قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ادەبي جىل قورتىندىسى جيىنى بيىل ەلدىڭ باسىم بولىگىن اۋرە-سارساڭعا سالعان سۋ تاسقىنىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. جيىندا بىرقاتار قالامگەرلەر ماراپاتقا يە بولدى. باسقوسۋعا قاتىسقاندار وندا ادەبيەت ماسەلەسىنە باسىمدىق بەرىلگەنىن ايتسا، الەۋمەتتىك جەلىدە قالامگەرلەردى سىناپ جاتقاندار دا بار.
19-ءساۋىر كۇنى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ادەبي جىل قورتىندىسى جيىنى «كوركەم ادەبيەت: تالاپ پەن تالعام» دەگەن اتپەن ءوتتى. دەگەنمەن زيالىلار باس قوسقان جيىندا سۋ تاسقىنى تۋرالى ەشقانداي ءسوزدىڭ بولماعانى ايتىلدى.
قويداي قوڭىر، قوزىدان مومىن جيىن
سالتاناتتى جيىندى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، بەلگىلى جازۋشى نۇرجان قۋانتايۇلى جۇرگىزىپ، جيىن بارىسىندا 2023 جىلداعى جاڭالىقتارعا شولۋ جاسالدى. ەلدىڭ قامىن ويلاپ، قالام تەربەيتىن جازۋشىلار جينالعان ماجىلىستە ادەبيەتتەگى جانرلار بويىنشا ون ءۇش بايانداما جاسالعان.
بەلگىلى اقىن بايبوتا قوشىم-نوعايمەن تىلدەسكەنىمىزدە جيىننىڭ ارنايى ادەبيەت ماسەلەسىنە ارنالعانىن ايتتى.
- جيىننىڭ ماقساتى ءبىر جىلدىق ادەبيەتتى تالقىلاۋ عوي، ادەبي قورىتىندى. ول جەردە باسقا تاقىرىپ جوق. جيىندا باياندامالاردا ادەبيەت تۋرالى ايتىلدى. وسى اپتادا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە سول باياندامالار، قورتىندىلار جارىق كورەدى، - دەدى قالامگەر.
ءبىر جىلدىق قورىتىندى كەشتە ادەبيەتتىڭ ساي-سالاسىنا توقتالعان ون ءۇش سپيكەردىڭ ءبىرى اقىن، اۋدارماشى سايات قامشىگەر. كوركەم اۋدارما جانرىنا توقتالعان اقىن دا جيىن بارىسىندا تەك ادەبيەت سالاسىنداعى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ تالقىلانعانىن اتاپ ءوتتى. قوعامدىق ماسەلە، ەلدەگى تاسقىن قاتەرى نازارعا الىنباعان.
- مەن – وداقتىڭ جاي مۇشەسىمىن. ول جەردە تازا ادەبي ماسەلەلەر ايتىلدى. ويتكەنى جىلىنا ءبىر رەت قانا باس قوسىلاتىن جيىندا ادەبيەتتىڭ جانرلارى بويىنشا 2023 جىلى شىققان كىتاپتارعا شولۋ بولدى. بىرەۋى پوەزياعا، بىرەۋى پروزاعا، بىرەۋى بالالار ادەبيەتىنە ، دراماتۋرگياعا، سول كىتاپتىڭ ساپاسى قالاي، ءىلىپ الارلىق دۇنيەسى قانداي، مينۋس-پليۋسى نە، سول تۋرالى اڭگىمە ءوربىدى، نەگىزىنەن، - دەدى سايات قامشىگەر.
«الاشقا» تالاس بولدى ما؟
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىندا وتكەن جيىن بارىسىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى تابىستالدى.
