قازاقستان كينوماتوگرافيستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، قازاقستان جاستار وداعى جانە حالىقارالىق جامبىل اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ يەگەرى، ەلۋدەن استام رەجيسسەرلىك جۇمىستار جۇرگىزگەن، كينورەجيسسەر-وپەراتور قاليلا نەماتۇلى وماروۆ پەن سۇحبات.
كينو الەمىنە قالاي كەلدىڭىز؟!
بالا كەزىمنەن كىتاپ وقۋدى جانىما جالاۋ ەتتىم. كىتاپتى جاتا-جاستانىپ وقىعاننىڭ ارقاسىندا بارماقتاي عانا بالاقاي بولسام دا الەمدە بولىپ جاتقان ماسەلەلەرگە ءتۇيىن ىزدەي باستادىم. سول وقىعان كىتاپتارىمنىڭ ىشىنەن ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ ادەبيەتى قاتتى ۇنايتىن. بالالىق شاقتان بوزبالالىققا اياق باسقان كەزىم بولسا كەرەك، قيال قاناتىنا ءمىنىپ الىپ، تۋرگەنوۆتىڭ، چەحوۆتىڭ، دوستاەۆسكيدىڭ، پۋشكيننىڭ اڭگىمەلەرىن وقىپ، جان-جاعىما نازار اۋدارا باستادىم. اقىرى بيداي ءوڭدى، وتكىرلەۋ كەلگەن «سايراش» ەسىمدى سۇلۋ قىزعا عاشىق بولىپ قالدىم. سول قىز ءۇشىن تىپتەن كومسومولعا دا ءوتتىم. بالالىعىم با، الدە ونەردىڭ ءبىر ۇشقىنى بويىمدا مەڭمۇندالاپ تۇردى ما، سايراش تۋرالى ويىما ءتۇرلى سيۋجەتتەر كەلەتىن. قيال شىركىن، سۇمدىق قوي! ءبىر كۇنى ونى ماشينە باسىپ كەتە جازداعاندا ەر جۇرەك باتىرلارشا كەلىپ قۇتقارىپ العانىمدى، ال ءوزىمدى ماشينە قاعىپ اۋرۋحاناعا تۇسكەن جاپا شەگۋشى رەتىندە سەزىنسەم، ەندى بىردە سايراشتىڭ يمەنە باسىپ، اۋرۋحاناعا تاماق اكەلگەنىڭ، قايتاردا قول بۇلعاعانىڭ ويشا قيالداپ اڭگىمە جازۋدى باستايتىن ەدىم. بىراق تاتىمدى دۇنيە شىقپايدى. چەحوۆتاردى وقىساڭ مولدىرەتىپ تۇرىپ جازىلعان كەرەمەت اڭگىمەگە قارىق بولاسىن. ال وزىمدىكى وڭعان دۇنيە ەمەس. ءبىر كۇنى ماكسيم گوركيدىڭ «ومىردەن ازاپ كورمەگەن ادامنان، دۇرىس جازۋشى شىقپايدى» دەگەنىڭ وقىپ، ۇيدەن قاشىپ كەتتىم. اقتوبەنىڭ دەتپريەمنيگىنەن بىراق شىقتىم. 1 ايداي جاتىپ، «ماحابباتىڭ ازابى» دەگەن اڭگىمەنى دۇنيەگە اكەلدىم. اقىرى مەكتەپتى دە ءتامامداپ، 2 جىل اسكەرگە بارىپ كەلىپ، لەنينگرادتاعى مادەني اعارتۋ ۋچيليششەسىنىڭ «كينوتانۋ» ماماندىعىنا وقۋعا ءتۇستىم. كينوالەمىنە ەڭ العاشقى قادامدارىم وسىلاي باستالدى...
