Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ ädebi jyl qortyndysy jiyny biyl eldıŋ basym bölıgın äure-sarsaŋǧa salǧan su tasqynymen tūspa-tūs keldı. Jiynda bırqatar qalamgerler marapatqa ie boldy. Basqosuǧa qatysqandar onda ädebiet mäselesıne basymdyq berılgenın aitsa, äleumettık jelıde qalamgerlerdı synap jatqandar da bar.
19-säuır künı Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ ädebi jyl qortyndysy jiyny «Körkem ädebiet: talap pen talǧam» degen atpen öttı. Degenmen ziialylar bas qosqan jiynda su tasqyny turaly eşqandai sözdıŋ bolmaǧany aityldy.
QOIDAI QOŊYR, QOZYDAN MOMYN JİYN
Saltanatty jiyndy Qazaqstan Jazuşylar odaǧy Basqarma töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary, belgılı jazuşy Nūrjan Quantaiūly jürgızıp, jiyn barysynda 2023 jyldaǧy jaŋalyqtarǧa şolu jasaldy. Eldıŋ qamyn oilap, qalam terbeitın jazuşylar jinalǧan mäjılıste ädebiettegı janrlar boiynşa on üş baiandama jasalǧan.
Belgılı aqyn Baibota Qoşym-Noǧaimen tıldeskenımızde jiynnyŋ arnaiy ädebiet mäselesıne arnalǧanyn aitty.
- Jiynnyŋ maqsaty bır jyldyq ädebiettı talqylau ǧoi, ädebi qorytyndy. Ol jerde basqa taqyryp joq. Jiynda baiandamalarda ädebiet turaly aityldy. Osy aptada «Qazaq ädebietı» gazetınde sol baiandamalar, qortyndylar jaryq köredı, - dedı qalamger.
Bır jyldyq qorytyndy keşte ädebiettıŋ sai-salasyna toqtalǧan on üş spikerdıŋ bırı aqyn, audarmaşy Saiat Qamşyger. Körkem audarma janryna toqtalǧan aqyn da jiyn barysynda tek ädebiet salasyndaǧy özektı taqyryptardyŋ talqylanǧanyn atap öttı. Qoǧamdyq mäsele, eldegı tasqyn qaterı nazarǧa alynbaǧan.
- Men – Odaqtyŋ jai müşesımın. Ol jerde taza ädebi mäseleler aityldy. Öitkenı jylyna bır ret qana bas qosylatyn jiynda ädebiettıŋ janrlary boiynşa 2023 jyly şyqqan kıtaptarǧa şolu boldy. Bıreuı poeziiaǧa, bıreuı prozaǧa, bıreuı balalar ädebietıne , dramaturgiiaǧa, sol kıtaptyŋ sapasy qalai, ılıp alarlyq düniesı qandai, minus-pliusy ne, sol turaly äŋgıme örbıdı, negızınen, - dedı Saiat Qamşyger.
«ALAŞQA» TALAS BOLDY MA?
Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ ǧimaratynda ötken jiyn barysynda Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧy tabystaldy.
Būl syilyqqa biyl aqyn Ǧaisaǧali Seitaq, jazuşy Ömır Kärıpūly, aqyn Sūraǧan Rahmetūly, jazuşy Jarasbai Süleimenov, aqyn Mūrat Şaimaran, ädebiettanuşy Jūmat Tılepov, aqyn Nūrtas İsabaev, jazuşy Törehan Maibas, aqyn Äliia Däuletbaeva, jazuşy Serık Elıkbai, aqyn Erbol Alşynbai, satirik jazuşy Berık Sadyrov, aqyn Äubäkır Smaiylov, jazuşy Tynymbai Tölepbai, aqyn Egeuhan Mūhamädiqyzy, jazuşy Bolatbek Tölepbergen, aqyn Ǧaini Älımbekova, jazuşy Jalǧasqali Dütmaǧambetov, aqyn Dariǧa Mūştanova, jazuşy Mombek Äbdäkımūly jäne jazuşy Aleksandr Karliukevichter laiyqty dep tabylǧan eken. Sonymen bırge bırneşe qalamger «Qazaqstannyŋ qūrmettı jazuşysy» ataǧyna ie bolǧan. Būl ataqtyŋ belgılengenıne köp bolǧan joq.
Jazuşylar odaǧynyŋ ädebi jyl qortyndysy jiynynyŋ töralqasy qūramynda Qazaqstan Jazuşylar odaǧy Basqarma töraǧasynyŋ orynbasarlary Nūrjan Quantaiūly, Qasymhan Begmanov, Ǧalym Qalibekūly, Bauyrjan Jaqyp, Beibıt Sarybai jäne basqarma hatşylary Tūrysbek Säuketai, Äliia Böpejanova, Jüsıpbek Qorǧasbek, Qanseiıt Äbdezūly, Maraltai Raiymbeküly, Däuren Quat, Bigeldı Ǧabdullin, Qali Särsenbai, Erlan Jünıs, Farhat Tamendarov, Äliia Däuletbaevalar boldy.