بۇل سىيلىققا بيىل اقىن عايساعالي سەيتاق، جازۋشى ءومىر كارىپۇلى، اقىن سۇراعان راحمەتۇلى، جازۋشى جاراسباي سۇلەيمەنوۆ، اقىن مۇرات شايماران، ادەبيەتتانۋشى جۇمات تىلەپوۆ، اقىن نۇرتاس يساباەۆ، جازۋشى تورەحان مايباس، اقىن ءاليا داۋلەتباەۆا، جازۋشى سەرىك ەلىكباي، اقىن ەربول الشىنباي، ساتيريك جازۋشى بەرىك سادىروۆ، اقىن اۋباكىر سمايىلوۆ، جازۋشى تىنىمباي تولەپباي، اقىن ەگەۋحان مۇحاماديقىزى، جازۋشى بولاتبەك تولەپبەرگەن، اقىن عايني الىمبەكوۆا، جازۋشى جالعاسقالي دۇتماعامبەتوۆ، اقىن داريعا مۇشتانوۆا، جازۋشى مومبەك ابداكىمۇلى جانە جازۋشى الەكساندر كارليۋكەۆيچتەر لايىقتى دەپ تابىلعان ەكەن. سونىمەن بىرگە بىرنەشە قالامگەر «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى» اتاعىنا يە بولعان. بۇل اتاقتىڭ بەلگىلەنگەنىنە كوپ بولعان جوق.
جازۋشىلار وداعىنىڭ ادەبي جىل قورتىندىسى جيىنىنىڭ تورالقاسى قۇرامىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارلارى نۇرجان قۋانتايۇلى، قاسىمحان بەگمانوۆ، عالىم قاليبەكۇلى، باۋىرجان جاقىپ، بەيبىت سارىباي جانە باسقارما حاتشىلارى تۇرىسبەك ساۋكەتاي، ءاليا بوپەجانوۆا، جۇسىپبەك قورعاسبەك، قانسەيىت ابدەزۇلى، مارالتاي رايىمبەكۇلى، داۋرەن قۋات، بيگەلدى عابدۋللين، قالي سارسەنباي، ەرلان ءجۇنىس، فارحات تامەنداروۆ، ءاليا داۋلەتباەۆالار بولدى.
جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ سىنى
الەۋمەتتىك جەلىدە جازۋشىلار وداعى جيىنى، قالامگەرلەر قاۋىمى سىيى جايىندا قۇتتىقتاپ جازعاندار دا، سىناپ، مىنەگەندەر دە بولدى.
سىناپ جازعانداردىڭ ىشىندە مىنانداي پىكىرلەر نازار اۋدارتتى.
«بايقاساڭىزدار، جەلىدەگى جۇرتقا جازۋشىلار وداعىنداعى ينتريگا دا قىزىق ەمەس. كىم الدى سىيلىق، كىمدەر ادىلەتسىزدىككە ۇشىرادى، ءبارىبىر. وقىرمانعا مۇلدەم ماڭىزدى ەمەس ەكەن.بالكىم، جۇرت جاستانىپ وقيتىن شىعارمالاردى ومىرگە اكەلۋ كەرەك شىعار؟» - دەپ جازدى جۋرناليست باۋىرجان كاريپوۆ جەلىدەگى پاراقشاسىندا.
ال عانيبەت عالىمبەكۇلى:
«بۇرىن حالىقارالىق "الاش" سىيلىعىن ادەبيەتتە ابدەن مويىندالعان، ساقا قالامگەرلەر الاتىن ەدى، ءيا؟.. ەشكىم تىڭداماسا دا مەنەن ءبىر ۇسىنىس: الىس-جاقىن شەتەل اقىن-جازۋشىلارىن قوسىپ، ەلىمىزدىڭ بارلىق قالامگەرىنە سىيلىقتى ۇلەستىرىپ بەرسىن! سوندا وداق تا تىنىش، قازاق تا تىنىش بولادى»، - دەپ ۇسىنىس ءبىلدىردى.
ال جەلى قولدانۋشىلارى «ماراپاتتىڭ قۇنى كەتپەي مە؟»، «سىيلىق العانداردى تانىمايدى ەكەنبىز»، «ماعان دا قىزىق ەمەس»، «يدەولوگيا و باستان جوق جەردە، كىمنىڭ اتاعى، كىمگە كەرەك، جانى اشىسا، وسى وداق بىردەڭە دەيتىن ەدى عوي» دەپ تولاسسىز پىكىر جازۋدا.