ەڭ العاشقى تۇسىرگەن ءفيلمىڭىز تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟ قانداي قيىنشىلىقتارمەن كەزدەستىڭىز؟
ستۋدەنتتىك شاعىمدا «تىرىدەي كومىلگەندەر جانە «كىسەن اشقان» دەگەن دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىردىم. «كىسەن اشقانىم» لەنينگرادتا گران ءپريدى قانجىعاسىنا بايلادى. الايدا اكە-شەشەم: «لەنينگرادتا سەگىز جىل ءجۇردىڭ، ورىس بولىپ كەتەتىن بولدىڭ عوي» دەپ قوياردا-قويماي اۋىلعا شاقىرىپ الدى. سودان ەلگە كەلدىم. كەلۋىن كەلىپ الىپ، اۋىلعا سىيماي، جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي، الماتىعا كەتۋدىڭ امالىن قاراستىرىپ ءجۇردىم. اقىرى ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى ۇيلەنسەڭ عانا الماتىعا بارۋعا رۇقسات بەرەمىز دەپ شارت قويدى. ۇيلەنىپ، ۇلىم دۇنيەگە كەلگەندە الماتىعا تارتىپ تۇردىم. ەل اراسىندا تاۋشەن ەسىمدى اقىننىڭ اقىندىعى، ايتىسكەرلىگى جايلى ءجيى ءسوز بولاتىن. الماتىعا كەلە سالىپ، تاۋشەن اقىن تۋرالى 8 اي ىزدەندىم. ول ايتىسقاندا ءدۇيىم-جۇرتتى قىران-توپان كۇلكىگە قانشالىق باتىرسا، ءومىرى سونشالىق قايعى-قاسىرەتكە تولى ەدى. 15 باۋىرىنىڭ 13-ءىن جەر قويناۋىنا تاپسىرعان، اتا-ەنە، كۇيەۋدەن قىسىم كورەتىنىڭ، ىشتەگى بۇلقىنىپ جاتقان ونەرىن سىرتقا شىعارايىن دەسە «كەلىن» دەگەن ارلى اتى كەدەرگى كەلتىرەتىنىڭ، قازاقي سالت-ءداستۇر، تىيىم تاۋشەنگە كەرى اسەرىن تيگىزگەنىڭ كينودا اشىپ كورسەتتىم. كينونى ءتۇسىرۋ بارىسىندا وپەراتوردى، مەنى تاۋشەننىڭ ءۇي-ءىشى جۋان تاياقپەن قۋعانى، كينو شىعا سالىسىمەن دوكەيلەردىڭ اراسىندا دا ۇلكەن رەزونانس تۋدىرعانى، ەش جەردەن كورسەتىلمەسىن دەگەن ارىزدار تۇسكەنى تۇسىرلىمدەگى كەدەرگىلەر بولدى. ايتكەنمەن سول زاماتتاعى مادەنيەت ءمينيسترى وزبەكالى جانىبەكوۆ پەن فاريزا وڭعارسىنوۆا اراعا ءتۇسۋىنىڭ ناتيجەسىندە ەفيرلەردە كورسەتىلدى.
ءسىز دەرەكتى فيلمدەردى ءجيى تۇسىرەسىز. جالپى دەرەكتى فيلمگە قانداي انىقتاما بەرەر ەدىڭىز؟
دەرەكتى فيلم دەگەنىمىز-سۋرەتكەردىڭ قوعامعا دەگەن كوزقاراسى. ياعني بەلگىلى ءبىر كۇشتەردىڭ ىقپالىنان شىعا الماي سولاردىڭ نۇسقاۋىن بەينەلەۋ ەمەس، شىندىقتى ۇستانىپ، حالىق جاعىندا تۇرۋى. ەگەر رەجيسسەردىڭ تالانتى، ەڭبەكقورلىعى جانە باعى بولسا تۋىندىلارى تاريحتا قالاتىنى ءسوزسىز.
