قازاقستاندىق لينگۆيست شەتەلدىكتەردىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋىنە ارنالعان ادەبيەت پەن ادىستەمەنىڭ از ەكەنىن ايتادى. ول عىلىمي زەرتتەۋىن تاجىريبەمەن ۇشتاپ، وسى سالانىڭ وزىندىك تۇيتكىلدەرى جايىندا ايتادى.
نۇرسۇلتان اسىلوۆ — امەريكالىقتارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ جۇرگەن تالانتتى جاستاردىڭ ءبىرى. قازىرگى تاڭدا ول ماسساچۋسەتس شتاتىنداعى ماسساچۋسەتس ۋنيۆەرسيتەتىندە دوكتورانتۋرادا وقيدى. «ادىرنا» ءتىلشىسى جاس عالىممەن تىلدەسىپ، از-كەم سۇقبات قۇردى.
بۇل نۇرسۇلتان بۇرىنعى نۇرسۇلتاننان وزگەرەك
نۇرسۇلتان ءتىل بىلىمىنە جاستاي قىزىققانىن ايتادى. ءتىپتى پوليگلوت بولۋدى ماقسات ەتىپتى.
- كىشكەنتايىمنان ءتىل بىلىمىنە قىزىقتىم. ءتىپتى 30 جاسقا دەيىن جەتى ءتىلدى ۇيرەنۋىم قاجەت دەپ ماقسات قويعانمىن. قازىرگى تاڭدا ءتورت تىلدە ەركىن سويلەيمىن. امەريكادا بەسىنشى ءتىل رەتىندە يسپان ءتىلىن وقىپ جاتىرمىن. «ءبىر ءتىل بىلگەن – ءبىر ادام، ەكى ءتىل بىلگەن – ەكى ادام» دەپ حالىق دانالىعى بار عوي. جاڭا ءتىل ۇيرەنۋ ارقىلى كوپتەگەن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە يە بولدىم. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن اقتوبەدەگى جۇبانوۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە شەت تىلدەر فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الدىم. 2019 جىلى ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەننەن كەيىن نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە، قازاق-تۇرىك ليتسەيىندە قىزمەت اتقاردىم. كەيىن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم بويىنشا كوشباسشىلىق دەگەن باعدارلاما بويىنشا ەكى جىل ماگيستراتۋرا بولىمىندە وقىدىم. ءتىل ساياساتىن زەرتتەپ، عىلىممىن اينالىستىم،- دەيدى ول.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىق لينگۆيست اقش-تا ءارى قاراي ءوز ءبىلىمىن جالعاستىرىپ جاتىر.
امەريكالىق پروفەسسوردىڭ ۇسىنىسى
- «PhD in education» 5 جىلدىق باعدارلاماسى بويىنشا ءبىلىم الۋدامىن. وقۋىم ءوزارا بايلانىسى كوپ تىلدەر، مادەنيەت جانە ساۋاتتىلىق باعىتىندا ءوربيدى. ار سەمەستر سايىن وزىمە ءبىر تاعىلىمداما ىزدەپ وتىرامىن. سونداي ىزدەنىس بارىسىندا امەريكالىق پروفەسسور سەت كەيبلمەن تانىسىپ، اڭگىمە قۇرعان ەدىم. وقىتۋشىم مەنىڭ انا تىلىمە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ونى باسقالارعا ۇيرەتۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستادى. نەگىزىنەن لينگۆيستيكا فاكۋلتەتى ءار جىل سايىن ەۋروپالىق ەمەس ءبىر ءتىلدى تاڭداپ، ونى ستۋدەنت-دوكتورانتتارعا زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال سول تاڭدالعان ءتىلدى بىلەتىن ادام كونسۋلتانت بولىپ، وزگەلەرگە ۇيرەتەدى. بىلتىر ۋنيۆەرسيتەتتە مايا ءتىلى وقىتىلدى. بيىل مەنى تاڭداعان كەزدە قاتتى تاڭعالدىم ءارى قۋاندىم. نەگىزىنەن ءبىزدىڭ ءتىل وتە باي، قىزىق ءتىل عوي. ءبىر وكىنىشتىسى، لينگۆيستيكا سالاسىندا شەت تىلىندە قازاق ءتىلى تۋرالى زەرتتەۋلەر از. بۇگىندە سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن جۇمىستانىپ جاتىرمىن،- دەيدى زەرتتەۋشى.
