Eldegi bıylǵy sý tasqyny sý mamandaryna qajettilikti arttyrǵan. Táýelsizdik tusynda Sý sharýashylyǵy jáne melıoraııa mınıstrligin japqan bılik byltyr Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligin qurdy. Tasqynnan soń sý mamandyǵy týraly jıi aıtylatyn boldy. Alaıda is barysyndaǵy másele qandaı? Onsyz da granty kóp, stýdenti az salada neni eskerý kerek? Osy máselege sholý jasap, mamandar pikirin suradyq.
Burynǵy Sý mınıstri óz tájirıbesi qandaı bolǵanyn aıtsa, Kaspıı teńizi mańyndaǵy aımaqtaǵy maman bul salada búginde sanaýly adam jumys isteıtinin aıtady.
JAŃA MINISTRDIŃ KÓKTEMI QATAŃ SÓGISPEN BASTALDY
Bıyl kóktemgi sý tasqyny bılik tarapynan sońǵy 80 jyldaǵy eń iri tabıǵı apat retinde baǵalandy.Sý tasqynyna baılanysty eldiń 10 birdeı aımaǵynda tótenshe jaǵdaı jarııalandy. Olar Aqmola, Abaı, Aqtóbe, Atyraý, Batys Qazaqstan, Qaraǵandy, Pavlodar, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan jáne Ulytaý oblystary. Tasqynmen kúresýge daıyndyq qys aılarynda bastaldy dep habarlaǵanymen, arty saldary aýyr oqıǵaǵa ulasty.
Sý tasqyny kezinde Aqtóbe, Qostanaı, Atyraý, Aqmola, Pavlodar, Batys Qazaqstan oblystarynda 1 043 jeke turǵyn úı jáne 298 aýla aýmaǵy sý astynda qaldy. 18 945 adam qutqaryldy jáne evakýaııalandy.
Memleket basshysy sý tasqynyna oraı bıýdjet qarjysyn únemdeý maqsatynda úkimetke, ortalyq memlekettik jáne jergilikti atqarýshy organdarǵa ımıdjdik jáne basqa da iri is-sharalardy ótkizbeý jóninde tapsyrma bergen. Máselen, bıyl Astana halyqaralyq forýmy ótkizilmeıtin boldy. Oǵan bıýdjet qarjysynan 1.4 mlrd teńge bólingen bolatyn. Sonyń esebinen únemdelgen qarjy sý tasqyny men kúreske, turǵyndarǵa kómek kórsetip, qaıta qalpyna keltirý jumystaryn júrgizýge jumsalady dep habarlanǵan.
Alǵashqy sý tasqyny týraly derek 12 aqpanda Atyraý qalasynda qardyń erýi saldarynan kóshelerde ishinara sý basqany týraly tirkelgen. Ákimdiktiń málimetinshe sol kúni ony tazartýǵa 21 arnaıy tehnıka jumyldyryp, 2000 tekshe metrden astam sý shyǵarylǵan. Sý tasqyny negizinen kelesi sebepterden týyndaǵan: qatty nemese uzaqqa sozylǵan jaýyn-shashyn, qar men muz keptelisiniń tez erýi. Saldarynan tótenshe jaǵdaı saqtalǵan óńirlerde oqýshylar qashyqtyqtan oqytýǵa kóshirildi. Sondaı-aq sý tasqyny qarsy ýaqytyly shara qabyldamaǵany úshin Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklıarǵa, Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri Nurjan Nurjigitovke qatań sógis jarııalandy.
Aıta ketetin jaıt – Sý resýrstary jáne sý ırrıgaııa mınıstrligi 2023 jyly kúzde ǵana qurylǵan bolatyn.
Tasqyn shyǵyny 200 mlrd teńgeden asady dep baǵalandy. Qaıtys bolǵan adam sany – 7, joǵalǵandar sany – 4. Mal bas shyǵyny – 8 myńǵa jýyq.
