ىزدەنۋ جولىنداعى وقۋشى ءوزىنىڭ جاڭا يدەياسى جايدى اڭگىمەلەيدى. ول ءوزى قولعا العان جۇمىستى قايدا قولدانۋعا بولاتىنىن ايتىپ، سەبەبىن دە ءتۇسىندىردى.
ءار ءوڭىردە تالانتىمەن تالايدى تامساندىرىپ، ءبىلىمىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن جاستار بارشىلىق. سولاردىڭ ءبىرى وقۋشىلار اراسىندا العاش رەت نانوسپۋتنيك ويلاپ تاپقان جاس ونەرتاپقىش – شولپان امانكەلدى. قازىرگى تاڭدا ول الماتى قالاسىنداعى م.بازارباەۆ اتىنداعى №138 گيمنازيادا وقيدى.
جاس عالىم بالا كەزىنەن جاڭا دۇنيەنى تانىپ-بىلۋگە قۇمار بولعان.
«كىشكەنتاي كەزىمنەن تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرلارىن تۇسىنۋگە تىرىسىپ، اينالامداعى دۇنيەنى زەرتتەۋمەن اينالىستىم. جىلدار وتكەن سايىن عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ارتا ءتۇستى. ءتۇرلى كىتاپتاردى وقىپ، تانىم كوكجيەگىمدى كەڭەيتتىم. وسى ءبىر قابىلەتىمدى بايقاعان اتا-انام مەنى عىلىمي ۇيىرمەلەرگە قاتىستىردى. وسىلايشا ۇيدە العاشقى تاجىريبەلەرىمدى جاساي باستادىم», - دەيدى ول.
قاجىرلى ەڭبەك پەن ىزدەنىستىڭ ناتيجەسىندە شولپان «Venus-Sat.kz» اتتى نانوسپۋتنيكتى ويلاپ تاپتى. ايتۋىنشا، يدەيا ەلدەگى قۇرعاقشىلىق ماسەلەسى كوبەيگەننەن تۋعان.
«بۇل – وزون قاباتىن، اۋاداعى حيميكالىق بولشەكتەردى زەرتتەۋگە ارنالعان تەحنيكا. جۇمىس 2021 جىلى باستالعان ەدى. وعان دەيىن سپورتتىق روبوتوتەحنيكامەن اينالىساتىنمىن. نانوسپۋتنيك وزەكتى گەواقپاراتپەن قامتاماسىز ەتەدى. بولاشاقتا وسى وتاندىق تۋىندىدان الىنعان گەواقپاراتتى جاساندى جاڭبىر شاقىرتۋعا پايدالانامىز دەگەن ويدامىز. يدەيا ەلدەگى قۇرعاقشىلىق ماسەلەسىنە وراي الاڭداۋشىلىقتان تۋدى. ال قۇرىلعىنى جاساپ شىعۋ ءۇشىن فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا، گەوگرافيا سالالارىن جەتىك مەڭگەرۋ كەرەك بولدى. جۇمىس 100-دەن استام پروتوتيپتەن باستالدى. بۇل جوبا مەن ءۇشىن تەك عىلىمي جۇمىس ەمەس، تۇلعالىق ءوسۋ پروتسەسى بولدى. بۇگىندە ونەرتابىسىمدى پاتەنتتەۋدى قولعا الدىم. قازىرگى تاڭدا ول ەكسپەرتيزالىق پروتسەسستەن وتۋدە»، - دەپ ءتۇسىندىردى جاس ونەرتاپقىش.
11 سىنىپ وقۋشىسى بولاشاقتا ءوز جوباسىن سەمەي ورمانىنا باعىتتاۋدى جوسپارلاپ وتىر.
«نانوسپۋتنيك تەك قىسقا ديستانتسيادا، ياعني 5-10 كيلومەترگە ۇشىرىلدى. دەسە دە، بۇل كليماتتىق باقىلاۋعا جەتكىلىكتى دەرەكتەردى الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مەن بولاشاقتا سەمەي ورمانىنا وسى جوبامدى باعىتتاعىم كەلەدى. رەزەرۆات بۇعان دەيىن ەلەۋلى سىناقتاردىڭ كۋاسى بولدى. رادياتسيانىڭ، اسىرەسە ورتتەن كەيىن قورشاعان ورتامەن جانە بيوسفەرامەن ارەكەتتەسۋ مۇمكىندىگىنىڭ قاراستىرۋ مەنىڭ عىلىمي قىزىعۋشىلىعىمنىڭ ماڭىزدى تاقىرىبى ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن مودەلدەۋ بەلگىلى ءبىر اۋماقتاردا جاڭبىر جاۋىپ، ىلعالدىلىقتى ارتتىرۋ ءۇشىن قۇرالداردى قامتاماسىز ەتە الادى، بۇل سۋ قويمالارىن قۇرۋعا جانە ءورت شىعۋ ىقتيمالدىعىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى. بۇل كوپ قىرلى ءتاسىل تەك ءورت پەن رادياتسيالىق اسەردىڭ سالدارىن زەرتتەۋدى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە «سەمەي ورمانى» قورىعىندا بولاشاق اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە بىرەگەي تابيعي ورتانى قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا بەلسەندى شارالاردى قابىلداۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى»، - دەيدى ول.
عىلىمداعى جاس عالىمنىڭ قورجىنى جارقىن جەتىستىكتەرى تولى. اتاپ ايتساق، شولپان امانكەلدى اقش، يندونەزيا، مالايزيا سىندى ەلدەردە وتكەن حالىقارالىق بايقاۋلاردا توپ جارىپ، ۇزدىك ناتيجە كورسەتكەن. وسى ورايدا ول ۇكىمەت تاراپىنان ۇلكەن قولداۋدىڭ بولعانىن ايتتى.
«بالي قالاسىندا وتكەن INNOPA-2022 حالىقارالىق جاس ونەرتاپقىشتار بايقاۋىنا قاتىسىپ، 1-ورىن الدىم. 35 مەملەكەت بوي كورسەتكەن جارىسقا قازاقستان بىرىنشى رەت قاتىستى. ۇكىمەت تاراپىنان ۇلكەن قولداۋ، ءارى كومەك بولدى. الماتى قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ "الماتى دارىنى" دارىندى بالالار مەن تالانتتى جاستاردى انىقتاۋ جانە قولداۋ جونىندەگى ورتالىعى تولىقتاي جارىستىڭ شىعىنىن كوتەردى. ورتالىقتىڭ ديرەكتورى گۇلنۇر كارىمعاجى وسى ساپاردا ءبىزدى باقىلاۋعا الدى. مورالدى قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن ول كىسىگە العىسىمىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. سونىمەن قاتار، حالىقارالىق عىلىمي ىنتىماقتاستىق ورتالىعى (ICSC) ءلاززات قۇسايىنوۆا ۇلكەن كومەك قولىن سوزدى»، - دەيدى شولپان.
بيىل مەكتەپ بىتىرەتىن جاس تۇلەك ءوزىنىڭ قاي باعىتتا وقيتىنىن انىق بىلەدى.
«بولاشاقتا وسى كومپيۋتەرلىك عىلىم سالاسىن جەتىك مەڭگەرگىم كەلەدى. ءوزىمدى وسى سالادا كورەمىن. جوعارعى وقۋ ورنى جايلى ءالى تولىق سەنىمدى ەمەسپىن. الايدا، قازاقستاننىڭ عىلىم سالاسىنا ۇلكەن ەڭبەك قوسقىم كەلەدى»، - دەپ تۇيىندەدى ونەرتاپقىش.
ديانا اسان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