JELI QOLDANUŞYLARYNYŊ SYNY
Äleumettık jelıde Jazuşylar odaǧy jiyny, qalamgerler qauymy syiy jaiynda qūttyqtap jazǧandar da, synap, mınegender de boldy.
Synap jazǧandardyŋ ışınde mynandai pıkırler nazar audartty.
«Baiqasaŋyzdar, jelıdegı jūrtqa Jazuşylar odaǧyndaǧy intriga da qyzyq emes. Kım aldy syilyq, kımder ädıletsızdıkke ūşyrady, bärıbır. Oqyrmanǧa müldem maŋyzdy emes eken.Bälkım, jūrt jastanyp oqityn şyǧarmalardy ömırge äkelu kerek şyǧar?» - dep jazdy jurnalist Bauyrjan Karipov jelıdegı paraqşasynda.
Al Ǧanibet Ǧalymbekūly:
«Būryn halyqaralyq "Alaş" syilyǧyn ädebiette äbden moiyndalǧan, saqa qalamgerler alatyn edı, iä?.. Eşkım tyŋdamasa da menen bır ūsynys: alys-jaqyn şetel aqyn-jazuşylaryn qosyp, elımızdıŋ barlyq qalamgerıne syilyqty ülestırıp bersın! Sonda odaq ta tynyş, qazaq ta tynyş bolady», - dep ūsynys bıldırdı.
Al jelı qoldanuşylary «marapattyŋ qūny ketpei me?», «syilyq alǧandardy tanymaidy ekenbız», «maǧan da qyzyq emes», «ideologiia o bastan joq jerde, kımnıŋ ataǧy, kımge kerek, jany aşysa, osy Odaq bırdeŋe deitın edı ǧoi» dep tolassyz pıkır jazuda.
«ODAǦYM – BAQYT ORDASY EŊ...»
Barşaǧa belgılı, byltyr mamyr aiynda ötken Qazaqstan jazuşylarynyŋ kezektı XVI qūryltaiynda Jazuşylar odaǧynyŋ jaŋa basşysy sailanǧan. Sonda jaŋadan sailanǧan bas jazuşy Mereke Qūlkenovtıŋ eşkım sūramasa da, saiasi pıkır aituy nazar audartqan.
«Eşqaşan bızdıŋ jazuşylar oppozisiia bolmaidy dep esepteimın. Bolmauy kerek dep esepteimın. Öitkenı oppozisiia degen — memleket basşysyna qarsy bolu degen söz. Men oǧan kelıse almaimyn. Qazırgı prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev öner adamdaryna, ǧalymdarǧa, jazuşylarǧa öte erekşe köŋıl bölıp otyr…» - degen sonda Mereke Qūlkenov.
Soŋynan mistik jazuşy Qoişybek Mübarak töraǧanyŋ mūndai mälımdemesıne narazylyq bıldırıp, Jazuşylar odaǧy müşelıgınen bas tartqan. «Qara şaŋyraq Odaqty qanşalyqty qadırlesem de qaramaǧyndaǧy müşelerıne mūndai senzura jasaityn töraǧasy bar ūiymǧa müşe bolǧym kelmeidı», - degen jazuşy Qoişybek Mübärak.
Odan keiın jas jazuşy Esbol Nūrahmet te Jazuşylar odaǧynyŋ müşelıgınen şyqqan. Al jazuşy-dramaturg Duman Ramazan osy oqiǧadan keiın odaqqa qarasty «Jūldyz» jurnaly men Jazuşylar odaǧynyŋ Dramaturgiia keŋesındegı qyzmetterın aiaqtaǧanyn mälımdegen. «Jaŋa ädılettı Qazaqstan qūramyz dep jariiaǧa jar salyp jatyrmyz ǧoi. Soǧan senıp, Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ töraǧasyn sailau ädıl ötetın şyǧar dep oiladyq. Qatelesıppız. Qalai ötkenın özderıŋız kördıŋızder... Ony qaitalap jatudyŋ özı artyq. Bolary boldy, boiauy sıŋdı. Är adamnyŋ öz ömır süru daǧdysy, özındık közqarasy, tanym-tüsınıgı, ömırlık ūstanymy bolady. Azamattyq abyroi-bedelı men adamdyq däreje-märtebesı de sonymen ölşenedı»,- degen sonda Duman Ramazan.
Al byltyr küzde aqyn Baqyt Bedelhan da jelıge «Bügınnen bastap demalam!» dep Jazuşylar odaǧynan ketkenın tūspaldap öleŋ jazǧan. Sol kezde ol «Ötınış jazyp kettım. 18 jyl odaqta bolǧan adamǧa, ekı aida jūmys ıstei almadyŋ» degennen soŋ ne sūraisyŋ?» - degen aqyn. Onyŋ öleŋı
Odaǧym - Baqyt ordasy eŋ..!
Demalsyn! - dese, demalam...- dep keletın.
1925 jyly qūrylǧan Jazuşylar odaǧy müşelerınıŋ sany qazır 800-den asady. 100 jylǧa taiau uaqyttyŋ ışınde Odaqty basqarǧan jazuşylar sany – şamamen 20.
Symbat Nauhan,
«Adyrna» ūlttyq portaly