Eldegi tótenshe jaǵdaı kezinde iri kompanııalar, sý tasqynyna kómek úshin qurylǵan Viz Birgemiz qoryna qarjylaı kómek aýdardy.
Bıylǵy iri sý tasqyny jáne byltyrǵy orman órtiniń bolýy mamandardyń jetispeýshiligigimen túsindirildi.
GRANTY KÓP, STÝDENTI AZ SÝ SALASY
Resmı málimetke qaraǵanda,eldiń 10 birdeı joǵary oqý ornynda sý sharýashalyǵy mamandaryn daıyndaıtyn fakýltet pen mamandyq túri bar eken. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń málimetinshe olar:
- Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti;
- M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz óńirlik ýnıversıteti;
- S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıteti;
- D.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıteti;
- M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan ýnıversıteti;
- Sársen Amanjol atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan ýnıversıteti;
- Qazaq ulttyq agrarlyq zertteý ýnıversıteti;
- Qorqyt Ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıteti;
- Q. Sátbaev atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti;
- Jáńgir han atyndaǵy Batys-Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıteti.
Atalǵan ýnıversıtetterde sý mamandaryn «Sý sharýashylyǵy», « Sý resýrstary baǵyty», « Geografııa jáne tabıǵatty taný» fakýlteti, sondaı-aq pán aralyq « IT tehnologııalardy paıdalana otyryp sý resýrstaryn basqarý» «Sýmen jabdyqtaý jáne káriz» sekildi kafedra men fakýltet tóńireginde oqytady.
Máselen ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde geografııa jáne tabıǵatty taný fakýltetinde «gıdrologııa» mamandyǵy boıynsha oqytady. Alaıdy tek sý salasy, ınjener mamandardy daıarlaý tek M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz óńirlik ýnıversıtetinde magıstratýra jáne doktarantýra deńgeılerinde «Gıdrotehnıkalyq qurylys jáne qurylystar» bilim berý baǵdarlmasy boıynsha júzege asyrylady.
Ulttyq testileý ortalyǵynyń málimetinshe 2023-2024 oqý jyldaryna Sý resýrstary jáne sýdy paıdalaný bilim berý baǵyty boıynsha bakalavr mamandaryn daıarlaýǵa – 328 grant, magıstratýraǵa – 70, doktarantýraǵa 12 grant, barlyǵy 410 bólingen. Alaıda onyń tek 224 granty ǵana ıgerilgen.
Al 2022 jyly bul bilim berý baǵdarlamasyna 256 grant bólingen.
Gıdrologııa mamandyǵynda oqyp jatqan 1-2 kýrs stýdentteriniń arasynda saýalnama alyp shyqqan bolatynbyz. Tek 10 stýdenttiń ishindegi 1 stýdent ǵana osy salaǵa qyzyǵyp, armandap, óz qalaýymen túskenin aıtqan bolatyn. Al qalǵan stýdentter bilim berý grantyn alý maqsatynda, baly osy mamandyqqa jetip turǵan soń nemese grantqa ótinish berý kezinde sáıkestikpen oqýǵa túskendigin, bolashaqta bul mamandyqqa suranys bolatyn bolsa ǵana jumys jasaıtyndyǵy jóninde aqparat berdi.
EKS-MINISTRDIŃ TÁJIRIBESI ELENE ME?
Gıdroınjener, burynǵy sý sharýashylyǵy jáne melıoraııa mınıstri, 90 jasqa kelse de sý sharýashylyǵynyń joqtaýshysy bolyp kele jatqan sý mamany Narıman Qypshaqbaevtan osy másele jónindegi pikiri mynandaı.
