كەز كەلگەن ادامنىڭ اقىلدىلىعى مەن يناباتتىلىعى بالاعا اق ءسۇتىن بەرىپ، ايالاپ، ماپەلەپ وسىرگەن اناسىنىڭ شىنايى جىلۋلىعى مەن بالاسىنا دەگەن ادال ماحابباتىنان تارايدى. انا بالاسىنا ماحابباتىن توگىپ قانا قويماي، جاقسى، ءتۇزۋ جولدى كورسەتىپ، بولاشاعىنا باعىت-باعدار بەرەدى. انا بويىنداعى بۇكىل اسىل قاسيەتتەردى سانامالاي وتىرىپ: «مەن ءوزىڭدى تەڭدەسى جوق قۇدىرەت دەپ تۇسىنەم» دەپ تولەگەن ايبەرگەنوۆ انانىڭ جەر بەتىندەگى قانشالىقتى قاستەرلى ۇعىم ەكەنىن ايتىپ، تۇجىرىمدايدى. كوپتەگەن جاقسى قاسيەت، اسقان تالانت انانىڭ بويىنان بالاعا داريتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاق دالاسىنداعى اتى اڭىزعا اينالعان ۇلى ادامداردىڭ انالارى جايلى اقپارات بەرۋدى ءجون كوردىم. شاعىن تىزبەكتى وقي وتىرىپ، انا مەن بالا اراسىنداعى بەرىك ساباقتاستىقتى اڭعاراسىز.
بۇل تىزبەكتى باستايتىن كوشپەندى حالىقتىڭ ۇلى عالىمى-شوقان ءۋاليحانوۆ. شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ قازاق تاريحىنداعى تۇڭعىش اعارتۋشى-عالىم، زەرتتەۋشى-ساياحاتتاۋشى ەكەنى بارشاعا ءمالىم. ول ساناۋلى عانا عۇمىرىندا ىستىقكولگە، قۇلجاعا، قاشقارياعا ساپار شەگىپ، قۇندى دۇنيەلەر جيناقتاپ، ءار ولكەدەن جيناعان مالىمەتتەرىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ، كۇندەلىك رەتىندە قالدىرعان. ونىڭ فيلوسوفيا، تاريح، جاعرافيا، اۋىز ادەبيەتى، سۋرەت سالاسىندا قۇراستىرعان ەڭبەكتەرى-وتە قىمبات دۇنيەلەر. شوقاندى وسىنداي ىزدەنىمپازدىققا، تاپقىرلىققا باۋلىعان ادامداردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى-اجەسى ايعانىم. شوقاننىڭ اجەسى ايعانىم-XIX عاسىرداعى قازاق ايەلدەرى اراسىنان شىققان قوعام قايراتكەرى، ابىلاي حاننىڭ كەلىنى. ايعانىم حانىم شوقان ءۇشىن ناعىز «دانالىقتىڭ كەمەل مەكتەبى» بولدى. بالا كەزىنەن شوقانعا قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى اڭىز-اڭگىمەلەرىن،وتكەن تاريحىن ايتىپ، ونى ونەرگە، بىلىمگە جەتەلەگەن. شوقان ەر جەتكەن كەزدە ونى ءبىلىمىن تولىقتىرسىن دەگەن ماقساتپەن ومبىداعى كادەت كورپۋسىنا وقۋعا جىبەرەدى. سونىمەن قوسا،اجەسى ايعانىم بالا شوقاندى سۋرەت سالۋعا، ءمۇسىن جاساۋعا باۋلىعان. بۇل دەرەككە ونىڭ دوسى ءارى عالىم گ.ن.ءپوتانيننىڭ شوقان تۋرالى بولىسكەن ەستەلىكتەرى دالەل: «ول سونداي قابىلەتتى ەدى جانە وقۋ ورنىنا تۇسپەي تۇرىپ-اق سۋرەت سالا بىلەتىن». وسى دەرەكتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ «ايعانىم حانىم ەل ىسىنە ارالاسۋمەن قاتار، بالا تاربيەسىنە دە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، اسقان زەرەك، دارىندى قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتىن تاربيەلەپ وسىرگەن» دەگەن تۇجىرىمعا توقتالامىز.
قازاقتىڭ اقىلگوي انالارى جايلى ءسوز قوزعاعاندا ۇلى اقىن ابايدىڭ اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان ەسىمدەرىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان اۋزىنان ەستىگەن ەرتەگى-اڭىزدار-اباي سۋسىنداعان حالىق ادەبيەتىنىڭ العاشقى ۇلگىلەرى. جاس اباي جۇمساق مىنەزدى، مەيىرىمدى اناسىنان، ال كوركەم ءسوزدى، كورەگەندىلىك پەن تاپقىرلىقتى اجەسىنەن بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن. ۇلى اقىن جايلى جازىلعان داڭقى الەمگە جايىلعان «اباي جولى» رومانىندا اباي وقۋدان ۇيىنە ورالعان ساتتە انالارىنىڭ جانىندا ۇزاق ۋاقىت بولىپ، بويىنداعى ىزگى قاسيەتتەردى تولىقتىرعان دەپ كورسەتىلگەن. اناسى ابايعا: «ۇلكەندەردى كورگەن جەردە سالەمىڭدى ءتۇزۋ بەر»-دەپ ۇنەمى ەسكەرتىپ، ۇلكەندەرگە قۇرمەت، كىشىلەرگە ىزەت كورسەتۋگە باۋليدى. ابايدىڭ بويىنا تەك جاقسى قاسيەتتەرى دارىتقان زەرە مەن ۇلجان ەسىمدەرى-تاريحتا قالعان انالار اراسىندا ارقاشان شوقتىعى بيىك بولىپ قالا بەرمەك.
حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى بەيىمبەت مايلين بالا كۇنىندە كوپتى كورگەن، سوزگە شەشەن انالاردىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالعان بەيىمبەت شەشەسى گۇلعيزار مەن اجەسى بويداستىڭ قولىندا وسەدى. اجەسى بويداس سوزگە جۇيرىك، دارىندى كىسى بولعاندىعىن بەيىمبەت ءوز ەستەلىگىندە: «ۇلكەن شەشەم دە ولەڭگە وتە اكەس ادام ەدى، ەسكى قيسسالاردى تىڭداپ بولىپ، بىرەر كۇرسىنىپ الىپ ءوزى ولەڭ ايتاتىن ەدى، كەيدە ماعان قاراپ كۇلىمسىرەپ: «قاراعىم-اۋ، سەن جوقتا مەن ولەڭ شىعارىپ قويدىم»-دەيتىن ەدى»،- دەپ جازعان. بۇل جازبالاردان بەيىمبەتكە اقىندىق ونەردىڭ اجەسىنەن بويىنا دارىعانىن انىق بايقايمىز. وسىلايشا بەيىمبەت اقىندىق قابىلەتى بار اجەسىنىڭ قولىندا بولىپ، ول كىسىدەن سوزگە شەشەندىكتى ۇيرەنەدى.
كەلەسى كەزەكتە تۋىندىلارى الەمدىك ادەبيەت قورىنا ەنگەن، قازاق حالقىنىڭ اتاقتى كوسەمسوز شەبەرى-مۇحتار اۋەزوۆ. ابايدى ەرەكشە ءسۇيىپ وقىپ، «ءبىر قىس، ءبىر جازدا ابايدى تۇگەلگە جۋىق جاتتاپ العان» مۇحتاردىڭ سانا-سەزىمىن، اقىل-ويىن دامىتقان اجەسى-ءدىناسىل. اتاسى اۋەز بەن اجەسى ءدىناسىل نەمەرەلەرىنە اباي ولەڭدەرىن قايتا-قايتا ايتقىزىپ، تىڭداپ وتىرعان. اجەسى مەن اتاسىنىڭ بۇل تاربيەسى مۇحتاردىڭ وقۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن وياتىپ، زەيىنىن اشىپ، ءبىلىمىن ارتتىرعان. قازاق ادەبيەتىندە مۇحتار اۋەزوۆ پەن ۇلى اباي ەسىمى بىرگە ايتىلۋى وسىدان بولار.
ۇلى دالا توڭىرەگىندە «مەن قازاقپىن» دەپ ءۇن قاتقان اقيىق اقىن جۇبان موداعاليەۆ ونەر ءنارىن اناسىنىڭ بويىنان سىڭىرگەن. اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالعان اقىن ءوز اناسى زەرىپتەن العان ءتالىم-تاربيە جايىندا: « ءسىرا، اقىندىق قابىلەتى مەنىڭ قانىما انا سۇتىمەن سىڭسە كەرەك. انام جاس كەزىندە قازاقتىى باتىرلار جىرىنىڭ نەبىر ادەمىلەرىن ۇزاقتى ءتۇن جاتقا ايتاتىن، اقىندار ايتىسىنان قالمايتىن» دەپ اناسىنىڭ دارىنىن وزىنە دە بەرىلگەندىگىن ايتا كەتەدى. قازاقتا تۇلعاڭدا قانداي دا ءبىر ونەرىڭ بولسا: «كىمنەن دارىدى؟ اناڭنان با، اكەڭنەن بە؟» دەپ مىندەتتى تۇردە سۇرايدى. مىنە، پاتريوت اقىننىڭ ەستەلىگى وسى قاعيداعا نەگىزدەلگەن سياقتى.
اتالعان تاريحي تىزبەكتەن عالىم دا، اقىن دا، الىپ باتىر دا انادان تۋاتىنىن ۇعىنامىز. قازاق ادەبيەتىندە دە، قازاق تاريحىندا دا تاعدىرى انانىڭ اق سۇتىمەن ورىلگەن اڭىز ادامدار جەتەرلىك. قازىرگى تاڭدا سول انانىڭ ىستىق ماحابباتىمەن قوسا اسىل ونەرىن دە، عاجاپ مىنەزىن دە بويىنا ءسىڭىرىپ بوي جەتىپ، ەر جەتىپ كەلە جاتقان ۇرپاق از ەمەس. سوندىقتان دا بالالارىنا رۋحاني ازىق ، رۋحاني قازىق بولىپ، زامان اعىمىنىڭ جىلدامدىعىنا قاراي باعىتتاپ، سانالى ۇرپاق تاربيەلەپ وتىرعان انالارىمىزدىڭ ەسىمى تاريحتا التىن ارىپتەرمەن جازىلۋى ءتيىس.
شالقاروۆا ايدانا ەربولقىزى
قىزىلوردا قالاسىنداعى №145 ورتا مەكتەپتىڭ 11-سىنىپ وقۋشىسى
