiı aitylatyn boldy. Alaida ıs barysyndaǧy mäsele qandai? Onsyz da granty köp, studentı az salada nenı eskeru kerek? Osy mäselege şolu jasap, mamandar pıkırın sūradyq.
Būrynǧy Su ministrı öz täjıribesı qandai bolǧanyn aitsa, Kaspii teŋızı maŋyndaǧy aimaqtaǧy maman būl salada bügınde sanauly adam jūmys ısteitının aitady.
JAŊA MİNİSTRDIŊ KÖKTEMI QATAŊ SÖGISPEN BASTALDY
Biyl köktemgı su tasqyny bilık tarapynan soŋǧy 80 jyldaǧy eŋ ırı tabiǧi apat retınde baǧalandy.Su tasqynyna bailanysty eldıŋ 10 bırdei aimaǧynda tötenşe jaǧdai jariialandy. Olar Aqmola, Abai, Aqtöbe, Atyrau, Batys Qazaqstan, Qaraǧandy, Pavlodar, Qostanai, Soltüstık Qazaqstan, Şyǧys Qazaqstan jäne Ūlytau oblystary. Tasqynmen küresuge daiyndyq qys ailarynda bastaldy dep habarlaǧanymen, arty saldary auyr oqiǧaǧa ūlasty.
Su tasqyny kezınde Aqtöbe, Qostanai, Atyrau, Aqmola, Pavlodar, Batys Qazaqstan oblystarynda 1 043 jeke tūrǧyn üi jäne 298 aula aumaǧy su astynda qaldy. 18 945 adam qūtqaryldy jäne evakuasiialandy.
Memleket basşysy su tasqynyna orai biudjet qarjysyn ünemdeu maqsatynda ükımetke, ortalyq memlekettık jäne jergılıktı atqaruşy organdarǧa imidjdık jäne basqa da ırı ıs-şaralardy ötkızbeu jönınde tapsyrma bergen. Mäselen, biyl Astana halyqaralyq forumy ötkızılmeitın boldy. Oǧan biudjet qarjysynan 1.4 mlrd teŋge bölıngen bolatyn. Sonyŋ esebınen ünemdelgen qarjy su tasqyny men küreske, tūrǧyndarǧa kömek körsetıp, qaita qalpyna keltıru jūmystaryn jürgızuge jūmsalady dep habarlanǧan.
Alǧaşqy su tasqyny turaly derek 12 aqpanda Atyrau qalasynda qardyŋ eruı saldarynan köşelerde ışınara su basqany turaly tırkelgen. Äkımdıktıŋ mälımetınşe sol künı ony tazartuǧa 21 arnaiy tehnika jūmyldyryp, 2000 tekşe metrden astam su şyǧarylǧan. Su tasqyny negızınen kelesı sebepterden tuyndaǧan: qatty nemese ūzaqqa sozylǧan jauyn-şaşyn, qar men mūz keptelısınıŋ tez eruı. Saldarynan tötenşe jaǧdai saqtalǧan öŋırlerde oquşylar qaşyqtyqtan oqytuǧa köşırıldı. Sondai-aq su tasqyny qarsy uaqytyly şara qabyldamaǧany üşın Premer-ministrdıŋ bırınşı orynbasary Roman Skliarǧa, Su resurstary jäne irrigasiia ministrı Nūrjan Nūrjıgıtovke qataŋ sögıs jariialandy.
Aita ketetın jait – Su resurstary jäne su irrigasiia ministrlıgı 2023 jyly küzde ǧana qūrylǧan bolatyn.
Tasqyn şyǧyny 200 mlrd teŋgeden asady dep baǧalandy. Qaitys bolǧan adam sany – 7, joǧalǧandar sany – 4. Mal bas şyǧyny – 8 myŋǧa juyq.
Eldegı tötenşe jaǧdai kezınde ırı kompaniialar, su tasqynyna kömek üşın qūrylǧan Viz Birgemiz qoryna qarjylai kömek audardy.