- Men mınıstr bolyp júrgende Jambyl oblysynda sý mamandaryn daıyndaıtyn ınsıtýt boldy. Men sol ýaqytta jyl saıyn joǵary oqý ornyn bitiretin túlekterdiń tizimin jasaýǵa tapsyrma beretinmin. Qaı jerdiń balasy, qaıda týǵan? Osy balalardy qaıda ornalastyramyz, qaı jerde jumys bar, qaı jerde osy sala boıynsha maman zeınetke shyǵaıyn dep otyr, barlyq aqparatty osylaı jınastyryp otyryp, balalarmen jumys jasaıtynmyn. Bul sharýamen birinshi kezekte sý mınıstrligi aınalysý kerek. Ekinshi másele – sý mamandary qaıda jáne qalaı daıyndalady? Bul – Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń mindeti. Úshinshi másele – sý mamanyn daıyndaıtyn ýnıversıtetterdegi ahýaldy ońaltý kerek. Men 23 jyl ýnıversıtetterde muǵalim bolyp júrgende, rektorlarmen sózge kelip qalatynmyn. Rektorlar ne isteıdi? Ýnıverdiń ishine kirseń, barlyǵy rektordyń týysqany, aýylynan keledi týysqanyn jumysqa alady, mamandyǵy basqa. Sý fakýletetine qatysy joq óz týysyn kirgizip qoıady. Kórdiń be? Sonyń saldarynan stýdentter ýnıversıtetti qalaı bolsa solaı shala bitiredi. Maqsat bitirip ketsem boldy deıdi. Jumysqa ornalasty degen anyqtamany oqý qabyrǵasynda suraǵan ýaqytta, balalar jasandy anyqtamany ákep beredi. Mine, osy sebepten de kadr mamandary jetispeıdi. Kadr daıyndaýda mine, osy úsh máseleni erekshe atar edim. Rektorlar naqty ispen aınalyspaıdy. Al Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi qalaı oqytý kerektigin aıtpaıdy, bilmeıdi. Jańadan qurylǵan Sý resýrstary mınıstrligi bolsa, qazir qansha maman bitirip jatyr, olar qaıda jumysqa ornalasady sony oılaı ma eken?! – deıdi Narıman Qypshaqbaev emoııasyn jasyra almaı.
KASPII JAǴASYNDA – SANAÝLY SÝ MAMANY
Osy másele jóninde Batysqazjerqoınaýy óńiraralyq departamentiniń Mańǵystaý óńirlik ınspekııa basshysy Almagúl Kelbettiń pikiri mynandaı.
- Jalpy, ár oblys, ár aýdanda sý mamandary bolýy qajet. Mańǵystaý oblysynda eshkim bul salaǵa bara qoımaıdy. Bul másele ákimdikke aıtylyp júr, biraq, nátıje joq. Qazir oblysqa gıdrogeolog mamany qajet, biraq bizdiń óńirde ondaı maman joq, 1-2 maman bar, olar da zeınet jasynda. Jańa mamandardy daıarlaǵannyń ózinde, oǵan keminde 5-6 jyl qajet. Bul salaǵa baryp oqyǵan soń keıingi jumysqa turyp ketetindeı kepildik bolýy qajet. Ondaı kepildik bolmaǵan soń stýdentter basqa salaǵa ketedi. Biz sýdy kúnde tutynamyz, sý – tirshilik kózi. Qazir ekonomıst, zańger sekildi mamandardy qansha oqytsaq, sý mamandaryn da sonsha oqytý kerek edi, - deıdi Mańǵystaý óńirlik ınspekııa basshysy Almagúl Kelbet.
Mańǵystaý oblysy – Kaspıı teńizi jaǵalaýynda ornalasqan aımaq.
Aral apatymen betpe-bet kelgen, Kaspıı teńizimen jáne birneshe iri transshekaralyq ózendermen shektesetin Qazaqstanda sý sharýashylyǵy Aral - Syrdarııa basseıni, Balqash - Alakól basseıni, Ertis, Esil, Nura - Sarysý basseıni, Tobyl - Torǵaı basseıni, Jaıyq - Kaspıı basseıni, Shý - Talas basseıni arqyly júrgizilip keledi.
Farıza Qurbanbaeva
“Adyrna” ulttyq portaly