نۇرسۇلتان اسىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، شەتەلدىك ءبىلىم الۋشىلاردا قازاق حالقى تۋرالى تولىق اقپارات الۋ مۇمكىندىگى بار.
- امەريكا، يسپانيا، جاپونيا جانە قىتايدان كەلگەن دوكتورانتتار تەك ءتىلدى ۇيرەنىپ قانا قويماي، قازاقتىڭ تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن تانىستى. ال ساباقتى ينتەرۆيۋ فورماتىندا وتكىزدىم. بۇل شەشىمگە پروفەسسور ەكەۋمىز اقىلداسا وتىرىپ كەلگەن بولاتىنبىز. ستۋدەنتتەر بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا دايىندالادى، كەيىن ءبىز سويلەمدەردى تالدايمىز. مەنىڭ ءبىلىم الۋشىلارىم — لينگۆيستەر، ءتىلدى 2-3 جىلدان بەرى زەرتتەپ كەلە جاتقان ماماندار. سول ءۇشىن دە لينگۆيستيكانىڭ لوگيكاسىن جاقسى بىلەدى. جاڭا ءتىلدى يگەرۋدە ايتاردىق قيىندىقتار بولمادى. ءبىز ءتىل بىلىمىندەگى گرامماتيكالىق ەرەجەلەردى قاراستىرىپ، وزگە تىلدەرمەن ۇقساستىعىن، ايىرماشىلىعىن دا قاراستىردىق. قازاق تىلىندەگى پاسسيۆ ءتىل بىرلىكتەرى، بولىمسىز ەتىستىكتەر سىندى تاقىرىپتارعا زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. ايتا كەتەرلىگى، كۋرس مارەسىنە جەتسە دە، مەنىڭ كەلىسىمشارتىم اياقتالمادى. سوندىقتان دوكتورانتتار ماعان تۇسىنبەگەن سۇراقتارىمەن كەلىپ، اقىل-كەڭەس الا الادى،-دەپ ءتۇسىندىردى جاس عالىم.
ءتىل مەن تاريح
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىق ىزدەنۋشىنىڭ شاكىرتتەرى قازاق تىلىندە جاي سويلەمدەردى قۇراستىرا الادى.
- ناتيجە جامان ەمەس. ءۇش اي وتكەننەن كەيىن سويلەمدەردى قۇراستىرا الاتىن دارەجەگە جەتتى. وزدەرى قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ قيىن ەمەس دەيدى. باستاپقى كەزدە توپتا 5 ادام بولدى. كەيىننەن تاعى ءبىر ادام كۋرس تۋرالى ەستىپ، وعان قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ورتامىزعا قوسىلدى. اپتاسىنا 3 رەت 1 ساعاتتان قازاق ءتىلىن ۇيرەندى،- دەيدى ول.
جاس عالىم الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋدى قولعا الماق.
- بىزدە شەتەلدىكتەرگە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ بويىنشا ادىستەمەلەر وتە از. وسى ماسەلەنى الداعى ۋاقىتتا قاراستىرعىم كەلەدى. قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ اراسىندا ءبىرشاما ۇقساستىقتار بار. وسى ۇقساستىقتار نەگىزىندە وقۋ باعدارلاماسىن جاساۋ ويدا بار. مەن ءتىلدى ۇيرەتۋدى باستاماس بۇرىن سول ۇلتتىڭ تانىم-تۇسىنىگىنە، تاريحىنا شولۋ جاساۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، بىزدە ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەر وتە كوپ. ەگەر ۇيرەنۋشى تاريحتى بىلسە، بۇل كىرمە سوزدەردىڭ دە نە سەبەپتى لەكسيكامىزعا ەنگەنىن وڭاي تۇسىنە الادى،- دەپ قورىتىندىلادى نۇرسۇلتان اسىلوۆ.
ديانا اسان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