Biylǧy ırı su tasqyny jäne byltyrǧy orman örtınıŋ boluy mamandardyŋ jetıspeuşılıgıgımen tüsındırıldı.
GRANTY KÖP, STUDENTI AZ SU SALASY
Resmi mälımetke qaraǧanda,eldıŋ 10 bırdei joǧary oqu ornynda su şaruaşalyǧy mamandaryn daiyndaityn fakultet pen mamandyq türı bar eken. Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ mälımetınşe olar:
- Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq universitetı;
- M.H.Dulati atyndaǧy Taraz öŋırlık universitetı;
- S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı;
- D.Serıkbaev atyndaǧy Şyǧys Qazaqstan tehnikalyq universitetı;
- M.Äuezov atyndaǧy Oŋtüstık Qazaqstan universitetı;
- Särsen Amanjol atyndaǧy Şyǧys Qazaqstan universitetı;
- Qazaq ūlttyq agrarlyq zertteu universitetı;
- Qorqyt Ata atyndaǧy Qyzylorda universitetı;
- Q. Sätbaev atyndaǧy Qazaq Ūlttyq universitetı;
- Jäŋgır han atyndaǧy Batys-Qazaqstan agrarlyq-tehnikalyq universitetı.
Atalǧan universitetterde su mamandaryn «Su şaruaşylyǧy», « Su resurstary baǧyty», « Geografiia jäne tabiǧatty tanu» fakultetı, sondai-aq pän aralyq « IT tehnologiialardy paidalana otyryp su resurstaryn basqaru» «Sumen jabdyqtau jäne kärız» sekıldı kafedra men fakultet töŋıregınde oqytady.
Mäselen äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq universitetınde geografiia jäne tabiǧatty tanu fakultetınde «gidrologiia» mamandyǧy boiynşa oqytady. Alaidy tek su salasy, injener mamandardy daiarlau tek M.H.Dulati atyndaǧy Taraz öŋırlık universitetınde magistratura jäne doktarantura deŋgeilerınde «Gidrotehnikalyq qūrylys jäne qūrylystar» bılım beru baǧdarlmasy boiynşa jüzege asyrylady.
Ūlttyq testıleu ortalyǧynyŋ mälımetınşe 2023-2024 oqu jyldaryna Su resurstary jäne sudy paidalanu bılım beru baǧyty boiynşa bakalavr mamandaryn daiarlauǧa – 328 grant, magistraturaǧa – 70, doktaranturaǧa 12 grant, barlyǧy 410 bölıngen. Alaida onyŋ tek 224 granty ǧana igerılgen.
Al 2022 jyly būl bılım beru baǧdarlamasyna 256 grant bölıngen.
Gidrologiia mamandyǧynda oqyp jatqan 1-2 kurs studentterınıŋ arasynda saualnama alyp şyqqan bolatynbyz. Tek 10 studenttıŋ ışındegı 1 student ǧana osy salaǧa qyzyǧyp, armandap, öz qalauymen tüskenın aitqan bolatyn. Al qalǧan studentter bılım beru grantyn alu maqsatynda, baly osy mamandyqqa jetıp tūrǧan soŋ nemese grantqa ötınış beru kezınde säikestıkpen oquǧa tüskendıgın, bolaşaqta būl mamandyqqa sūranys bolatyn bolsa ǧana jūmys jasaityndyǧy jönınde aqparat berdı.
EKS-MİNİSTRDIŊ TÄJIRİBESI ELENE ME?
Gidroinjener, būrynǧy su şaruaşylyǧy jäne meliorasiia ministrı, 90 jasqa kelse de su şaruaşylyǧynyŋ joqtauşysy bolyp kele jatqan su mamany Nariman Qypşaqbaevtan osy mäsele jönındegı pıkırı mynandai.
