بۇگىن ەلورداداعى قر ۇلتتىق مۋزەيىندە «وتباسى حرەستوماتياسى» قوعامدىق قورىنىڭ ايگىلى اۆتورلارى – سانجار كەرىمباي مەن ادىلبەك ءنəبيدىڭ بىرلەسكەن اۆتورلىعىمەن جازىلعان «وزبەكالى جانە مادەني مايدان» تاريحي-رەپرەزەنتاتسيالىق كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمى بولىپ ءوتتى.
بەلگىلى جۋرناليست زەيىن الىپبەك جۇرگىزگەن سالتاناتتى ءىس-شاراعا وزبەكəلى جəنىبەك اۋلەتى مۇشەلەرى، كوزىن كورگەن زامانداستارى مەن سەرىكتەرى، قر پارلامەنتى دەپۋتاتتارى مەن ءماسليحاتشىلار، مەملەكەتتىك ۆەدومستۆالار باسشىلارى مەن قىزمەتكەرلەرى، ونەر مايتالماندارى جانە باسقا دا تانىمال تۇلعالار، ءبىلىم-عىلىم، باق جانە مادەنيەت سالاسى وكىلدەرى قاتىستى.
كىتاپ لەنتاسىن قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قازىبەك يسا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى باسقارۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى زۇلپىھار عايىپوۆ، «قازاقستان ءماسليحاتتارى دەپۋتاتتارىنىڭ بىرلەستىگى» رقب توراعاسى تولەۋبەك مۇقاشەۆ، ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا ديرەكتورى عازيزا قۇدايبەرگەن، وزبەكالىنىڭ شاكىرتتەرى، قازسسر ەڭبەك سىڭىرگەن ارتىستەرى – مۇحتارحان ماناپۇلى مەن تويعان ءىزىم، وزبەكالىنىڭ بالاسى – نيەتجان وزبەكالىۇلى قيىپ ءسوز سويلەدى.
سونىمەن قاتار سەنات سپيكەرى ماۋلەن اشىمباەۆ، تۇركىستان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بەيسەن تاجىباەۆ، تۇركىستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ توراعاسى نۇرالى ءابىشوۆ، وتىرار اۋدانى اكىمى ساكەن سۇلتانحانوۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتتارى وقىلدى. بۇل رەتتە استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەسەت بايكەن ءسوز الىپ، قالا اكىمى جەڭىس قاسىمبەكتىڭ قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى.
جيىن بارىسىندا وزبەكالىنىڭ ەلدەن كەلگەن اعايىنى كەرىمقۇل پىرىمقۇلۇلىنىڭ اۆتورلارعا شاپان جاۋىپ، مەرەيلەرىن اسىرعانىن دا اتاپ وتكەن ءجون.
وزبەكالىنىڭ كوزىن كورگەن زامانداسى، «قازاقستان ءماسليحاتتارى دەپۋتاتتارىنىڭ بىرلەستىگى» رقب توراعاسى تولەۋبەك مۇقاشەۆ ءوز سوزىندە اۆتورلار تاراپىنان تاماشا جۇمىس جاسالعانىن ايرىقشا اتادى.
«ايتۋلى تۇلعا جايلى ەستەلىكتەر مەن وقيعالار، مəدەنيەت سالاسىنداعى ءىس-قيمىلى تەرەڭ زەرتتەپ زەردەلەنگەن. مەملەكەت قۇرۋ مەن ۇلتتىق يدەولوگيا جاساۋداعى ءرولى دە كەڭىنەن تالدانىپ، ادامي بولمىسىنا ەكزيستەنتسيالىق تالداۋ جاسالعان. ءبىز بىلگەن وزاعاڭ دا وسى كىتاپتا سيپاتتالعانداي قايراتتى دا ىسكەر جان بولاتىن. جاي ىسكەر ەمەس، رۋحاني ىسكەر باسشىلار قاتارىنان ەدى» دەپ ەستەلىك ايتتى رقب توراعاسى.