«وداعىم – باقىت ورداسى ەڭ...»
بارشاعا بەلگىلى، بىلتىر مامىر ايىندا وتكەن قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كەزەكتى XVI قۇرىلتايىندا جازۋشىلار وداعىنىڭ جاڭا باسشىسى سايلانعان. سوندا جاڭادان سايلانعان باس جازۋشى مەرەكە قۇلكەنوۆتىڭ ەشكىم سۇراماسا دا، ساياسي پىكىر ايتۋى نازار اۋدارتقان.
«ەشقاشان ءبىزدىڭ جازۋشىلار وپپوزيتسيا بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن. بولماۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى وپپوزيتسيا دەگەن — مەملەكەت باسشىسىنا قارسى بولۋ دەگەن ءسوز. مەن وعان كەلىسە المايمىن. قازىرگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ ونەر ادامدارىنا، عالىمدارعا، جازۋشىلارعا وتە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر…» - دەگەن سوندا مەرەكە قۇلكەنوۆ.
سوڭىنان ميستيك جازۋشى قويشىبەك مۇباراك توراعانىڭ مۇنداي مالىمدەمەسىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن باس تارتقان. «قارا شاڭىراق وداقتى قانشالىقتى قادىرلەسەم دە قاراماعىنداعى مۇشەلەرىنە مۇنداي تسەنزۋرا جاسايتىن توراعاسى بار ۇيىمعا مۇشە بولعىم كەلمەيدى»، - دەگەن جازۋشى قويشىبەك مۇباراك.
ودان كەيىن جاس جازۋشى ەسبول نۇراحمەت تە جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىققان. ال جازۋشى-دراماتۋرگ دۋمان رامازان وسى وقيعادان كەيىن وداققا قاراستى «جۇلدىز» جۋرنالى مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ دراماتۋرگيا كەڭەسىندەگى قىزمەتتەرىن اياقتاعانىن مالىمدەگەن. «جاڭا ادىلەتتى قازاقستان قۇرامىز دەپ جارياعا جار سالىپ جاتىرمىز عوي. سوعان سەنىپ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسىن سايلاۋ ءادىل وتەتىن شىعار دەپ ويلادىق. قاتەلەسىپپىز. قالاي وتكەنىن وزدەرىڭىز كوردىڭىزدەر... ونى قايتالاپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بولارى بولدى، بوياۋى ءسىڭدى. ءار ادامنىڭ ءوز ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى، وزىندىك كوزقاراسى، تانىم-تۇسىنىگى، ومىرلىك ۇستانىمى بولادى. ازاماتتىق ابىروي-بەدەلى مەن ادامدىق دارەجە-مارتەبەسى دە سونىمەن ولشەنەدى»،- دەگەن سوندا دۋمان رامازان.
ال بىلتىر كۇزدە اقىن باقىت بەدەلحان دا جەلىگە «بۇگىننەن باستاپ دەمالام!» دەپ جازۋشىلار وداعىنان كەتكەنىن تۇسپالداپ ولەڭ جازعان. سول كەزدە ول «ءوتىنىش جازىپ كەتتىم. 18 جىل وداقتا بولعان ادامعا، ەكى ايدا جۇمىس ىستەي المادىڭ» دەگەننەن سوڭ نە سۇرايسىڭ؟» - دەگەن اقىن. ونىڭ ولەڭى
وداعىم - باقىت ورداسى ەڭ..!
دەمالسىن! - دەسە، دەمالام...- دەپ كەلەتىن.
1925 جىلى قۇرىلعان جازۋشىلار وداعى مۇشەلەرىنىڭ سانى قازىر 800-دەن اسادى. 100 جىلعا تاياۋ ۋاقىتتىڭ ىشىندە وداقتى باسقارعان جازۋشىلار سانى – شامامەن 20.
سىمبات ناۋحان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