- Men ministr bolyp jürgende Jambyl oblysynda su mamandaryn daiyndaityn insitut boldy. Men sol uaqytta jyl saiyn joǧary oqu ornyn bıtıretın tülekterdıŋ tızımın jasauǧa tapsyrma beretınmın. Qai jerdıŋ balasy, qaida tuǧan? Osy balalardy qaida ornalastyramyz, qai jerde jūmys bar, qai jerde osy sala boiynşa maman zeinetke şyǧaiyn dep otyr, barlyq aqparatty osylai jinastyryp otyryp, balalarmen jūmys jasaitynmyn. Būl şaruamen bırınşı kezekte su ministrlıgı ainalysu kerek. Ekınşı mäsele – su mamandary qaida jäne qalai daiyndalady? Būl – Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ mındetı. Üşınşı mäsele – su mamanyn daiyndaityn universitetterdegı ahualdy oŋaltu kerek. Men 23 jyl universitetterde mūǧalım bolyp jürgende, rektorlarmen sözge kelıp qalatynmyn. Rektorlar ne ısteidı? Univerdıŋ ışıne kırseŋ, barlyǧy rektordyŋ tuysqany, auylynan keledı tuysqanyn jūmysqa alady, mamandyǧy basqa. Su fakuletetıne qatysy joq öz tuysyn kırgızıp qoiady. Kördıŋ be? Sonyŋ saldarynan studentter universitettı qalai bolsa solai şala bıtıredı. Maqsat bıtırıp ketsem boldy deidı. Jūmysqa ornalasty degen anyqtamany oqu qabyrǧasynda sūraǧan uaqytta, balalar jasandy anyqtamany äkep beredı. Mıne, osy sebepten de kadr mamandary jetıspeidı. Kadr daiyndauda mıne, osy üş mäselenı erekşe atar edım. Rektorlar naqty ıspen ainalyspaidy. Al Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı qalai oqytu kerektıgın aitpaidy, bılmeidı. Jaŋadan qūrylǧan Su resurstary ministrlıgı bolsa, qazır qanşa maman bıtırıp jatyr, olar qaida jūmysqa ornalasady sony oilai ma eken?! – deidı Nariman Qypşaqbaev emosiiasyn jasyra almai.
KASPİI JAǦASYNDA – SANAULY SU MAMANY
Osy mäsele jönınde Batysqazjerqoinauy öŋıraralyq departamentınıŋ Maŋǧystau öŋırlık inspeksiia basşysy Almagül Kelbettıŋ pıkırı mynandai.
- Jalpy, är oblys, är audanda su mamandary boluy qajet. Maŋǧystau oblysynda eşkım būl salaǧa bara qoimaidy. Būl mäsele äkımdıkke aitylyp jür, bıraq, nätije joq. Qazır oblysqa gidrogeolog mamany qajet, bıraq bızdıŋ öŋırde ondai maman joq, 1-2 maman bar, olar da zeinet jasynda. Jaŋa mamandardy daiarlaǧannyŋ özınde, oǧan kemınde 5-6 jyl qajet. Būl salaǧa baryp oqyǧan soŋ keiıngı jūmysqa tūryp ketetındei kepıldık boluy qajet. Ondai kepıldık bolmaǧan soŋ studentter basqa salaǧa ketedı. Bız sudy künde tūtynamyz, su – tırşılık közı. Qazır ekonomist, zaŋger sekıldı mamandardy qanşa oqytsaq, su mamandaryn da sonşa oqytu kerek edı, - deidı Maŋǧystau öŋırlık inspeksiia basşysy Almagül Kelbet.
Maŋǧystau oblysy – Kaspii teŋızı jaǧalauynda ornalasqan aimaq.
Aral apatymen betpe-bet kelgen, Kaspii teŋızımen jäne bırneşe ırı transşekaralyq özendermen şektesetın Qazaqstanda su şaruaşylyǧy Aral - Syrdariia basseinı, Balqaş - Alaköl basseinı, Ertıs, Esıl, Nūra - Sarysu basseinı, Tobyl - Torǧai basseinı, Jaiyq - Kaspii basseinı, Şu - Talas basseinı arqyly jürgızılıp keledı.
Fariza Qūrbanbaeva
“Adyrna” ūlttyq portaly