بۇدان بولەك تولەۋبەك مۇقاشەۆ سەنات سپيكەرى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن جاريالادى. وندا «وزبەكالى اعامىز قاي قىزمەتتە جۇرسە دە، ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن، ءتولتۋما مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن جاڭعىرتۋعا جانە قورعاۋعا زور ەڭبەك ءسىڭىردى. الاش رۋحى قالىقتاعان تورعاي ءوڭىرىن قايتا تۇلەتۋگە كۇش سالدى. الاش ارىستارىن اقتاۋ ىسىنە تىكەلەي ارالاستى. كونە جادىگەرلەرىمىزدى جيناقتاۋ ارقىلى ۇلتىمىزدىڭ مادەني الەۋەتىن جارقىراتا كورسەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوستى. كىتاپ مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ وسى اتالعان جانە وزگە دە ەڭبەكتەرىن جان-جاقتى زەردەلەۋ ارقىلى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ازاماتتىق-ساياسي تۇلعاسىن جاقسى اشا بىلگەن. بۇل جيناق جالپى وقىرمان، ونىڭ ىشىندە وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن ۇلگىلى باعدار بولادى دەپ سەنەمىز» دەلىنگەن.
ءوز كەزەگىندە وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى مادەنيەتتى، تاريحتى جانە ەتنوگرافيانى قولداۋ قوعامدىق قورىنىڭ وكىلى، وزبەكالىنىڭ بالاسى نيەتجان وزبەكالىۇلى كىتاپتىڭ جارىق كورۋىنەن تۋىنداعان بۇكىلقازاقستاندىق قوعامدىق رەزونانسقا ءۇن قوسۋعا ازىرلىگىن باياندادى.
«اكەمىزدىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگى مەن ەستەلىگىنىڭ باسپا ارقىلى قايتا جاڭعىرىپ جاتقانى وتباسىمىزدى قاناتتاندىردى. وسىنشاما كوز مايىن تاۋىسا ىزدەنىپ ەڭبەك ەتكەن جازۋشىلارعا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. ءوز ءداۋىرىنىڭ ۇلت ءۇشىن كۇرەسىنىڭ جارقىن سيمۆولى بولعان اكەم جاڭا زاماننىڭ دا يدەولوگيالىق-تالىمدىك قاجەتتىلىگىنە جاراعالى تۇر» دەدى نيەتجان وزبەكالىۇلى.
تاعىلىمدى عۇمىرى كىتاپقا نەگىز بولعان وزبەكالى جانىبەك – قازاق تاريحى مەن مادەنيەتىن جاڭعىرتۋعا، ۇلتتىڭ باي مۇراسىن كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋگە وراسان ەڭبەك سىڭىرگەن مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى. كەڭەستىك-كوممۋنيستىك جۇيەگە قاراماستان ول – الاش زيالىلارىن اقتاۋ ءىسى، ناۋرىزدىڭ قايتا تويلانۋى، تايقازاننىڭ ەلگە قايتارىلۋى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋى سياقتى اسا ماڭىزدى ىستەرگە باستاماشى بولعان. قازاق ءتىلىن دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ مەملەكەتتىك تۇجىرىمداماسىن جاساۋعا قاتىستى. ەلدەگى كوپتەگەن مۋزەيلەر مەن تەاترلار، مادەنيەت ورىندارى وسى قايراتكەردىڭ ارقاسىندا اشىلدى.
اۆتورلار اتىراۋ، قوستاناي، ارقالىق، استانا، سەمەي، شىمكەنت، پاۆلودار ايماق-وڭىرلەرىنە ەكسپەديتسيا جاساپ، وزبەكالىنىڭ كوزىن كورگەن، ونىمەن قىزمەتتەس بولعان كىسىلەرمەن جولىعىپ سۇحباتتاستى. وزبەكالى جايلى بۇرىن-cوڭدى بەيمالىم بولىپ كەلگەن ەستەلىكتەر تاپتى. بۇدان بولەك 1960-1990 جىلدار ارالىعىنداعى قازاقستاننىڭ ساياسي اتموسفەراسىنا ءدال سيپاتتاما بەردى. تورعاي وبلىسىنىڭ قالاي اشىلعانى، ونىڭ كەيىن قانداي ساياسي سەبەپپەن جابىلعانى جايلى ساراپتاما دا جاسالدى.