زامانۋي تاقىرىپتاعى قانداي فيلمدەر ءتۇسىرىلۋى كەرەك؟
ءبىزدىڭ اتا-بابامىز جىلدار بويى قازاقيانى نايزانىڭ ۇشىمەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاپ، جەردىڭ استى-ۇستىندەگى بايلىعىن يگەرەمىز دەگەن ۇلى ارمانمەن ۇرپاعىنا قالدىرىپ كەتكەن. ياعني، قازىرگى رەجيسسەرلار، قانشالىقتى ءبىز باقىتتى ءومىر سۇرۋدەمىز ياكي اتا-بابامىز اماناتتاپ كەتكەن دۇنيەلەردىڭ قانشالىقتى قادىرىنە جەتە الدىق دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ءبىر عانا مىسال، جاقىندا قازاقتىڭ شىناشاقتاي عانا قىزىمەن تىلدەستىم. بىلمەيتىن ءتىلى جوق، فرانسۋزداردىڭ، اعىلشىنداردىڭ ەرتەگىلەرىن، كوميكس، اڭگىمەلەرىنىڭ مايىن شاعىپ، سورپاسىن سىمىرگەن اسقان ءبىلىمدى قىز ەكەن. بىراق وسكەندە شەتەل ازاماتىنا تۇرمىسقا شىعامىن دەيدى. نەگە؟ سەبەبى شەتەلدىڭ ءبىلىم نارىمەن، شىعارمالارىمەن، تىڭ تۋىندىلارىمەن سۋسىنداپ وسكەن، سولاردىڭ بولمىسىن بويىنا سىڭىرگەن. ال قازاقتا سونداي دارىندى بالالارعا ارنالعان كىتاپتار جوقتىڭ قاسى. مىنە، دوكۋمەنتاليستتەر وسى سەكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن شەشەتىن فيلمدەر ءتۇسىرۋ كەرەك.
بولاشاق تۇسىرەتىن فيلمدەرىڭىزدە قانداي تاقىرىپتاردى قوزعاعىڭىز كەلەدى؟
ءبىزدىڭ رۋحاني اۋرۋعا اينالعان، توقىراۋعا تۇسكەن تاقىرىبىمىز ءدىن ماسەلەسى. ءبىز ءداستۇرلى يسلام ءدىنىڭ قولدانعان ەل ەدىك. بىزدەن ءال فارابي، قوجا احمەت ياسساۋيلار شىقتى. مەشىت، مەدرەسسەلەر سالىندى. ءبىز الەمگە ۇلى وركەنيەت اكەلدىك. ايتسە دە، كوپ ۇزاماي ءدىني وشاقتار ورتەنىپ، ءداستۇرلى يسلام دىنىنە كوپ وزگەرىستەر ەندى. وزگە اعىمدار جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاي باستادى. بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قاسىرەت. «ەل بولاشاعى-جاستاردىڭ قولىندا» بولعاندىقتان، ءدىن توڭىرەگىندە بىرنەشە جوبالاردى دا دۇنيەگە اكەلدىم. مىنە، وسى سەبەپتەن الدا مۇمكىندىكتەر تۋىپ جاتسا، ءدىن تاقىرىبىنىڭ جالاۋىن تاعى ءبىر مارتە جەلبىرەتەر ەدىم.
جاس رەجيسسەرلەرگە قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
بىرىنشىدەن، قازاق ۇلتىنىڭ جاناشىرى بولۋى كەرەك. ۇلت جاناشىرى دەگەن كىم؟ سول ۇلتتىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، ادەبيەتىن، مادەنيەتىن وقىپ، بەس ساۋساعىنداي ءبىلۋ. جانە تەك ءبىلىپ قانا قويماي جان-دۇنيەسىنەن وتكىزىپ، سەزىنۋ. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ جاستار وزگە ۇلتتان ءوزىن تومەن سەزىنبەۋى كەرەك. كەرىسىنشە دامىعان ەلدەردىڭ زاماناۋي كينولارىنان، مۋلتفيلمدەرىنەن، قويىلىمدارىنان ۇلگى الۋ قاجەت. ۇشىنشىدەن، قورىقپاۋ كەرەك. جازعىسى كەلە مە، جازسىڭ. ايتقىسى كەلە مە، ايتسىڭ. قورقاقتىق-ادام بالاسىنىڭ حاس جاۋى.
سۇحباتتاسقان: ءمولدىر بەكتۇرسىن
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