كىتاپ جاڭالىعى – كەڭەستىك كەزەڭدەگى قازاق حالقىنىڭ ەلدىك ساناسى مەن بوستاندىققا ۇمتىلىستارى تۋرالى جاڭا كوزقاراس قالىپتاستىرادى. سونىمەن قاتار باياندالعان وقيعالاردىڭ تانىمدىق-پاتريوتتىق تۇرعىدا ماڭىزى اسا زور.
وسىنى باسا ايتقان سانجار كەرىمباي مەن ادىلبەك نəبي ءبىراۋىزدان «بەيسەن جانە بولمىس» اتتى كىتاپ ەڭ كوپ وقىلعان جانە سۇرانىستا بولعان كىتاپ ەدى. بۇل دا سول قاتاردان بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ءبىزدىڭ جوسپارىمىزدا وزاعاڭ تاقىرىبىن جالعاستىرىپ، بىرەگەي ۇلت قايراتكەرلەرى – تەمىربەك جۇرگەنوۆپەن قاتار ءىلياس وماروۆ تۋرالى دا تۋىندى جازۋ بار. ويتكەنى ولاردىڭ بارلىعى دا ءبىر مۇرات مەن ساباقتاستىقتا ارەكەت ەتكەن ازاماتتار. ال بۇل باستاماسى عانا» دەپ تۇجىردى.
كىتاپ تانىستىرىلىمىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرۋدى ۇيلەستىرۋشى، وزبەكالىنىڭ اۋىلداسى، مادەنيەتتانۋشى-فيلوسوف ابىلايحان قالنازاروۆ «وزبەكالى جانىبەك مەنەدجمەنتى مەن ليدەرلىك ستاندارتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى مەن قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ نازارىنا الىنۋى كەرەك» دەي وتىرىپ، بۇل كىتاپتا وزبەكالىدەي تۇلعا مىسالىندا قازىرگى قازاقستان قوعامىنىڭ سۇرانىسىنداعى قايراتكەر شەنەۋنىك پورترەتىنىڭ تۇجىرىمدالىپ، مورالدىق-ىسكەري كەلبەتىنىڭ مودەلدەلگەنىن اتاپ ءوتتى.
ايتا كەتەيىك، اتالمىش كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى 25 قاراشادا الماتى قالاسىندا دۇرىلدەپ وتكەن بولاتىن. ودان بەرىدە – شىمكەنت، تۇركىستان قالالارى مەن وزبەكالىنىڭ تۋعان جەرى – وتىرار اۋدانىنداعى شاۋىلدىردە تانىستىرىلىمدارى بولدى. تىپتەن اۆتورلارعا سول ساپار بارىسىندا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى جانىندا اقبوز ات مىنگىزىلىپ، شاپان جابىلىپ ۇلگەردى. وسى ءىس-شارالاردىڭ رەسمي كۋليميناتسياسى رەتىندە كەزەك ەلوردامىزعا دا كەلىپ جەتتى. بۇل شارانىڭ وتۋىنە وزبەكالى جانىبەكوۆ اتىنداعى مادەنيەتتى، تاريحتى جانە ەتنوگرافيانى قولداۋ قوعامدىق قورىمەن قاتار «القا» ادەبي-مادەني كلۋبى مەن «مادەنيەت فابريكاسى» باسپاسى اتسالىستى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، ۇلتتىق مۋزەي ۇجىمى وزاعاڭنىڭ جەكە تۇتىنعان زاتتارىنان جادىگەرلەر كورمەسىن ۇيىمداستىرسا، «سارىارقا» حالىق مۋزىكا ءانسامبلى ءان-كۇي جاعىن سۇيەمەلدەدى.
